ما فقط خودمان را داریم؛ ایرانی‌هایی که نمی‌گذارند اینترنت محدود شود

متین سجادی؛ شهروندخبرنگار

یک سال از شروع محدودیت‌های بی‌سابقه در اینترنت ایران می‌گذرد. این «صیانت» سرکوبگرانه، ابعاد گوناگونی از زندگی روزمره شهروندان را هدف قرار داده است. از تفریح و سرگرمی گرفته، تا امرارمعاش و تحصیل و پژوهش. در این مدت، تماس‌های دوستانه و خانوادگی آنلاین دچار اختلال شده‌اند، امنیت ارتباطات شکننده‌تر از پیش شده و کسب‌وکارهایی به‌دلیل از دست دادن کانال فروش و ارتباط با مشتری، به تعطیلی کشیده‌ شده‌اند؛ حتی دامنه محدودیت‌ها به بازی‌های کامپیوتری هم رسیده است. همه‌چیز نشان از عزم جدی حکومت اسلامی برای کنترل حداکثری اینترنت دارد، اما این مبارزه حریف‌های قدری دارد از جنس مردم عادی. در این گزارش، برخی از آن‌ها را می‌شناسیم.

***

هادی یک سال است که از ایران به اروپا مهاجرت کرده است. او هنگام انجام این مصاحبه، مشغول انجام تنظیماتی جدید بر روی سروری است که دسترسی رایگان چند هزار نفر را به VPN و اینترنت آزاد فراهم می‌کند. تنظیماتی که در یک کانال تلگرامی منتشر می‌شوند.

هادی که چند روز پیش از شروع اعتراضات به قتل «مهسا ژینا امینی» از ایران خارج شده، می‌گوید: «پس از روزها فیلترینگ شدید، به فکر افتادم امکانی برای اتصال یک جمع بیست تا سی نفره از دوستان نزدیک و خانواده را به اینترنت فراهم کنم. راه‌های مختلفی را امتحان کردم و هربار به در بسته خوردم، و در نهایت به نتیجه رسیدم که باید با تهیه یک سِروِر شروع به ساخت وی‌پی‌ان کنم. وارد این مسیر که شدم دیدم می‌توانم برای تعدادی بیشتر از آن حلقه نزدیک، امکان اینترنت آزاد را فراهم کنم.»

هادی پس از اینکه امکان اتصال دوستان نزدیکش را به اینترنت فراهم می‌کند، تنظیمات وی‌پی‌ان را به حلقه‌های دورتر آشنایان هم می‌رساند.

 

با مبلغی اندک هزاران نفر را به اینترنت متصل کردم

اعضای کانال تلگرام هادی پس از اعلام آدرس در توییتر، به‌سرعت به هزار نفر می‌رسد. او به «ایران‌وایر» می‌گوید: «بعید می‌دانم در ده ماه گذشته بیشتر از صد و پنجاه دلار برای خرید سرور هزینه کرده‌ باشم.»

 او از همه موقعیت‌ها برای کم‌کردن هزینه استفاده کرده است. به‌سراغ طرح‌های رایگان و تشویقی سرویس‌دهندگان رفته و مترصد تمام فرصت‌هایی بوده که امکان گرفتن تخفیف را به‌دست بیاورد. او می‌گوید اگر بخواهد از این فرصت‌ها چشم‌پوشی کند، باید ماهانه حدود بیست دلار بابت خرید سرور هزینه کند؛ البته  این پول تنها هزینه تامین وی‌پی‌ان نیست.

 

هزینه‌های پنهان دور زدن فیلترینگ

به گفته هادی، هزینه‌هایی پنهان برای کار تنظیم و تهیه فیلترشکن وجود دارد که پول مهم‌ترینشان نیست. رصد دائمی سرورها و پشتیبانی از کاربران و آموزش به آن‌ها، زمان زیادی می‌برد. .دستگاه فیلترینگ جمهوری اسلامی مرتب مشغول شناسایی و مسدود کردن آی‌پی‌های ارائه‌دهنده وی‌پی‌ان است و او باید گاه و بیگاه مراقب این تحرکات باشد. گاهی در هنگام سفر، بین اسباب‌کشی یا وسط مهمانی برای حل این مشکل‌ها، ناچار به ساعت‌ها نشستن پشت کامپیوتر و انجام تنظیمات جدید و اطلاع‌رسانی آن‌ها در کانال شده است.

