شب یلدا؛ هر سال دریغ از پارسال

تارا روشنی، شهروند خبرنگار

امشب شب «یلدا» یا اولین شب زمستان است. خانواده‌های ایرانی از قدیم  اغلب دور هم جمع می‌شوند و با خوردن تنقلات و میوه و شیرینی، خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ، طولانی‌ترین شب سال را به پایان می‌رسانند. گرانی میوه و تنقلات در سال‌های اخیر اما سفره یلدای بسیاری از خانواده‌های متوسط و طبقه کم‌درآمد  را کوچک کرده است. به قول یکی از شهروندان، هر سال می‌گوییم دریغ از پارسال!

درباره خانواده‌های مرفه اما وضع فرق می‌کند و هر سال آیتم جدیدی به سفره‌های شب یلدای آن‌ها اضافه می‌شود؛ از انواع میوه‌آرایی تا لباس مناسب یلدا و….

****

چند روز است «آتنا» مرتب صفحات اینستاگرام را بالا و پایین می‌کند و طرح‌ها و مدل‌های مختلف سفره شب یلدا را می‌بیند. تازه نامزد کرده و قرار است امسال اولین مراسم «شب چله‌» را برگزار کند. از مدل‌های مختلف میوه‌آرایی هندوانه، انار و کدو حلوایی گرفته تا آجیل، شیرینی و لبو عکس ذخیره می‌کند. حتی خرید لباس مراسم شب یلدا هم  این روزها برایش دغدغه شده است. 

او که از یک خانواده مذهبی و پول‌دار است، می‌گوید: «آن‌طور که برآورد کرده‌ام، هزینه سفره شب یلدا و تهیه لباس حدود ۲۰ میلیون تومان در می‌آید. پولش برایم مهم نیست، چون پدرم مشکل مالی ندارد و فقط معتقد است مراسم باید آبرومندانه و در شأن خانواده باشد.»

شب یلدا یا همان شب اول زمستان، این جشن کهن فارسی که از سال ۵۰۲ پس از میلاد مسیح در تقویم ایرانیان باستان به ثبت رسیده است، تنها مخصوص عروس‌ و دامادها نیست؛ شبی است که اغلب خانواده‌های ایرانی دور هم جمع می‌شوند و آن را جشن می‌گیرند. اما در دهه‌های اخیر این جشن به یکی از پرزرق و برق ترین مراسم  تبدیل شده است.

این روزها گشتی در بازارها نشان می‌دهد اگرچه خبری از سرما و برف زمستان نیست اما حال و هوای شهر به شدت یلدایی شده است. از میوه فروشی، خشکبار و شیرینی فروشی گرفته تا لباس فروشی‌های بچه‌گانه و بزرگ‌سال، همه و همه به دنبال گرم کردن تنور کاسبی در این سردی بازار و رکود اقتصادی هستند. اما قدرت پایین خرید مردم، بیشتر آن‌ها را به تماشاچی تبدیل کرده است تا خریدار. 

قیمت میوه، آجیل و شیرینی شب یلدا سر به فلک کشیده است؛ مثلا آجیل چهار مغز با بسته‌بندی لوکس کیلویی یک میلیون تومان شده است، در حالی‌ که پارسال همین موقع، آجیل را می‌توانستی تا کیلویی ۶۰۰ هزار تومان بخری. تخم کدوی بسته‌بندی شده هم امسال کیلویی ۵۳۰ هزار تومان شده است.

انار و هندوانه از مرسوم‌ترین میوه‌های شب یلدا هستند. پارسال هر کیلو انار حدود ۴۰ هزار تومان بود و هر کیلو هندوانه ۲۰ هزار تومان. اما امسال انار به ۱۰۰ هزار تومان رسیده و هندوانه هم کیلویی ۴۰ هزار تومان شده است.

شیرینی خشک ساده مثل کیک یزدی یا دانمارکی سال گذشته بین ۱۱۰ تا ۱۵۰ هزار تومان بود، امسال همان شیرینی را باید ۱۶۰ تا ۲۰۰ هزار تومان بخری. البته قیمت برخی شیرینی‌های خشک از این هم بالاتر است؛ مثلا یک کیلو شیرینی نارگیلی ۲۴۰ هزار تومان است. شیرینی تر، باقلوا و کیک که تا کیلویی ۳۰۰ هزار تومان هم می‌رسند. البته اگر بخواهی سراغ باقلواهای خاص مثل نوع لبنانی آن بروی، باید یک کیلوی آن را یک میلیون تومان خریداری کنی. 

البته در آجیل‌فروشی‌های میدان‌ تره‌بار یا مناطق پایین شهر قیمت یک کیلو آجیل چهارمغز نه چندان مطلوب که کمی هم بوی کهنگی می‌دهد، بین ۵۰۰ تا ۶۵۰ هزار تومان است. تخمه آفتاب‌گردان فله‌ای این‌جا کیلویی ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار تومان و تخم کدو هم ۱۹۰ تا ۲۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسند.

«اسدالله کارگر»، رییس «اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران» که این روزها در تریبون بسیاری از رسانه‌ها حضور دارد، چند روز پیش گفت: «نرخ هر کیلوگرم انار دماوند بین ۳۰ تا ۶۰ هزار تومان، انار ساوه بین ۱۰ تا ۵۰ هزار تومان و انار شیراز بین ۲۰ تا ۵۵ هزار تومان است. هندوانه هم باید بین ۱۰ تا ۲۲ هزار تومان فرخته شود.»   

اما انگار بازار بی‌اعتنا به این حرف‌ها، راه خودش را می‌رود و به جز تعداد معدودی از میوه‌فروشی‌های میادین تره‌بار که کیفیت پایین‌تری دارند، خبری از این قیمت‌ها نیست.

به گفته «انوش»، یکی از کاسبان قدیمی محله «مجیدیه» تهران، توان خرید مردم به شدت کم شده است: «مثلا در سال‌های گذشته مردم چند نوع میوه و انواع آجیل برای دورهمی شب یلدای‌شان می‌خریدند اما امسال معمولا میوه را در حد یکی دو قلم و آن هم به صورت عددی می‌خرند و برای تهیه آجیل هم سراغ نخود و کشمش، تخمه آفتاب‌گردان یا آجیل‌هایی که پسته، فندق و بادام زمینی کمتری دارند، می‌روند.» 

در جامعه دو قطبی ایران که اقتصادش به شدت آلوده دلالی، رانت و فساد عده‌ای معدود است، برخی بالا و پایین قیمت‌ها برای‌شان چندان فرقی ندارد و در هر شرایطی بهترین‌ها را می‌خرند؛ درست مثل خانواده «آتنا». اما بیشتر خانواده‌های ایرانی در پیچ و خم تهیه حداقل‌ها و ارزان‌ترین‌ها مجبورند حسابی حواس‌شان را جمع کنند تا خرید شب یلدا آن‌ها را از تهیه گوشت و برنج و دیگر اقلام ضروری زندگی بخور و نمیر روزمره بازندارد. وضعیت آن‌قدر وخیم است که خیلی‌ها حتی بی‌خیال شب یلدا می‌شوند و خودشان و زن و بچه‌‌های‌شان فقط برنامه‌های این شب و سفره‌های رنگین آن را از تلویزیون می‌بینند و یلدا را هم مثل بقیه شب‌ها به صبح می‌رسانند.