مرور رسانه‌ها؛ مدل‌سازی خبرگزاری فارس از رستم ایرانی تا دلقک اینستاگرامی

کودکان و نوجوانان پای رسانه‌ها با «ابرقهرمان‌ها» آشنا و آن‌ها را «الگوی» رفتاری خود قرار می‌دهند. برای نوجوانان، شخصیت‌های ابرقهرمان بسیار جذاب هستند. به همین دلیل، تولیدکنندگان فیلم‌ها و سریال‌ها و نویسندگان کتاب‌های کودکان روی تولید ابر قهرمانان و معرفی آن‌ها به نوجوانان سرمایه‌گذاری زیادی می‌کنند. 

آن‌چه در کتاب‌ها، فیلم‌ها و کارتون‌ها به عنوان ابرقهرمان به نوجوانان معرفی می‌شوند، ماحصل ذهن خلاق نویسندگان، روان‌شناسان و محققان حوزه کودک هستند. به همین دلیل، ماندگار می‌شوند؛ به عبارتی، این شخصت‌ها یک شبه خلق نشده‌اند. اما فضای مجازی این مجال را ایجاد کرده است تا به جای ابرقهرمانان، شاخ‌های مجازی و مدل‌های پوشالی متولد شوند، بی‌آن که در برخی از آن‌ها کمترین نبوغ و خلاقیت ویژه‌ای بتوان یافت. پس بین ابرقهرمانان در رسانه‌های حرفه‌ای و مرسوم با مدل‌های اینستاگرامی تفاوت وجود دارد؛ هرچند این مدل‌ها نیز می‌توانند تاثیرگذاری زیادی روی مخاطب داشته باشند. 

با این وجود، تا زمانی که این مدل‌ها در فضای مجازی ساخته و تبلیغ می‌شوند، برای مخاطب درک این واقعیت نباید چندان سخت باشد که با یک نمایش و سرگرمی مواجه هستند؛ یعنی آن تاثیر زیر پوستی یا وریدی که ابرقهرمانان داستان‌های حرفه‌ای برجای می‌گذارند و آثار آن تا سال‌ها باقی می‌ماند را مدل‌های اینستاگرامی ندارند و به همین دلیل نیز معمولا بعد از مدتی تب‌شان می‌خوابد.

حال وقتی رسانه‌های حرفه‌ای می‌کوشند مدل‌های اینستاگرامی را به ابرقهرمان تبدیل کنند، به رسانه‌ای خطرناک و مضر تبدیل می‌‌شوند. چراکه یک مدل‌سازی نامطلوب را در پیش گرفته‌اند که نتیجه‌ای جز سرخوردگی، افسردگی و حتی خشونت به همراه ندارد.

برای روشن شدن مساله، به این دو گزارش خبرگزاری «فارس» از «سجاد غریبی» (هالک ایرانی) توجه کنید. فارس روز ۱۱ خرداد ۱۳۹۵، درست در هیاهوی طرف‌داران و مخالفان سجاد غریبی در فضای مجازی و زمانی که مخاطبان مانده بودند که او یک ابرقهرمان یا یک مدل پوشالی است، با غریبی مصاحبه و او را «رستم ایرانی» معرفی کرد. 

خبرگزاری فارس در این مطلب که با عنوان «حضرت علی(ع) الگوی پهلوانی‌ و امام حسین(ع) سلطان قلبم هست/ اگر لایق باشم مدافع حرم می‌شوم» منتشر کرد، او را رستم ایرانی خواند و به نقل از او آورد: «۹ سال است پاورلیفتینگ را انجام می‌دهم. سال ۱۳۸۹ به عنوان قوی‌ترین مردان سراب، مدال طلا کسب کردم و بعد از یک‌سری از همین مسابقات، ماهیچه پشت پایم پاره و به تجویز پزشک، ورزش‌های سنگین برایم ممنوع اعلام شد. سال ۱۳۹۳ قصد داشتم وارد مسابقات مردان آهنین بشوم که متاسفانه صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران با مسابقات مردان آهنین خداحافظی کرده است و هیچ چهره‌ای از مردان آهنین نمایش نمی‌دهد.» 