آموزش و پشتیبانی از کاربران یکی دیگر از کارهای مهم هادی در طول این ماه‌ها بوده است: «هدفم این است که کسانی را حمایت کنم که دانش زیادی در استفاده از اینترنت ندارند، مثلا مادربزرگی که می‌خواهد با نوه‌اش در خارج کشور صحبت کند، یا پدر و مادری که تجربه چندانی در زمینه فیلترشکن ندارند و برای اتصال به اینترنت آزاد، نیاز به راهنمایی دارند.»

این پشتیبانی به عقیده او امر مهمی است که گاهی مغفول می‌ماند: «باید توجه داشت که وقتی فقط به انتشار تنظیمات سرور اکتفا کنیم، قشری که دانش کمتری دارد سودی از آن نمی‌برند و کسی که روش را بلد باشد، بالاخره از جای دیگری این اتصال را به‌دست می‌آورد.»

به گفته هادی، راه‌اندازی سرور و پشتیبانی از کاربران، نیاز به تخصص و دانش بالایی ندارد و بیشتر زمان و تعهد می‌طلبد.

 

ما از چهره‌های اپوزیسیون جلوتریم

ترافیک سرورهای هادی در ماه گذشته بیش از ۶۴ ترابایت بوده است (هر ترابایت تقریبا هزار گیگابایت و هر گیگابایت نزدیک به هزار مگابایت است). او تخمین می‌زند که در ماه گذشته بیش از چهار هزار نفر از سرور‌های او برای اتصال رایگان به اینترنت آزاد استفاده کرده‌اند. امروز کاری که او به تنهایی شروع کرده بود، با اعلام همکاری داوطلبانه چند نفر، به حالت تیمی در آمده و فشار کار بین آن‌ها تقسیم شده است، به‌شکلی که هرکدام می‌توانند گاهی چند روز از کار فاصله بگیرند و به زندگی خودشان برسند.

هادی می‌گوید در تلاش است که دیگران را هم به این مسیر دعوت کند و آن‌ها را برای ارائه کمک به مردم داخل ایران توانمند کند: «بارها در کانالم خطاب به ایرانیان خارج از کشور نوشتم که می‌توانند با هزینه‌ای معادل با چند ساندویچ همبرگر، برای خانواده و دوستانشان وی‌پی‌ان تامین کنند و قول دادم که پشتیبانی فنی و راهنمایی لازم را، به‌شکل داوطلبانه به آن‌ها ارائه می‌دهم. در ایران می‌بینم دوستانی هستند که کار را بلدند و فقط مشکل پرداخت هزینه سرور را دارند. هزینه سرور آن‌ها را هم گاهی پرداخت می‌کنم و پس از چند ماه با هم حساب و کتاب می‌کنیم و مثلا می‌گویم بدهی را به حساب فلان خیریه واریز کنند.»

او درباره جامعه ایرانی پشتیبان دسترسی به اینترنت آزاد می‌گوید: «گروه‌هایی مثل هیدیفای هستند که کارشان را بلدند و دائما درحال به‌روزرسانی و ارتقای پروتکل‌های دور زدن فیلترینگ هستند، کاربرانی هم در توییتر هستند که فعالانه روش‌های جدید عبور از سد فیلتر را معرفی می‌کنند. روش‌های فیلترینگ جمهوری اسلامی روز‌به‌روز در حال پیشرفت است، اما من مطمئنم که اعضای این جامعه ایرانی هم همیشه روش‌هایی در آستین دارند و می‌توانند به وقت ضرورت، برگ‌های برنده جدیدی رو کنند.»

هادی وقتی متوجه می‌شود این گزارش برای «ایران‌وایر» تنظیم می‌شود، تاکید دارد به گفتن یک جمله:‌ «من در ماه گذشته در فراهم کردن اینترنت آزاد برای مردم ایران، از کل چهره‌های شناخته‌شده اپوزیسیون، ۶۴ ترابایت جلوتر بوده‌ام.»

