یک خبرنگار در ایران با چه مسایلی می‌تواند روبه‎رو شود؟

بارها شنیده‌ایم خبرنگاری جزو مشاغل سخت است و برخی از خبرنگاران برای تهیه یک گزارش، گاهی اوقات مجبور می شوند جان خود را به خطر بیاندازند. سختی شغل خبرنگاری منوط به یک کشور خاص نمی‌شود اما خبرنگاران برخی از کشورها، از جمله ایران علاوه بر مشکلاتی که حرفه آن‌ها پیش رویشان می‌گذارد، با مشکلات دیگری که حکومت برایشان ایجاد می‌کند، باید روبه رو شوند؛ مشکلاتی که گاه مسیر زندگی آن ها را تغییر می دهد.

امروز ۱۳ اردیبهشت، «روز جهانی آزادی مطبوعات» است. به بهانه این روز، «ایران‎وایر» هفت مشکل مهم که احتمال دارد برای یک خبرنگار در ایران رخ بدهد را مرور کرده است:

۱.  خبرنگار می‌تواند در محل کار خود دستگیر شود: بسیاری از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران، به ویژه طیف منتقد حکومت یک روزِ کاری را همانند دیگر افراد جامعه، با رفتن به دفاتر روزنامه و تحریریه آغاز می‌کنند اما تصمینی برای پایان دادن این روز کاری و برگشتن به خانه برای خبرنگاران ایرانی وجود ندارد. این اتفاقی بود که برای «هادی حیدری»، کاریکاتوریست ایرانی در روز ۲۵ آبان سال ۹۴ رخ داد. او در حالی که در محل کارش، دفتر روزنامه «شهروند» مشغول به کار روزانه بود، توسط نیروهای امنیتی به اتهام «تبلیغ علیه نظام از طریق انتشار کاریکاتور» دستگیر شد. او بعد از گذراندن ماه‌ها در زندان «اوین»، سرانجام هفتم اردیبهشت سال ۹۵ به خانه برگشت.

۲. خبرنگار می‌تواند به عنوان گروگان گرفته شود: به طور معمول، دو میلیتی بودن، منافع مختلفی برای افراد دارد اما این منافع برای خبرنگاران ایرانی گاهی اوقات به دردسر و مشکل جدی تبدیل می‌شود. مقام‌های ایرانی که داشتن دو ملیت را قبول ندارند، با خبرنگار دو ملیتی در شرایط عادی همانند یک شهروند ایرانی برخورد می‌کنند اما از ملیت دیگرش برای رسیدن به مقاصد خود استفاده می برند. «جیسون رضاییان»، روزنامه‌نگار ایرانی- امریکایی روزنامه «واشنگتن پست» که به همراه همسرش، «یگانه صالحی» در خانه‌ خود دستگیر شده بود، بعد از گذراندن بیش از یک سال حبس در زندان اوین و متهم شدن به «جاسوسی» و «براندازی»، سرانجام برای مبادله با زندانیان ایرانی در امریکا آزاد و از ایران خارج شد.

۳. خبرنگار گاهی مجبور به اعتراف‌های دروغین می شود: زمانی که خبرنگاران ایرانی اتفاقاتی را پوشش می‌دهند و یا در مورد مسایلی می‌نویسند که خوشایند حکومت نیست، می‌توانند با عواقبی مثل زندان، بازجویی و شکنجه برای انجام اعتراف‌های دروغین روبه رو شوند. «مازیار بهاری»، خبرنگار و فیلم ساز ایرانی- کانادایی مجله «نیوزویک» که به خاطر پوشش خبری اعتراض‌های مردمی به انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ زندانی شده بود، تحت فشار و شکنجه مجبور به اعتراف به همکاری و جاسوسی برای کشورهای غربی شد؛ اتفاقی که برای بسیاری از روزنامه نگاران ایرانی در بند رخ داد.

۴. خبرنگار می‌تواند به سنگین‌ترین احکام محکوم شود: قانونی برای مشخص کردن زمان محکومیت خبرنگارها وجود ندارد چرا که نوشته یا کار یک خبرنگار می‌تواند یک «اقدام علیه امنیت ملی» و «تبلیغ علیه نظام» محسوب شود. میزان این محکومیت‌ها را قاضی مشخص می‌کند. «آفرین چیت ساز»، ستون نویس روزنامه دولتی «ایران» که در ۱۱ آبان ماه سال گذشته (۱۳۹۴) توسط سپاه پاسداران دستگیر شده و هم اکنون در زندان به سر می برد، به ۱۰ سال حبس به اتهام «اجتماع و تبانی به قصد برهم زدن امنیت» محکوم شده است.

