چرا دولت قادر به مقابله با قاچاق سیگار نیست؟

شروع سن سیگار کشیدن در ایران از 20 سال به 13 سال و طبق برخی گزارش ها به 10 سال رسیده است. این خبر را چندی پیش دکتر علی اکبر سیاری، رئیس هیات مدیره جمعیت مبارزه با دخانیات ایران اعلام کرد و افزود شهروندان ایرانی سالانه 10 هزار میلیارد تومان ( حدود 3.3 میلیارد دلار ) برای مصرف سیگار مصرف می کنند.

بر اساس آماری که وزارت بهداشت منتشر کرده، ایران 5.5 تا 10 میلیون سیگاری دارد. طبق آمار جمعیت زیر 19 سال ایران حدود 22 میلیون نفر است که نشان می دهد در جمعیت بزرگسال ایران، از هر 7 تا 10 نفر یک نفر سیگاری است.

همچنین به گفته محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران در مجموع حدود 28 درصد از مردان و 3 درصد از زنان بزرگسال ایرانی سیگار مصرف می کنند.

در رده بندی جهانی در سال 2007 ایران  با مصرف 654 نخ سیگار در سال توسط بزرگسالان سیگار در رتبه 74 در میان 185 کشور جهان قرار دارد. ایرانی ها روزانه معادل ۳۰ میلیارد تومان سیگار می‌کشند و خرج درمان بیماری های ناشی از دخانیات می‌کنند و سالانه نزدیک به 60 میلیارد نخ سیگار در کشور مصرف می کنند.

خسرو، متخصص ریه در تهران در خصوص سازوکار تاثیرات مخرب سیگار بر بدن انسان به ایران وایر می گوید: "در سیگار بیشتر از صدها نوع ماده سمی وجود دارد. این مواد سمی تاثیرات مختلفی دارند که عمده ترین عامل سرطان زایی سیگار، به خاطر ماده ای به نام تار هست. گرچه نیکل آرسنیک کادمیوم هم فلزاتی هستند که آثار مخربی دارند اما عامل لذت بخش و البته اعتیاد آور سیگار فقط یک ماده از این بین 4000 ماده موجود در سیگار است. نیکوتین یه محرک سیستم عصبی مرکزی محسوب می شود و از طریق تاثیر بر سیستم عصبی در کوتاه مدت می تواند در کنترل استرس و اضطراب به مصرف کننده کمک کند. نیکوتین البته در طولانی مدت، شکل و عملکرد سیستم عصبی را تغییر داده و خودش منجر به ایجاد استرس می شود."

در حالی که آمار نشان می دهد سیاست های آموزشی و نظارتی باعث کاهش مصرف سیگار در ایالات متحده به عنوان بزرگ ترین ترین تولید کننده سیگار در جهان شده اما در عوض کاهش سن شروع مصرف سیگار و افزایش سرانه مصرف سیگار در ایران شیب تند و تیزی دارد.

جدول مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده نشان می دهد که در سال 1965، 42 درصد از جمعیت بالای 18 سال آمریکایی سیگار مصرف می کرده اند، در سال 1980 این آمار به 33.2 رسیده، سال 2000 به 23.3 و در سال 2010 به 19.3 درصد کاهش یافته است.

خسرو می گوید: " اگر این آمار درست باشد که سن مصرف سیگار به 10 سالگی رسیده، یعنی ما به زودی با یک سونامی مواجه خواهیم شد. یعنی باید رودربایستی را کنار گذاشت و آموزش در خصوص سیگار را از مدارس ابتدایی شروع کرد. باید بچه هایمان را آگاه کنیم. نه اینکه دست روی دست بگذاریم تا با یک فاجعه اجتماعی جدید مواجه شویم. "

 در حال حاضر سرانه مصرف سیگار به 855 نخ رسیده است. تجارتی پر سود که دولت ها در ایران در سیستم مالی خود مالیات اندکی نیز بر آن لحاظ می کنند. در بین 22 کشور این منطقه خاورمیانه ایران با مجموع مالیات وضع شده معادل 19 درصد قیمت خرده فروشی پاکت سیگار، تنها از 4 کشور عراق، افغانستان، لیبی و سومالی مقدار فزون تر مالیات برای تولیدکنندگان سیگار در نظر گرفته است.

مدیرعامل شرکت دخانیات که در حال حاضر از کاهش مالیات بر صنعت تولید سیگار خرسند است، میزان گردش مالی فروش سیگار قانونی و قاچاق در کشور را کمتر از نصف رقمی اعلام شده در رسانه ها می داند. معصوم نجفیان گردش مالی مذکور را  4.5 هزار میلیارد تومان را عنوان کرده است.

طبق آماری که در رسانه های داخلی ایران منتشر شده، ارزش فروش تولیدات شرکت دخانیات ایران در سال 92 به 705 میلیارد تومان رسید که در مقایسه با فروش 528.7 میلیارد تومانی سال قبل از آن با رشد قابل توجه بیش از 32 درصدی مواجه شده است.

