مهر شمس‌آفرید؛ قصه‌ای که برای تسکین درد زنان و دختران آغاز شد

ارومیه- جیران رضایی

هر کدام‌شان به نوعی رنج زنان و دختران این سرزمین را دیده‌اند؛ یکی معلم بوده و قصه پر غصه دختران بازمانده از تحصیل را می‌شنیده و دیگری حقوق‌دان بوده، درگیر پرونده‌های ناموس‌کشی، زن‌کشی و... . آن یکی هم مددکار بوده و رنج زنانی را می‌دیده که در چهار دیواری خانه‌هایشان هم مورد ظلم و ستم قرار می‌گرفتند. آن‌ها حالا دور هم جمع شده‌ و «موسسه مهر شمس‌آفرید» را در ارومیه ثبت کرده‌اند تا باری از دوش زنان و دختران سرزمین‌شان کم کنند.

***

نقطه عطف زندگی «فاطمه»، یک روز سخت برفی است. یک صبح سرد زمستانی وقتی چشم از خواب باز می‌کند، مادرش را در آستانه در می‌بیند که با لباس خونی ایستاده است و از درد به خودش می‌پیچد. وقتی بلند می‌شود، می‌بیند روی برف‌های حیات خون ریخته، روی موزاییک‌های کف آشپزخانه و دستگیره در خونی است و لکه‌های بزرگ خون همه جای خانه دیده می‌شوند.
مادر فاطمه پنجمین دوره بارداری را در سن ۲۴ سالگی می‌گذرانده و دومین سقط را تجربه می‌کرده است. وقتی بعد از بستری شدن و گذراندن خطر به خانه برمی‌گردد، فقط به فاطمه توصیه می‌کند: «درست را بخوان! تو نباید زود ازدواج کنی و زود بچه‌دار شوی!»

فاطمه حالا دانشجوی دکترای حقوق بین‌الملل و از اعضای هیات مدیره موسسه مهر شمس‌آفرید است. او به خاطر از سر گذراندن همین تجربه تلخ و حرف‌های مادرش که اتفاقا از پدر فاطمه راضی بوده اما کودک همسری و ورود او به زندگی زناشویی از سن ۱۴ سالگی او را فرسوده و در مواقعی افسرده کرده بوده است، باعث می‌شود فاطمه تصمیم بگیرد نه خودش مثل مادرش زود ازدواج کند و نه این که بخواهد زن دیگری مثل مادرش شود. او برای برچیده شدن کودک‌همسری تلاش می‌کند.

«فاطمه باباخانی» و دوستانش ابتدا گروه «حامی فروغ» را برای حمایت از زنان آسیب دیده راه‌اندازی ‌کردند و وکالت زنان تحت خشونت را بدون دریافت حق‌الوکاله بر عهده می‌گرفتند. اما کم کم احساس ‌کردند باید کاری بزرگ‌تر انجام دهند و همین باعث می‌شود که موسسه مهر شمس‌آفرید را ثبت کنند.

خودشان در صفحه اینستاگرام موسسه، قصه شکل‌گیری مهر شمس‌آفرید را این طور تعریف کرده‌اند: «قصه ما از جایی شروع شد که هر کدوم از ما به یه دلیلی که برای هر کدوم ما اهمیت ویژه‌ای داشت، دنبال یه کار اثرگذار بودیم و این‌جا به هم گره خوردیم.
یکی به سبب فعالیت مدنی‌اش با زنان و دختران زیادی در ارتباط بود که قربانی خشونت خانگی و تجاوز بودند؛ یکی معلم روستاهای دورافتاده مرزی بود که از رنج دختران بازمانده از تحصیل خبر داشت. دیگری وکیلی بود که درگیر پرونده‌های کیفری زن‌کُشی و یا قاچاق زنان بود. بعضی‌ها روانشناسانی بودند که هر روز با گلایه‌ها و رویاهای ناکام زنان سروکله می‌زدند. هر کدام از ما سهمی داشتیم در روایت‌هایی که شاهد و یا شنونده‌اش بودیم.»

