ایران، اقتصاد جهانی و پیام نوروزی اوباما

در آخرین پیام نوروزیش رییس جمهور ایالات متحده آمریکا باراک حسین اوباما از نمادهای نوروزی ایرانی استفاده کرد، شعری از فریدون مشیری خواند و گفت ایران به اقتصاد جهانی باز می گردد. وعده ای که از سوی دولت حسن روحانی هم تکرار می شود.

کارشناسان روابط بین الملل ابعاد سیاسی چنین پیامی را، که شامل شرحی از مذاکرات هسته ای و برجام بود، تحلیل خواهند کرد. ایرانیان و آمریکاییان ایرانی تبار استفاده رییس جمهور را از واژه های مثبت و نمادهای ایرانی به فال نیک می گیرند. لحن و محتوای پیام نوروزی رییس جمهور ایالات متحده با گذشته تغییر محسوس و قابل توجهی کرده است و بسیاری در ساعاتی که از پخش این پیام می گذرد درباره این تغییر نظر داده اند. با اینحال بنظر می رسد در بخش اقتصادی پیام نوروزی رییس جمهور ایالات متحده مانند پیامهای نوروزی مقامات ایرانی بیشتر درباره رویدادهایی بود که در آینده رخ خواهند داد و نه رویدادهایی که رخ داده اند. از این دیدگاه پیام نوروزی آقای اوباما قابل نقد و بررسی است.

نکته اول و قابل توجه در پیام آقای اوباما تکیه او بر مزایای اقتصادی برجام برای مردم ایران می باشد. تاکید رییس جمهور آمریکا بر این واقعیت که مردم ایران ممکن است مزایای لغو تحریمها را فورا احساس نکنند، شاید بیشتر برای کمک به دولت آقای روحانی و پرده پوشی ناتوانی آقای اوباما در تسریع فرآیند لغو تحریمهاست. رییس جمهور آمریکا در شرایطی صحبت از دسترسی جوانان ایرانی به فن آوری های نوین می کند که نقش این فن آوریها و شرکتهای نوپا در ایجاد اشتغال در ایران مشخص نمی باشد. او می داند که برجام و لغو تحریمها آن شکوفایی و جهش اقتصادی مورد انتظار را به ارمغان نیاورده اند. با اینحال بخوبی آگاه است که در برابر فشار تندروها در تهران و در واشنگتن حمایت مردم ایران از برجام یکی از معدود عوامل تضمین موفقیت آن و وفاداری طرف ایرانی به تعهداتش است.

نکته دوم اشاره آقای اوباما به کالاهای ایرانی بود که ایران اکنون می تواند به ایالات متحده صادر کند. او به ایرانیان مخاطبش گفت که آمریکاییان مشتاق خرید خرید فرش های زیبای ایرانی، خاویار، پسته و زعفران می باشند. کالاهایی که در ایران بطور گسترده تولید می شوند و جز صادرات غیر نفتی ایران هستند. با اینحال نه طرف ایرانی و نه طرف آمریکایی نمی توانند ادعا کنند که تبادل این کالاها به شکلی سازمان یافته و پیوسته آغاز شده است. با وجود تاکید دو طرف بر اهمیت نقش تجارت خارجی در تقویت بخش خصوصی و صادرکنندگان ایرانی هنوز صادر کننده ایرانی منتظر باز شدن مسیر صادرات به آمریکا می باشد. شاید خریداران آمریکایی مشتاق فرشهای زیبای ایرانی باشند ولی هنوز از صادرات انبوه این کالا به ایالات متحده خبری نیست. بنظر نمی رسد حتی در این بخش که تحریمها رسما و علنا حذف شده اند، بخش خصوصی ایران منتظر دیدن آثار مثبت می باشد.

تنها بخشی  از سخنان آقای اوباما که درباره یک تغییر محسوس و قابل مشاهده بود بخشی بود که مربوط به سفر جهانگردان خارجی به ایران بود. نه تنها که آمارها و اطلاعات خبر از افزایش تعداد جهانگردان در ایران می دهند بلکه این جهانگردان با استفاده از شبکه های اجتماعی و رسانه های محلی در کشورهای خود تجربه خود را رسانه ای هم کرده اند. افکار عمومی ایران می دانند که تعداد بیشتری از جهانگردان خارجی به ایران می آیند ولی پروژه های هتلسازی و گسترش زیرساختهای جهانگردی در دست اجرا هستند. از میان این پروژه ها می توان به ساخت دو هتل توسط شرکت فرانسوی آکور و شروع پروژه های جدید توسط شرکتهای ایتالیایی و اماراتی در ایران اشاره کرد.