او در ادامه گلایه می‌کند که فعالان اینترنت آزاد علاوه‌بر فیلترچی جمهوری اسلامی، باید با سرویس‌های بزرگی چون گوگل هم بجنگند، چون اخیرا اقدام به مسدود‌سازی سرورهای وی‌پی‌ان آن‌ها می‌کنند و این مشکل از طریق مذاکره چهره‌های سیاسی شناخته‌شده با شرکت‌هایی چون گوگل، مایکروسافت و کلودفلر، به‌راحتی قابل حل است و مشاورانی آگاه و دلسوز باید مساله را به گوش این چهره‌ها برسانند.

 

لنترن، یک فیلترشکن ده ساله

فیلترشکن «لنترن» از حدود ده سال پیش فعالیت خود را شروع کرده و از همان اوایل، به‌شکل رایگان به کاربران ایرانی خدمات داده است. تعداد کاربران ایرانی لنترن در یک سال گذشته اما سیر صعودی محسوسی داشته که به گفته «مرسن»، مهندس ایرانی همکار این مجموعه، رشدی چهارصد درصدی داشته است. مرسن به ایران‌وایر می‌گوید: «کاربران لنترن بعد از کشته شدن مهسا امینی به یک باره افزایش چشمگیر ۴۰۰ درصدی داشت. به‌طوری که در اوج اعتراضات، تعداد کاربرانی که ما موفق می‌شدیم به اینترنت آزاد متصل کنیم، در ماه از هشت میلیون هم گذشت. ترافیک شبکه لنترن به سرعت از ۲۰۰ گیگابایت در ثانیه رد شد. به‌طور ساده، حدود ۱۳ درصد کل ترافیک اینترنت ایران از لنترن، شرکتی غیرانتفاعی با فقط ۳۰ کارمند عبور می‌کرد، که شرکت را با یک بحران زیرساختی و تامین هزینه‌ها مواجه کرده بود. چون هیچ‌کس پیش‌بینی این موضوع را نکرده بود.»

در یک سال گذشته، به‌طور میانگین لنترن ماهانه دو میلیون کاربر را به اینترنت آزاد متصل کرده است و همیشه تلاش می‌کند تعداد کاربرهایی که با پیغام خطا مواجه می‌شوند یا نمی‌توانند متصل شوند را، کاهش دهد.

مرسن درباره چالش‌های لنترن و کاربرانش با فیلترینگ جمهوری اسلامی می‌گوید: «فیلترینگ ایران مدام درحال پیشرفت و تغییر است و ما هم در تلاش هستیم که عملکرد خود را بهتر کنیم. طبق گزارش‌های ما، اتصال به لنترن به شهر، محله، سازنده دستگاه، اپراتور، سیار یا ثابت بودن اینترنت و سیستم عامل دستگاه و موارد دیگر بستگی دارد. دو نفر که روی مبل یک خانه نشسته‌اند و از یک وای‌فای استفاده می‌کنند، ممکن است تجربه متفاوتی داشته باشند. عمده‌ترین شکایت کاربران از سرعت و اتصال به لنترن است، اما موضوع این است که فیلترینگ در ایران پازلیست که ممکن است هر روز تغییر کند. با این حال، تلاش ما این است که به‌طور حداکثری کاربران را به اینترنت آزاد وصل کنیم.»

 

رد شدن از سد فیلترینگ، نبردی روزانه

او با اشاره به مبارزه روزمره و نفس‌گیر با سیستم فیلترینگ ایران ادامه می‌دهد: «یک سوالی که در دنیای آی‌تی مطرح می‌شود این است که چرا باوجود تخصص امنیت شبکه، باز هم هک صورت می‌گیرد؟ جواب این است که هکرها همیشه سعی می‌کنند یک قدم جلوتر باشند. وقتی روش لو رفت باز هم یک قدم جلوتر می‌روند. حالت شرکت‌هایی که در زمینه آزادی اینترنت فعالیت می‌کنند هم همین است، رد شدن از سد فیلترینگ، نبردی روزانه است. روشی که تا دیروز جواب می‌داده، ممکن است امروز جواب ندهد و یا کاربری که تا دیروز متصل نمی‌شده، امروز به لنترن متصل شود. اما چیزی که واضح است، این است که فیلترینگ در یک سال گذشته پیچیده‌تر و قوی‌تر و حتی در بعضی مسائل عجیب شده است.»