آن‌ها پس از شیوع ویروس کرونا و افزایش خشونت خانگی و فشار اقتصادی تصمیم گرفتند کاری بزرگ‌تر از اندوهگین شدن انجام دهند و موسسه مهر شمس‌آفرید را راه‌اندازی کردند تا هم بتوانند مجوز تاسیس «خانه امن» برای زنان آسیب دیده را از بهزیستی بگیرند و هم قدم‌های بزرگ‌تری در راه هدف خود بردارند.

حالا خانه امن آن‌ها در شهر ارومیه تاسیس شده است. یکی از حامیان موسسه مهر شمس‌آفرید می‌گوید: «یکی از لازمه‌های ثبت خانه امن، تاسیس خیریه رسمی است که بتواند محل تامین هزینه‌های خانه امن باشد؛ یعنی خانه‌های امن باید زیر مجموعه یک ان‌جی‌او باشند و گروه متخصص داشته باشند تا در بهزیستی ثبت شوند. به همین دلیل ما در دی ماه ۱۳۹۹ مهر شمس‌آفرید را ثبت کردیم.»

خانه‌های امن مکان‌هایی هستند که در اختیار زنان و دختران تحت خشونت خانگی قرار می‌گیرند تا آن‌ها را از خطر دور کنند. او می‌گوید: «این افراد از طریق اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ که درباره خشونت خانگی اجازه اقدام سریع و اثرگذار دارند و همین‌طور دفتر حمایت از زنان و کودکان دادگستری معرفی می‌شوند. برخی از زنان و دختران هم خودمعرف هستند.» 

در حال حاضر در کل کشور تنها ۱۸ خانه امن دولتی و غیردولتی وجود دارد : «واقعا تعداد خانه‌های امن محدود است و من خوشحالم که یکی از کارهای موسسه ما، تاسیس خانه امن است.»

البته تاسیس خانه امن تنها کار موسسه مهر شمس‌آفرید نیست. هدف بزرگ آن‌ها، آگاهی‌رسانی و توانمندسازی زنان و حمایت از کودکان است. کمک به وضعیت اقتصادی زنان، آموزش و اشتغال‌زایی یکی از زیر شاخه‌های این هدف بزرگ است.

آن‌ها برای هر کدام از این موارد کارهایی انجام می‌دهند: «برای اشتغال‌زایی زنان سعی می‌کنیم به آن‌ها مهارتی آموزش دهیم؛ مثلا خیاطی یا گل‌دوزی و... را ابتدا به صورت آن‌لاین آموزش و بعد مواد اولیه برای کار را تهیه و در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم و بعد همان کارها را به صورت آن‌لاین می‌فروشیم. واسطه‌ها را حذف می‌کنیم تا سودش عاید آن‌ها شود. استقلال مالی به زنان اعتماد به نفس می‌دهد.»

آن‌ها برای آگاهی بخشی، کارگاه‌های آموزشی حقوق خانواده، شروط ضمن عقد و...برگزار می‌کنند.

بازگرداندن  کودکان جامانده از درس به تحصیل و مدرسه یکی دیگر از زیر شاخه‌های هدف بزرگ آن‌ها است: «مثلا در برخی مناطق استان خودمان یا جاهای دیگر، خیلی از کودکان به خاطر فقر، از تحصیل می‌مانند. ما به خانواده‌ها به شرط اجازه تحصیل فرزندان‌شان کمک می‌کنیم.»

آن‌ها در راستای آگاهی بخشی به دختران جوان هم تلاش می‌کنند: «مثلا پک بهداشتی بین دختران ۱۳ تا ۱۸ سال شامل نوار بهداشتی، مام زیر بغل، شوینده و... پخش می‌کنیم. برای آن‌ها از بهداشت دوران قاعدگی، بهداشت جنسی و... می‌گوییم تا با بیماری هم مبارزه کنیم.»

مشاوره‌های حقوقی و روان‌شناسی رایگان از دیگر کارهای این موسسه مردم نهاد است.  یکی از اعضای این موسسه می‌گوید ما از حامیان خود در خارج از ایران می‌خواهیم با  شرکت در کمپین «برای من یک قهوه بخر»، به گسترش توانمندسازی زنان، آگاهی بخشی زنان و دختران، اشتغال‌زایی و بازگرداندن کودکان به تحصیل کمک کنند.»