تحریم نمایشگاه کتاب تهران و حضور پررنگ ناشران نزدیک به حکومت

«خانم، این کتاب چاپ پارسال است که قیمت روی جلد آن ۱۳۰ هزار تومان است و با ۳۰ درصد تخفیف، ۱۰۰ هزار تومان به‌فروش می‌رسد. چاپ امسال ۲۵۰ هزار تومان خواهد بود.» این گفت‌وگو بین «حمید»، یکی از غرفه‌داران نمایشگاه کتاب است و خریداری که هنوز در خرید کتاب مدنظرش تردید دارد. حمید تلاش می‌کند هرطور شده او را متقاعد کند تا کتابش را بفروشد، اما انگار سعیش بی‌فایده است و در نهایت، مشتری از خرید صرف‌نظر کرده و از غرفه دور می‌شود. 

سی‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، این روزها در مصلی این شهر دایر است. نمایشگاهی که امسال از سوی عده‌ای از ناشران و مردم تحریم شده و بیشتر، به جولانگاه گروه‌های نزدیک به حکومت تبدیل شده است. شرایطی که در کنار تورم حاکم بر جامعه و چند برابر شدن قیمت کاغذ و هزینه‌های چاپ، بسیاری از اهالی کتاب و کتابخوان‌ها را علایق‌شان دور کرده است. 

***

حمید به تبلیغات رسانه‌ای در مورد استقبال گرم مردم از نمایشگاه کتاب اشاره کرده و می‌گوید: «امسال فروش چندان خوب نیست. بیشتر کسانی که در سالن‌های نمایشگاه و لابه‌لای غرفه‌ها می‌چرخند، تماشاچی هستند. نگاهی به مردمی که این اطراف در حال عبور‌و‌مرور هستند بیندازید، در دستان چند نفرشان پاکت کتاب می‌بینید؟ دست‌های بیشتر آن‌ها خالی است.»

او دلیل کسادی بازار کتاب را تورمی می‌داند که این بخش از فرهنگ را هم بی‌نصیب نگذاشته و قدرت خرید مردم را به‌شدت پایین آورده است. بازدیدکننده‌ می‌آید و اغلب لیست بلند بالایی هم دارد، اما وقتی به جیبش مراجعه می‌کنند، شاید بتواند فقط چند مورد از کتاب‌های مدنظرش را بخرد.

البته تحریم شماری از ناشران معروف مانند «نشرنو»، «ققنوس»، «نی»، «روزنه»، «شاپرک»، «سنا»، «بیان»، «پارسه» و «مروارید»، «قطره»، «نشر نو»، «نیلوفر»، «ویدا»، «مثلث»، «کارنامه»، «نوین»، «مازیار»، «دف»، «بیدگل»، «پریان»، «بدرقه جاویدان»، «اطراف»، «عماد» و «شمع و مه»، به‌دلیل حمایت از کتابفروشی‌ها، گرانی غرفه و مقرون به‌صرفه نبودن حضورشان، در استقبال نه‌چندان گرم از این نمایشگاه بی‌تاثیر نبوده است. 

مدیر یکی از همین ناشرانی که نمایشگاه را تحریم کرده، در گفت‌وگویی تلفنی می‌گوید: «نمایشگاه کتاب تهران دیگر نمایشگاه نیست، بلکه به فروشگاه  تبدیل شده، فروشگاهایی که در آن حقوق کتابفروشی‌ها و توزیع‌کنندگان لحاظ نمی‌شود. ناشرانی که در این به‌اصلاح نمایشگاه حضور دارند، کتاب‌هایشان را با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف می‌فروشند. این یعنی ضربه‌ای مهلک کتابفروشی‌های این شهر که روز‌به‌روز تعداشان کمتر می‌شود و به‌دلیل ورشکستگی یا گرانی کتاب و کم شدن خریدار، مجبور به پایین کشیدن کرکره‌های‌شان می‌شوند.»

