میثم بهروش: سیاست ترامپ مرگ تدریجی برجام است

«دونالد ترامپ»، رییس‌جمهوری امریکا امشب ۱۳اکتبر در گزارش سه ماهه خود به کنگره این کشور اعلام کرد که ایران به روح «برجام» پایبند نبوده و باید تغییراتی در آن داده شود تا ایران مادام العمر نتواند به توان هسته‌ای دست یابد. در عین‌حال، از وزارت دارایی امریکا خواست که سپاه پاسداران را تحریم کند و این وزارت‌خانه هم اعلام کرد چنین خواهد کرد.

«ایران وایر» از «میثم بهروش»، پژوهش‌گر روابط بین‌الملل در  این مورد پرسیده است:

ترامپ امروز پایبندی ایران به برجام را تایید نکرد و وزارت خزانه‌داری امریکا هم اعلام کرد سپاه پاسداران را تحریم می‌کند. البته جزییات تحریم سپاه مشخص نیست اما با توجه به نقشی که این نیرو در اقتصاد و مسایل نظامی ایران در داخل و خارج از کشور دارد، عملی شدن این تحریم‌ها چه تاثیری بر برجام می‌گذارد؟

• باید صبر کرد تا گستره عملی شدن این تحریم‌ها مشخص شود. سپاه پاسداران پیشاپیش تحت تحریم‌های متعددی از طرف امریکا قرار گرفته است؛مثل سپاه «قدس» که شاخه‌ای از آن است. اگر طبق این تحریم‌های جدید، اشخاص و برخی شرکت‌ها را تحریم کنند، تاثیر چندانی روی رویکرد ایران به برجام و فعالیت‌های سپاه نخواهد داشت اما اگر کلیت سپاه را به شکلی تحریم کنند که باعث ایجاد تحریم‌های ثانویه علیه ایران شود، با توجه به نقش سپاه در اقتصاد کشور، ضربه سنگینی به اقتصاد ایران وارد می‌شود؛ به طور مثال، اگر این تحریم به شکلی باشد که شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی نتوانند با بخش‌های مهمی از اقتصاد ایران که به نحوی با سپاه پاسداران در ارتباط هستند، معامله و سرمایه‌گذاری کرده و پروژه‌های مشترکی تعریف کنند، در این صورت ایران واکنش نشان خواهد داد و بر رویکرد جمهوری اسلامی نسبت به برجام تاثیر خواهد گذاشت. به تازگی «محمدعلی جعفری»، فرمانده کل سپاه درباره قانون «کاتسا» صحبت کرد که شامل کره شمالی، روسیه و ایران است. درباره ایران، سه بخش وجود دارد؛ فعالیت‌های تروریستی، موشکی و سپاه. حال اگر از طریق کاتسا یا تروریست‌ اعلام کردن کلیت سپاه، تحریم‌هایی وضع شود که فراتر از ایالات متحده برود و کشورهای اروپایی را نیز درگیر کند، ایران واکنش‌های شدیدی خواهد داشت و ممکن است رویکردی رادیکال از خود نشان دهد.
   

فرماندهان سپاه و همین‌طور مسوولان جمهوری اسلامی گفته‌اند اگر امریکا اقدامی علیه سپاه انجام دهد، با واکنشی متقابل مواجه خواهد شد. امروز هم سخن‌گوی وزارت امور خارجه ایران همین موضوع را تکرار کرده است.