خبرگزاری فارس به این شکل کوشید به جنجال‌های فضای مجازی پایان دهد و او را یک ابرقهرمان «مدافع حرم» معرفی کند. تا مدت‌ها هم این مصاحبه در شبکه‌های مختلف حکومت تبلیغ و تصویری قهرمان از او ساخته شد.

فارس حالا پس از شش سال از «رستم ایرانی»، به «دلقک اینستاگرامی» رسیده و در گزارشی در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۴۰۱ با عنوان «مقایسه هالک مجازی با دلقک اینستاگرامی از نگاه یک روان‌شناس ورزشی» آورده است: «این‌ها از رفتارهای شوآفی و شخصیت بیمارگونه می‌آید که نمی‌توان در قالب روان‌شناسی ورزشی تحلیل کرد. سجاد غریبی را باید با دلقک‌های اینستاگرامی مقایسه کنیم، نه در قالب یک ورزشکار. چرا که او حتی در قالب مبارز حرفه‌ای نیست و در قالب ورزش قرار نمی‌گیرد.»

رسانه‌های حکومتی و وابسته به دلیل برخورد جانب‌دارانه با مسایل، نمی‌توانند اصول حرفه‌ای را رعایت کنند. چرا‌ که اصالت اطلاعات برای آن‌ها با منافع حکومت تطبیق داده می‌شود. 

برای خبرگزاری فارس، سجاد غریبی زمانی که از ارزش‌های جمهوری اسلامی صحبت می‌کند، یک ابرقهرمان است و او را این گونه معرفی می‌کند، بی‌آن که به اعتبار رسانه و تاثیری که بر مخاطب می‌گذارد، فکر کند. وقتی هم تشت رسوایی قهرمان داستان این رسانه‌ها از بام می‌افتد، باز به جای برخورد حرفه‌ای و اعتراف به اشتباه، با انگ زدن و برچسب زدن‌های ناروا، یک اصل اخلاقی دیگر رسانه‌ای را زیر پا می‌گذارند.

«مدل‌سازی» یکی از کارکردهای رسانه‌ها است، به طوری‌که بر ناخودآگاه مخاطب تاثیر و ابرقهرمان‌ها را به الگوی رفتاری آن‌ها تبدیل می‌کند. ولی باید به این مهم توجه کرد که فیلم‌سازان، داستان‌نویسان و افسانه‌سرایان با توجه به ارزش‌ها و فرهنگ عمومی جامعه، شخصیت‌هایی خلق می‌کنند که می‌توانند تاثیر ماندگاری بر نوجوانان و جوانان بگذارند. اتفاقا آثار ادبی چنین خالقانی نیز جاودانه می‌ماند؛ چنان‌که «شاهنامه»، اثر «ابوالقاسم فردوسی» برای همیشه تاریخ ماندگار است و ماندگار خواهد ماند. 

نمی‌توان با چند شعار حکومت پسند، فردی را از فضای مجازی به محیط حقیقی آورد و از او ابرقهرمان ساخت. چرا که آن شخصیت اساسا قرار نبوده است از دایره فضای مجازی خارج شود.

این گزارش‌ها، مصادیقی از رفتار پرخطر خبرگزاری فارس هستند که باید مورد توجه قرار داد. محافظت از خود و دیگران در برابر رسانه‌های پرخطر با  فراگیری «سواد‌ رسانه ای» و آموزش آن به دیگران، خصوصا نوجوانان ممکن است. نوجوانان باید با کارکرد رسانه‌ها و نقش آن‌ها در تولید مدل‌ها و کلیشه‌ها و نیز در تولید و نشر دیس اینفورمیشن، میس اینفورمیشن و اخبار جعلی آگاه شوند تا در دام این رسانه‌ها نیافتند.