آیا باید مراقب احمدی نژاد بود؟

محمود احمدی نژاد، رییس جمهور سابق ایران قرار است پنج شنبه در شهر آمل سخنرانی کند. این رویداد تازگی ندارد ولی سفرهای اخیر او با تبلیغات بیش تر هوادارانش در فضای مجازی همراه شده است و نوعی برنامه ریزی سیاسی را تداعی می کند. در این میان، خبرسازی رقبای احمدی نژاد مبنی بر این که او با وعده پرداخت یارانه ۲۵۰ هزار تومان به هر نفر به انتخابات وارد می شود،‌ فضا را تندتر کرده است. اما پرسش های مهمی درباره این احتمال وجود دارد که اولا او می تواند بیاید و ثانیا چه قدر احتمال موفقیت دارد؟

بگذارید اول فرض هایی که به سود احمدی نژاد هستند را مرور کنیم؛ «صادق زیباکلام»،‌ تحلیل گر اصلاح طلب می گوید که او هم اکنون ۱۰ تا ۱۵ میلیون رای دارد. در واقع، پشتوانه اجتماعی احتمالی و سبد رای، یک نقطه قوت برای احمدی نژاد در نظر گرفته شده است. این فرض قابل اثبات نیست ولی قابل رد کردن هم نیست.
فرض دوم این است که اگر کارنامه اقتصادی دولت روحانی مثبت نباشد، مردم دوباره دنبال فردی مانند احمدی نژاد می گردند و به او رای می دهند. این دسته از تحلیل گران خاطره خوب مردم از پرداخت یارانه نقدی و توزیع پول توسط احمدی نژاد و مقبول بودن شعارهای پوپولیستی وی را یک سرمایه می دانند. برخی مانند «روح الله حسینیان»،‌ اصول گرای تندرو اعتقاد دارند او تنها کسی است که می تواند شخصیت محوری اصول گرایان باشد و آن ها را از ورشکستگی سیاسی نجات دهد.

فرض دیگر این است که اگر خطر حسن روحانی برای نظامی ها و تندروها بیش تر شود،‌ آن ها و حتی برخی اصول گرایان همان گونه که با قید اضطرار به احمدی نژاد رای داند تا میرحسین موسوی رییس جمهور نشود، دوباره به احمدی نژاد رای می دهند تا دولت روحانی چهار ساله شود. برخی حامیان احمدی نژاد به قدرت سیاست ورزی او، به ویژه در مناظره ها و تقابل های رودرو با حریفان به عنوان یک امتیاز نگاه می کنند و می گویند او بدون حمایت اصول گرایان هم قادر به بالاکشیدن خودش است. گروهی از حامیان او از یک ظرفیت سیاسی پنهان بالادستی در حمایت از احمدی نژاد می گویند،‌ به پیغام های برخی مراجع تقلید یا اساتید اخلاق اشاره دارند و با توجه به رابطه خوب او و «سیدمحمود هاشمی شاهرودی»، امیدوارند این ظرفیت پنهان در وقت لازم بتواند اثر مثبت بگذارد.

اما حالا فرض هایی که به ضرر احمدی نژاد هستند، چه می گویند؟ «عباس عبدی»،‌ تحلیل گر اصلاح طلب می گوید احمدی نژاد مثل یک بشکه نفت است. حیات و ممات مدیریتی او وابسته به پول نفت بود و الان با توجه به قیمت نفت و شرایط کشور، قدرت مانور سابق و کارآیی لازم را ندارد.
«احمد توکلی» و «غلامعلی حدادعادل»،‌ دو چهره موثر اصول گرا گفته اند چنین پدیده ای دیگر تکرار نمی شود. آن ها به سرکشی های سیاسی و اقتصادی احمدی نژاد اشاره کرده و از تحمیل هزینه بالا بر ساختار سیاسی نظام سخن گفته اند. منظورشان بیش تر خانه نشینی ۱۱روزه احمدی نژاد است که ضربه سیاسی مهمی به خودش و علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی زد. برخی اصول گرایان نوشته اند مهم ترین ضربات سال های اخیر را به دلیل انتساب به احمدی نژاد خورده اند و تازه فصل جدایی کامل است نه وصل مجدد و ضربه خوردن تازه. گروهی دیگر احتمال ردصلاحیت او توسط شورای نگهبان را مطرح کرده اند. آن ها به پرونده قضایی احمدی نژاد اشاره دارند که حتی اگر در قوه قضاییه به نتیجه نرسد،‌ ممکن است در تعیین صلاحیت او موثر باشد. برخی تحلیل گران به فضای تازه سیاست ورزی در ایران اشاره کرده اند. فضای رسانه ای عوض شده و امکان شفاف سازی و اطلاع رسانی خارج از کنترل حکومت به شدت افزایش یافته و این امر می تواند به عنوان یک پتانسیل منفی علیه احمدی نژاد عمل کند.
نکته دیگر به رای منفی احمدی نژاد باز می گردد. او اگر برخی حامیان سفت و سخت دارد،‌ مخالفان سفت و سختی هم دارد. وجود شبکه ای از این مخالفان که مجموعه ای گسترده از اسناد مبنی بر ناکارآمدی و فساد دولت احمدی نژاد را در اختیار دارند، نه تنها فضا را به شدت دوقطبی می کند بلکه می تواند به عنوان یک ضربه محکم، احمدی نژاد را در موقعیت انفعالی قرار دهد.