سخنان آقای اوباما با وجود لحن مثبت درباره تغییرات جدی و محسوس در چهارچوب تجارت خارجی با ایران چیز جدیدی نداشتند. برای هر کارآفرین آمریکایی مشتاق به فعالیت در ایران و مبادله کالا با طرف ایرانی و برای هر کارآفرین ایرانی مشتاق صدور کالا به آمریکا اولین نکته وجود کانالهای بانکی برای نقل و انتقال پول است. هنوز تحریمهای بانکی ایالات متحده درباره ایران برقرار هستند. زمانیکه بازرگانان و سرمایه گذاران به کار در ایران ابراز علاقه می کنند اولین واکنش هشدار وکلا و مشاورین حقوقیست که تغییری در قوانین و بخشنامه های موجود مشاهده نکرده اند. فرش ایرانی هنوز راهی دراز تا حضور در بازارهای آمریکا در پیش دارد چون هنوز راهکاری برای مبادله کالا و انتقال درآمد حاصل از آن طراحی نشده است.

آقایان اوباما و روحانی هر دو بعنوان روسای قوه مجریه کشورهای متبوعشان صحبت می کنند ولی هر دو برای تغییر فضای کسب و کار بین دو کشور توانایی محدودی دارند. اگر در تهران آقای روحانی نگران واکنش مخالفان اصولگرا و نهادهایی سودمند از دلالی تحریم به هر تغییر واقعی در رابطه اقتصادی با آمریکاست، در واشنگتن ایران هنوز یک کشور حامی تروریسم و ناقض حقوق بشر است. این به معناست که هیچ بانک عمده آمریکایی با خوشحالی از بازگشتش به بازار ایران خبر نخواهد داد. بر عکس این بانکها برای حفظ وجه عمومی خود و اجتناب از ورود به دعواهای سیاسی می کوشند که خود را از بازار ایران دور نگهدارند. از سوی دیگر اگر طبقه نخبه ایالات متحده از مرغوبیت کالاهای ایرانی خبر دارد و مایل به خرید فرش یا پسته یا زعفران ایرانیست، طبقه متوسط ایالات متحده اصولا نظر مثبتی درباره ایران ندارند که بخواهند کالاهای ایرانی را بخرند. حتی در صورت وجود چنین نظر مثبتی کالاهای ایرانی دیگر انحصار گذشته را در بازار ندارند.

بازگشت کالاهای ایرانی به بازار ایالات متحده آمریکا نه تنها نیازمند تغییرات ساختاری در تحریمهای این کشور بر علیه ایران و حذف موانع متعدد اداری و بانکیست، بلکه نیازمند تبلیغات، بازاریابی و احیای نیکنامی کالاهای ایرانی در این بازار می باشد. کسانیکه که  خوش بین به بازگشت سریع فرش ایرانی به بازار ایالات متحده بوده اند اکنون می دانند اهمیت موانع موجود را در نظر نگرفته اند. آقای اوباما در حالی صحبت از احیای رابطه اقتصادی با ایران می کند که در عمل بازرگانان ایرانی و آمریکایی هنوز نیازمند اخذ مجوز برای تجارت با ایرانند و از خدمات بانکی مورد نیاز بی بهره اند.

اینجاست که مخاطب ایرانی مایل است بداند کدام رییس جمهور در تهران یا واشنگتن در نهایت کاری خواهد کرد که تغییرات محسوسی در زندگی روزانه او بدنبال داشته باشد. بویژه آنکه او به شنیدن وعده های طرف ایرانی عادت کرده است و نیازی ندارد طرف آمریکایی هم همان الگو را دنبال کند. حتی وقتی که طرف آمریکایی حرفهای خود را با چاشنی نمادهای فرهنگی ایران می زند. چون او می داند ایران تا بازگشت به اقتصاد جهانی فاصله زیادی دارد.