 مطابق تحقیقی که توسط انجمن تجارت الکترونیک تهران منتشر شد، مشخص شده است که در ایران علاوه‌بر لیست سفید و لیست سیاه از سایت‌های مجاز و غیرمجاز، یک لیست خاکستری، که تقریبا شامل کل اینترنت می‌شود هم وجود دارد، که با اختلال عمدی مواجه می‌شود.

وی‌پی‌ان در تمام کشورهای دنیا مشتری خود را دارد، اما هدف همه از استفاده یکی نیست. مرسن به ایران‌وایر می‌گوید: «فرق بزرگ لنترن با شرکت‌های بین‌المللی VPN این است که هدف آن‌ها کاربرانی در کشورهای آزاد است که به‌دنبال اتصالی امن‌تر و رمزگذاری شده هستند، ولی لنترن به دنبال این است که راه‌حلی برای فیلترینگ پیدا کند. شرکت‌های بین‌المللی روش‌ها و سرورهای ثابتی دارند و به‌خاطر کاربران ایرانی که مشتری هدف آن‌ها نیستند، چیزی را تغییر نمی‌دهند؛ اما نگاه ما به تمام کشورها در سراسر دنیاست که از خدمات ما استفاده می‌کنند.»

این کنشگر توزیع اینترنت آزاد در پاسخ به ایران‌وایر در مورد تفاوت نسخه‌های پریمیوم و رایگان لنترن می‌گوید: «در‌حال‌حاضر بخش بزرگی از بهترین سرورهای لنترن به ایرانیان اختصاص داده شده که می‌توانند با نسخه رایگان به آن‌ها متصل شوند. نسخه پرمیوم لنترن از سرورهای خلوت‌تر استفاده می‌کند که البته در‌حال‌حاضر فقط با کارت‌های اعتباری قابل خریداری است. در تلاش هستیم که امکان پرداخت برای ایرانیان را هم فراهم کنیم.»

به گفته مرسن، لنترن یک شرکت غیرانتفاعی است که بخش بزرگی از درآمد آن از کمک‌های مالی مردمی و فروش نسخه پریمیوم فراهم می‌شود و بخش دیگر، توسط موسسات فعال در آزادی اینترنت تامین مالی میشود.

او از شیرینی‌ برخی پیام‌های دریافتی از هم‌وطنان خود می‌گوید: «بازخوردهایی که از کاربران دریافت می‌کنیم همیشه از زیباترین بخش‌های کار است. موضوع این است که آزادی اینترنت در ایران فقط مختص به آزادی بیان و مرتبط با سیاست نیست، متاسفانه فیلترینگ تمام بخش‌های زندگی روزمره را هدف گرفته است. مثلا از مادر سرپرست خانواری در شیراز پیامی دریافت کرده بودم که گفته بود برای تامین هزینه کودک محصل خود در خانه محصولات دست‌ساز می‌سازد و تنها روش تبلیغات و ثبت سفارشش از طریق اینستاگرام بوده و بعد از فیلتر شدن اینستاگرام با مشکل جدی مواجه شده، چون قدرت مالی خرید فیلترشکن که در روزهای اوج تا پانصدهزار تومان هم بالا می‌رفته، نداشته است. به او کمک کردم تا به‌طور رایگان به فعالیت خود ادامه دهد.»

 

ایرانی ناشناس، در اوج بحران پارسال به ما یک میلیون دلار کمک کرد

در اوج محدودیت‌هایی که جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۱ و در زمان شعله‌ور بودن اعتراضات بر اینترنت مردم ایران اعمال کرده بود، لنترن با بحرانی اساسی روبه‌رو شد. مرسن می‌گوید: «در آن مقطع زمانی، ترافیکی بی‌سابقه از سمت کاربران ایرانی به سمت سرورهای لنترن می‌آمد و این باعث افزایش ناگهانی هزینه‌های شرکت شد. لنترن در آن زمان بر سر یک دوراهی قرار گرفت؛ یا باید به‌ناچار برای اجتناب از ورشکستگی و تعطیلی، سرورهای مربوط به ایران را کم می‌کردیم، و یا با قبول همه ریسک‌ها ادامه می‌دادیم. در این بزنگاه بود که یک ایرانی با کمک مالی یک میلیون دلاری ما را غافلگیر کرد و شرکت را نجات داد. این حامی ایرانی از مدیران خواسته هویتش افشا نشود و حتی من هم او را نمی‌شناسم.»