با این حال در سال جاری هم خبری از افزایش قابل توجه مالیات بر این صنعت پر خطر و مرگ آور خبری نیست. بانک جهانی در سال 1999، 6 سال قبل از اجرایی شدن کنوانسیون کنترل دخانیات، اعلام کرد افزایش هر 10 درصد مالیات دخانیات موجب کاهش مصرف 4 درصدی در کشورهای توسعه یافته و 8 درصدی در کشورهای در حال توسعه همچون ایران می‌شود. بسیاری از کشورهای منطقه با توجه به سیاست های استاندارد جهانی در خصوص افزایش مالیات، خود را آماده مقابله با رشد جمعیت سیگاری ها و سرانه سیگار کرده اند. میزان مالیات بر سیگار در  پاکستان حدود 76 درصد، در ترکیه حدود 79 درصد و امارات ۶۷ درصد است. در تهران اما هنوز اراده ای برای پیوستن به کاروان جهانی افزایش مالیات بر صنعت تولید سیگار به چشم نمی خورد.

در حال حاضر، رونق کسب و کار عرضه سیگار در ایران تنها به دلیل نسبتن مالیات های سنگین بر تولید کنندگان داخلی نیست. اساسا 55 درصد سیگارهایی که در ایران دود می شوند از طریق قاچاق وارد کشور می شوند.

اما مهمترین قاچاقی سیگار در ایران کیست و چرا دولت قادر نیست مقابل این حجم بالای قاچاق جلوگیری کند؟ تابستان سه سال پیش، زمانی که با بالا گرفتن دعوای حامیان آیت الله خامنه ای و محمود احمدی نژاد بر سر عزل وزیر اطلاعات و بازداشت برخی از اعضای حلقه نزدیک به رئیس دولت دهم توسط نیروهای امنیتی سپاه پاسداران، شکاف میان تیم احمدی نژاد و سپاه را به شدت افزایش داده بود، رئیس دولت اصولگرا در جریان یک سخنرانی افشاگرایانه در همایشی مربوط به پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز در تهرا به طور تلویحی انگشت اتهام را به سوی قدرتمندترین نهاد نظامی جمهوری اسلامی گرفت. احمدی نژاد با بیان اینکه رقم  های قاچاق کالا "یک قران دو زار نیست" تصریح کرده بود: " بین 55 تا 60 میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می شود که معادل 2 هزار میلیارد تومان است. این رقم همه قاچاقچیان درجه یک دنیا را به طمع می‌اندازد، چه رسد به «برادران قاچاقچی» خودمان."

اگرچه تردید اندکی وحود داشت عبارت "برادران قاچاقچی" معطوف به سپاه است، ولی واکنش سردار محمدعلی جعفری به اظهارات احمدی نژاد، در کمتر از 24 ساعت شک و شبهه ها بر طرف کرد. فرمانده سپاه در واکنش به اتهام فعالیت‌های تجاری قاچاق توسط اسکله‌های در اختیار سپاه گفت "این بحثی انحرافی است که توسط افرادی که به نظر ما، ذینفع هستند، مطرح می‌شود."

محمود احمدی نژاد در سخنرانی جنجالی خود به اسکله های غیرمجاز هم اشاره کرده بود. اشاره ای که تازه نبود، خرداد 83 هیات تحقیق و تفحص مجلس ششم گزارشی درباره واردات اجناس قاچاق و اسکله هایی که فعالیت تجاری غیرمجاز انجام می دادند، منتشر کرد. این گزارش به طور علنی تاکید می کرد سه اسکله متعلق به سپاه پاسداران در چابهار، خور زنگی و هرمزگان در کنار چندین اسکله متعلق به نیروی انتظامی در این تجارت غیرقانونی دست دارند.

وفور سیگار قاچاق در ایران نه تنها سن مصرف را به شدت کاهش داده و باعث رشد جمعیت سیگاری در ایران شده، بلکه به جز مضرات طبیعی ناشی از مصرف سیگار، جمعیت مصرف کننده نیوکتین را خطرات دیگری نیز مواجه کرده است.

وزارت بهداشت می گوید سیگارهایی كه به صورت قاچاق وارد كشور می شوند، به دلیل احتمال وجود مواد سمی عوارض شدیدی برای سلامتی بدن دارد و از مصرف کنندگان خواسته است این سیگارها را مصرف نکنند و دست کم سیگارهای وارداتی قانونی یا آنچه شرکت دخانیات تولید می کند را بکشند.

رضا، 32 ساله که عکاس آتلیه است و روزانه یک پاکت سیگار می کشد، می گوید:" من بهمن کوچیک می کشیدم، ولی واقعا اینقدر بوی گندی دارد که عوضش کردم. دو سالی است مارلبروی عرب می کشم. اصلش گیر نمی آید. نمی دانم چه کوفتی دارد اما شدیدا خلط آور است، سردرد و تهوع دارم صبح ها. من 16 سال است سیگار می کشم، اما در این یکی دو سال واقعا کیفیت سیگار آشغال شده است. "