۵. خبرنگار می‌تواند تبعید شود: مجازات خبرنگار می‌تواند به حبس ختم نشود. یک خبرنگار بعد از گذراندن محکومیتش، در حالی که به آزادی و بازگشت به خانواده فکر می‌کند، می‌تواند به شهری دور تبعید شود. «احمد زیدآبادی»، روزنامه ایرانی که بعد از گذراندن شش سال حبس، در اردیبهشت ۹۴ از زندان «رجایی شهر» آزاد شد، مستقیما و با هزینه شخصی به شهر گناباد فرستاده شد. البته وی بعد از مدتی در مرداد همان سال شامل عفو شد و به تهران و به آغوش خانواده‌اش بازگشت. اگرچه زیدآبادی به خانه برگشت اما از هر گونه فعالیت مطبوعاتی منع شده است.

۶. هواپیمای در حال پرواز خبرنگار می‌تواند متوقف شود: اواخر دی ماه سال ۱۳۸۸، «نعیمه دوستدار»، روزنامه نگار و نویسنده برای آغاز همکاری با «رادیو فردا» در هواپیما نشسته بود که دقایقی قبل از برخاستن هواپیما از زمین، نیروهای امنیتی وارد هواپیما شدند و دوستدار را پیاده و پاسپورتش را توقیف کردند. نعیمه دوستدار هفدهم  بهمن‌ماه دستگیر و به زندان اوین منتقل شد.

۷. خبرنگار می‌تواند مجبور به ترک وطن شود: محدودیت‌ها و فشارهایی که به برخی از خبرنگاران ایرانی وارد می‌شود، راه دیگری به جز ترک وطن را پیش روی آن‌ها نمی‌گذارد.

«سولماز ایکدر»، روزنامه‌نگار ۳۳ ساله که تاکنون به دلیل خبرنگاری دو بار به حبس محکوم شده بود و ممنوع التحصیل و ممنوع الخروج بود، مجبور به ترک غیرقانونی ایران می‌شود.

۸. خبرنگار می‌تواند ممنوع الفعالیت شود: خبرنگارهای منتقد نه تنها می‌توانند کار خود را از دست دهند و اخراج شوند بلکه می‌توانند از کار کردن در حرفه خود هم محروم شوند. ریحانه طباطبایی، خبرنگار اصلاح طلب که هم اکنون در زندان اوین است، علاوه بر محکومیت به حبس، به دو سال محرومیت از عضویت در احزاب، گروه‌ها، دسته‎های سیاسی و فعالیت در رسانه‌ها، مطبوعات و فضای مجازی محکوم شده است. احمد زیدآبادی را نیز به محرومیت مادام‌العمر از فعالیت اجتماعی و سیاسی، از جمله مطبوعاتی محکوم کرده اند.

9. خبرنگار حتی با ترک خبرنگاری هم می‌تواند دستگیر و بازجویی شود: «بهمن دارلشفایی»، خبرنگار سابق «بی‌بی‌سی فارسی» بعد از استعفا از کار خود در سال ۱۳۹۳، به ایران بازگشت اما در لحظه ورود، پاسپورت او توقیف شود. دارلشفایی از زمان بازگشت به ایران به کار ترجمه و ادبیات مشغول است ولی در این مدت بیش از ۴۰ بار بازجویی شده و در ۱۴ بهمن ۹۴ در منزلش دستگیر و بعد از ۲۰ روز با وثیقه آزاد شد.

10.  خانواده خبرنگار می‌تواند با مشکلات زیادی روبه رو شود: مسلما دربند بودن یکی از اعضای خانواده، برای دیگر اعضا، به ویژه پدر و مادر خیلی سخت و دردناک می‌تواند باشد. از این رو، خانواده ها به هر دری می‌زنند تا برای نجات و آزادی فرد زندانی تلاش کنند. علاوه بر این مورد، برخی از خبرنگارهای ایرانی در خارج از ایران فعالیت می‌کنند. اگرچه خود این خبرنگارها در امان هستند اما خانواده‌های آن‌ها دچار مشکل می‌شوند. «داوود اسدی»، برادر «هوشنگ اسدی» (خبرنگار مقیم فرانسه که با «روزآنلاین» همکاری می‌کند) همراه چهار روزنامه نگار دیگر در آبان سال ۹۴ توسط نیروهای سپاه پاسداران بازداشت شده است. داوود اسدی که به گفته پدرش، مدیر فروش یک شرکت خصوصی بوده، نه فعالیت سیاسی داشته و نه فعالیت مطبوعاتی. اما وی به پنج سال حبس به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی» محکوم شده است.