در شکل کلان تر می توان گفت «اعتماد» یک عنصر تعیین کننده در رفتار سیاسی علی خامنه ای بوده است. به نظر می رسد پس از خانه نشینی ۱۱روزه او به طور جدی اعتمادش به محمود احمدی نژاد را از دست داد. نه تنها در گفتارهای انتقادی سال آخر خامنه ای علیه احمدی نژاد‌ بلکه رویدادهایی چون دور نگه داشتن او از مذاکرات مخفی هسته ای، نشانه ای قوی بر بی اعتمادی علی خامنه ای به احمدی نژاد است. بی اعتمادی منجر به حذف نمی شود ولی مانع بزرگ بازگشت است، همین مشکل را اکنون اصلاح طلبان در مواجهه با خامنه ای دارند. رهبر جمهوری اسلامی به همان اعتبار که به «سعید جلیلی» گفته بود نخ تسبیح چهار میلیون رای دهنده باش،‌ می تواند موافق فعالیت سیاسی و اجتماعی احمدی نژاد برای حفظ گروهی از حامیان نظام باشد. ولی این موافقت اصلا دلیل موجه ای برای ارتقای سطح بازی او نیست.

از سوی دیگر، می توان به موقعیت دولت روحانی پس از تشکیل مجلس جدید اشاره کرد. از نیمه دوم امسال‌ دولت بر قوه مقننه هم تسلط نسبی دارد و حمایت مجلس از دولت می تواند در افزایش قدرت تبلیغات، موازنه فضای سیاسی و بهبود عملکرد دولت موثر باشد. هم چنین نتایج «برجام» هم زودرس نیستند و می توان انتظار داشت نیمه دوم سال دولت روحانی عملکرد اقتصادی بهتری داشته باشد. این وضع تازه و توازن قوا مانع از امکان طرح دوباره حضور احمدی نژاد خواهد شد.

دلیل منفی دیگر به باز بودن زخم های بین احمدی نژاد و چهره های ارشد اصول گرا مانند لاریجانی ها باز می گردد. همین زخم های باز باعث شده اند که لاریجانی در انتخابات مجلس کنار دولت بایستد و نه همراه اصول گرایان.‌ تکلیف در زمان حضور احمدی نژاد روشن است. شکاف های مهم در حوزه سیاست داخلی را می توان در حوزه سیاست خارجی هم رصد کرد. نگرانی احتمالی از چرخش های عظیم در سیاست خارجی و اقتصاد می تواند فضای کنونی را بیش از پیش شکننده کند و حدود دو تا سه سال در محاق فرو برد در حالی که سیاست و اقتصاد ایران توان کشیدن چنین باری را ندارند.

امتیازهای منفی بیش تر هستند و نشان می دهند احتمال رییس جمهور شدن او از نظر احتمالات موجود و دیدگاه های جاری در میان بازیگران قدرتمند سیاست ایران خیلی ضعیف است. ولی این مخالفت ها نمی توانند مانع از کاندیداتوری او شوند. از روسای جمهور پیشین، هم اکبر هاشمی رفسنجانی دوباره کاندیدا شده و هم محمد خاتمی.‌ بنابراین، اصل کاندیداتوری او محتمل است.

تحرک های فعلی احمدی نژاد برای ارزیابی احتمالات است. او در لابه لای این تحرک ها،‌ واکنش خامنه ای،‌ نظامیان و اصول گرایان را می سنجد. حضورش می تواند به دوقطبی شدن فضای سیاسی و زودرس شدن فضای انتخاباتی کمک کند و بر روی محاسبات اصلاح طلبان و هم چنین اصول گرایان اثر بگذارد. این تاثیر قطعا واکنش هایی را برخواهد انگیخت. می تواند به افشای بیش تر پرونده های دولت او منجر شود و یا این که پرونده های تازه قضایی باز و یا قبلی ها بررسی شوند. این واکنش ها در تصمیم نهایی او به شدت موثر هستند.

«علی مطهری»،‌ نماینده اصول گرا در تحلیل رفتار احمدی نژاد به درستی اشاره کرده که او مقاومت می کند ولی در لحظه لازم کنار می کشد؛‌ مثل رفتارش در روزهای خانه نشینی. رفتار او در ماه های آینده نیز به احتمال زیاد از همین الگو تبعیت می کند.

بازی سیاسی و انتخاباتی وی ادامه پیدا می کند تا واکنش ها سنجیده شوند. اگر خطر مهمی در کمین باشد،‌ او کنار می کشد. از این منظر می توان گفت نیازی نیست اصول گرایان، اصلاح طلبان و اعتدال گرایان درباره رفتار احمدی نژاد مراقبت جدی کنند.‌آن ها باید مراقب رفتار و واکنش های خودشان باشند.