او که خود را با نام «نوشین» معرفی کرده، ادامه می‌دهد: «درست است که فروش همراه با تخفیف در راستای بالا بردن قدرت خرید مردم و انتشاراتی‌ها انجام می‌شود، اما کتابفروشی‌ها هم حلقه‌ای از زنجیره بازار چاپ، نشر، توزیع و فروش کتاب هستند که باید حقوق آن‌ها هم رعایت شود. متاسفانه این گروه که در واقع ویترین بازار کتاب هستند، در این نمایشگاه در نظر گرفته نشده‌اند و صدایشان هم به جایی نمی‌رسد. از یکسو بساطی‌هایی که نسخه‌های کپی کتاب‌ها را مقابل کتابفروشی‌ها با ۵۰ درصد تخفیف می‌فروشند بلای کسب‌و‌کارشان شده‌اند و از سوی دیگر، حمایت نشدن از سوی دولت ناامیدشان کرده است. 

گرانی غرفه هم دلیل دیگر حضور نیافتن برخی از ناشران است. پارسال قیمت اجاره غرفه‌ها به‌طور میانگین ۱۲ میلیون تومان بود، امسال این رقم به حدود ۴۰ میلیون تومان رسیده است. پرداخت این مبلغ واقعا برای بسیاری از ناشران غیرممکن است. به همین دلیل آن‌ها تصمیم داشتند تنها در بخش مجازی نمایشگاه کتاب‌های‌شان را عرضه کنند، اما مسوولان برگزاری، شرط فروش کتاب در بخش مجازی را، منوط بر حضور فیزیکی در نمایشگاه اعلام کردند.

این موضوع در کنار چند برابر شدن هزینه‌های چاپ کتاب، افزایش قیمت کاغذ به‌دلیل بالا رفتن نرخ ارز، حذف ارز دولتی و تخصیص کاغذ دولتی به برخی انتشاراتی‌های خاص مانند "سوره مهر"، باعث شده امکان حضور ناشران در این نمایشگاه به حداقل برسد.»

«معین»، یکی از غرفه‌داران نمایشگاه، این بخش از گفته‌های نوشین را تایید کرده و می‌گوید: «ما یک گروه پنج نفره بودیم که سال ۱۳۸۰ وارد بازار نشر کتاب شدیم. دو سال پیش دو نفر جدا شدند و سرمایه‌شان را به بازار خودرو و مسکن بردند و شروع به خرید‌و‌فروش ماشین و ساخت‌و‌ساز مسکن کردند، حالا وضع مالی‌شان خیلی خوب شده و معتقدند فعالیت در بازار کتاب نان‌و‌آب ندارد. ما سه نفر باقیمانده فقط به‌دلیل علاقه شخصی‌مان در این بازار مانده‌ایم، وگرنه واقعا به‌سختی قادریم هزینه‌هایمان را تامین کنیم و سال‌به‌سال هم شرایط سخت‌تر می‌شود.»

گشتی در سالن‌های نمایشگاه نشان می‌دهد حضور پررنگ ناشران کتاب‌های انقلابی، عقیدتی و مذهبی بر سایر موضوعات سایه انداخته است. به‌ویژه در سالن ناشران خارجی که تقریبا همه غرفه‌ها در اختیار ناشران دینی و مذهبی است. به همین دلیل، بازدیدکنندگان هم اغلب مخاطبان همین‌دست کتاب‌ها هستند. 

برپایی غرفه‌های ترویج حجاب و انقلاب اسلامی با عنوان «آگاهی رایگان»، «غرفه ریحانه‌ها» و «مکتب حاج قاسم» و «پاسخگویی به سوالات دینی»، از دیگر جلوه‌های سی‌و‌چهارمین نمایشگاه کتاب تهران است که بیشتر از همیشه فضای این دوره از نمایشگاه را تحت تاثیر قرار داده است. موضوعی که به‌نظر می‌رسد از ماهیت وجودی این نمایشگاه در دید برگزارکنندگان از همه‌چیز مهم‌تر بوده و حضور پررنگ ناشران و بازدیدکنندگانی همسو با این دیدگاه، برای آن‌ها کافی بوده است. 

تعطیلی زودهنگام برخی غرفه‌ها مانند انتشارات «روزنه» به‌دلیل رعایت نکردن حجاب، نشانی از تسلط همین دیدگاه حکومتی بر این نمایشگاه است. موضوعی که باعث شد بار دیگر مردمی که همسو با حاکمیت نیستند، راه خودشان را بروند و با بازدید از وبسایت این ناشر پس از تعطیل شدن غرفه‌اش در نمایشگاه؛ بازدید از نشر روزنه طی دو روز، به بیش از ۱۰ هزار مورد برسد.