• ترس ایران و همراهی حسن روحانی و اعتدالیون با سپاه از همین‌رو است که اگر کلیت سپاه مورد هدف تحریم قرار بگیرد، اقتصاد ایران ضربه سنگینی متحمل می‌شود. فشار این مساله هم بر گردن دولت خواهد بود. واکنش‌های سپاه به این اقدام را می‌توان در چهار محور بررسی کرد؛ یکی از واکنش‌ها می‌تواند لابی با رهبری و فشار به دولت برای خروج از برجام باشد تا برنامه‌های هسته‌ای با شدت و حدت بیش تری ادامه پیدا کنند. البته چنین واکنشی کمی بعید به نظر می‌رسد چون ایران نمی‌خواهد آغازکننده بحران باشد. 
  رویکرد دوم مربوط به برنامه‌های موشکی است. جعفری گفت امریکا باید تا برد دو هزار کیلومتری پایگاه‌های خود را به عقب ببرد چون در تیررس موشک‌ها است. این ادعا به نظر مبالغه می‌آید اما ایران می‌تواند روی برنامه موشکی بیش تر کار کند. اگر تا به حال موشک‌های اسراییل‌زن و دو هزار کیلومتری داشته است، می‌تواند با افزایش برد موشک‌هایش تا سه هزار کیلومتر و حتی به قاره‌پیما بیاندیشد. در این صورت، می‌تواند از همکاری کره‌ شمالی هم بهره‌مند شود. در همین‌رابطه، ایران می‌تواند با افزایش قدرت موشک‌ها، پتانسیل سوار کردن کلاهک را روی موشک داشته باشد. 
  محور سوم، تقابل نامتقارن در منطقه است که مورد توجه جعفری هم قرار داشت. ایران می‌تواند نایبان خود را در منطقه و همین‌طور گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایتش را علیه نیروهای امریکایی بشوراند. الان ایران در افغانستان از «طالبان» حمایت می‌کند و با افزایش این حمایت می‌تواند با امریکا مقابله کند. 
  محورم چهارم می‌تواند واکنش‌ دریایی ایران در خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان باشد؛ یعنی می‌تواند کشتی‌های امریکایی را به چالش بکشد.

 ترامپ از کنگره خواست که تحریم‌هایی علیه برنامه‌های موشکی ایران وضع کند تا جمهوری اسلامی نتواند موشک‌های بالستیک قاره‌پیما داشته باشد و نیز گروه‌های افراطی را در منطقه تغذیه کند. آیا وضع تحریم‌های موشکی علیه ایران یا اقدام ایران به افزایش توان‌های موشکی خود تاثیری بر برجام دارد؟

• بستگی به نوع تحریم ها دارد. اگر تحریم‌هایی وضع شوند که شرکت‌هایی خاص در حوزه موشکی را مد نظر قرار دهند، تاثیری ندارند. اما اگر به بهانه توقف فعالیت‌های موشکی و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران، کلیت سپاه را تحت تحریم قرار دهند، برجام تحت شعاع قرار می‌گیرد. این به معنای نقض برجام نیست اما اگر تحریم‌های غیرهسته‌ای تاثیر تحریم‌های هسته‌ای را داشته باشند، ایران واکنش نشان خواهد داد. بحث اصلی، میزان تاثیرگذاری این تحریم‌ها بر اقتصاد ایران است. در حال حاضر ترامپ برجام را به کنگره حواله کرده است. بعید است که کنگره تحریم‌های هسته‌ای اولیه و ثانویه را دوباره اعمال کند چراکه شکاف جدی بین اروپا و امریکا پیش خواهد آمد. همین الان شرکت‌های اروپایی آلمانی، فرانسوی و دانمارکی در ایران سرمایه‌گذاری کرده اند. در صورت افزایش این تهدید‌ها، اگر طبق محاسبات ایران، وضعیت به پیش از برجام برگردد، حتی احتمال دارد که ایران از برجام خارج شود.

به نظر شما، با توجه به روابط دیپلماتیک امریکا با کشورهای اروپایی، آیا دولت‌های اروپایی با ترامپ همراهی خواهند کرد؟

•  در این خصوص دو مساله وجود دارد؛ اتحادیه اروپا تحریم‌های خود را علیه ایران برداشته است. در این صورت، مشکلی میان ایران و اروپا وجود ندارد و همین مساله به حفظ برجام کمک می‌کند و تبادلات اقتصادی و تجاری بین اروپا و ایران ادامه خواهد داشت. بنابراین، ایران ترسی از اتحادیه اروپا مثل پیش از برجام ندارد. مشکل آن‌جا است که کنگره تحریم‌های ثانویه را علیه ایران اعمال و یا تحریم‌هایی وضع کند که خارج از چهارچوب برجام باشد؛ اما با همان تاثیر تحریم‌های ثانویه هسته‌ای. در این صورت، اروپایی‌ها مجبور می‌شوند میان امریکا و ایران یکی را انتخاب کنند. 
  به نظر من، اروپایی‌ها، امریکا را انتخاب می‌کنند. از قضا، همه بانک‌های عمده اروپایی هنوز جرات نکرده‌اند که وارد ایران شوند. تا به حال همه موسساتی که وارد کشور شده اند، اعتباری بوده اند؛ مثل موسسه اعتباری صادرات دانمارک یا شرکت‌های هواپیمایی و انرژی. بانک‌های عمده از بازگشت تحریم‌ها می‌ترسند. برای همین، احتمال اعمال تحریم‌های ثانویه هسته‌ای نگران ‌کننده است. اروپا در حال حاضر به نحوی کوتاه آمده است و به ترامپ در حوزه موشکی امتیاز می‌دهد. احتمالا بعد از مدتی اروپا راضی می‌شود که طی مذاکراتی، توان موشکی ایران را محدود کنند. اروپا می‌گوید برجام را دور نیاندازید و تمایل خودش را هم به انجام مذاکرات جانبی یا قرار دادن متممی بر برجام نشان داده است. این‌ها مسایلی هستند که اروپا روی آن ها مانور می‌دهد تا ترامپ را به رویکردی نسبتا متعادل‌تر راضی کند.

پیش از سخن‎رانی امروز ترامپ، گفته می‌شد که او می‌خواهد برجام را لغو کند. از صحبت‌های مقامات امریکا هم مشخص بود که او  مواضع تندی علیه برجام بگیرد. حتی «واشنگتن‌پست» در گزارشی عنوان کرد که ترامپ به مشاوران‌ خود گفته است چرا باید میراث اوباما را تایید کند. اما به نظر می‌رسد سخنان او نسبت به پیش‌بینی‌های قبلی نرم‌تر بودند و مشاورانش توانسته‌اند موثر باشند. اما عملکرد او در قبال سپاه پاسداران، شاید مساله‌ای باشد که جمهوری اسلامی برنتابد. آینده روابط دو کشور را چه طور ارزیابی می‌کنید؟

• من نه به آینده برجام خوشبین هستم و نه به روابط بین دو کشور. امریکا به خاطر روابط خود با متحدانش و منافع مشترکی که با دوستان اروپایی خود دارد، این مساله را به سمت مرگ تدریجی پیش می‌برد، نه آن‌که به ناگهان از برجام خارج شود؛ چیزی که اشخاصی مثل «جان بولتن» و جنگ‌طلب‌های افراطی می‌خواهند؛ یعنی لغو ناگهانی برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها. چون معتقدند همین تحریم‌ها توانستند تاثیرگذار باشند. اما ترامپ برای نراندن متحدان‌ خود و در نظر گرفتن منافع اروپا، می‌خواهد زمان بدهد تا ضمن آن‌که اروپا مکانیزم‌هایی در این امر پیدا کند، مساله هم کش بیابد. برای همین هم مساله را به کنگره حواله داده است. اهرم فشار را هم روی اروپا قرار می‌دهد که ما به حرف شما گوش کردیم و کلیت برجام را دور نیانداختیم و شما هم باید کوتاه بیایید تا مجددا بر سر برجام مذاکره کنیم و متمم‌هایی بر آن بیافزاییم. به نظر من، تنش‌ها رفته رفته بیش تر می‌شوند و می‌توانند روی روابط ایران با اروپا هم تاثیر بگذارند. در این صورت، ممکن است جنگ هم پیش بیاید که البته در آینده‌ای دور محتمل است. در آینده‌ای نزدیک تنش‌ها و فشار بر ایران بیش تر می‌شود و تنش میان امریکا و اروپا افزایش می‌یابد تا بالاخره یکی از برجام خارج شود. از سوی دیگر، بعید به نظر می‌رسد که کنگره دوباره تحریم‌های هسته‌ای را اعمال کند. اما ترامپ این مساله را به کنگره حواله داده است تا قانون «اینارا» را اصلاح کند؛ یعنی قانون بررسی توافق هسته‌ای. در این صورت، رییس‌جمهوری مجبور نخواهد بود که هر سه ماه یک بار گزارش پایبندی ایران را به کنگره بدهد. از طرفی، در نظر دارند که دامنه این قانون را افزایش بدهند و فعالیت‌های موشکی ایران را در آن بگنجانند. در این صورت، به احتمال زیاد آزمایش‌های موشکی ایران نقض برجام محسوب می‌شود و ممکن است دوباره تحریم‌های هسته‌ای اعمال شوند. در چنین حالتی، امریکا بر اساس حاکمیت خود با تغییر قانون و بدون نیاز به مذاکره می‌تواند نقض برجام را اعلام کند. اگر چنین شود، دوباره به فضای پیشابرجام بازخواهیم گشت.