پول شویی یعنی چه؟ پول کثیف چه طور شسته می شود؟

پول شویی یکی از اصطلاحات پرکاربرد و روزانه ایران امروز است. دولت «حسن روحانی» به دنبال تصویب قوانین ضد پول شویی است و وزیر امور خارجه آن از پول شویی گسترده در کشور خبر داده است. مخالفان تحولات سیاسی و اجتماعی ایران اما می گویند پول شویی در کشور انجام نمی شود، اگرچه افکار عمومی بسیاری از نهادها و چهره های حکومتی را مظنون به پول شویی می داند. این مقاله یک فرهنگ نامه مختصر درباره پول شویی است و به سوالات متداول در این زمینه پاسخ می‌دهد.

پول شویی یعنی چه؟
پول شویی یعنی منشا درآمد یا ثروتی که از اقدام غیرقانونی و خلاف کارانه به دست می‌آید، پاک می شود و یک درآمد قانونی و عادی و به دست آمده از راه های مشروع جلوه می دهد. در واقع، رد مجرمانه پول حاصل از اقدامات غیرقانونی شسته می شود.

در یک مورد، «فاضل لاریجانی»، برادر روسای قوه‌ قضاییه و قوه مجریه به «سعید مرتضوی»، رییس وقت سازمان تامین اجتماعی پیشنهاد کرده بود که در برابر دریافت رشوه، «بابک زنجانی»، فردی که از او به عنوان دور زننده تحریم ها یاد می شد را  به آن ها معرفی کند تا از طریق نفوذ برادرانش، مشکلات قضایی او را حل کند. فاضل لاریجانی پیشنهاد داده بود رشوه یک آپارتمان ۶۰۰ متری باشد و سند آن به نام پدر یکی از آشنایانش دربیاید که فوت کرده است تا به چشم نیاید. روشی که فاضل لاریجانی برای گم کردن رشوه دریافتی پیشنهاد می کرد، از مصادیق پول شویی است.

 

پول شویی چه وقت رایج شد؟

پول شویی به قدمت گرفتن مالیات و خراج، از دوره باستان سابقه دارد. افراد برای پرداخت کم تر مالیات به ماموران حکومت، درآمد یا دارایی خود را کم تر از میزان واقعی اعلام می کردند. یعنی منشا درآمد خود را پنهان می ساختند. با این همه، پول شویی در دوره مدرن اولین بار در حدود ۸۰ سال پیش در ایالات متحده امریکا جرم انگاری شد. کم کم برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر در جهان، مقررات سخت گیرانه ای وضع شد تا پاک کردن منشا درآمدهای خلاف کارانه در کشورهای جهان در حد امکان ناممکن شود.

 

پول کثیف چه گونه شسته می شود؟

مجرمانی که درصدد پاک کردن منشا درآمدهای غیرقانونی هستند، راه های مختلفی برای این کار انتخاب می کنند. یکی از رایج ترین روش ها، انتقال پی در پی پول از حساب های بانکی به حساب دیگری است تا رد اولیه پول به مرور پاک شود. در برخی از موارد، پول غیرقانونی با درآمدهای قانونی یک جا و در یک حساب قرار می گیرند و به دارایی دیگری مثلا املاک تبدیل می شوند تا تفکیک درآمد قانونی و خلاف کارانه ممکن نباشد. روش دیگر پول شویی، خرید سهام شرکت ها یا فلزات گران بها همانند طلا با پول نقد حاصل از درآمدهای خلاف کارانه است.

 

ابزار پول شویی چیست؟

پول نقد یکی از ابزارهای پول شویی است. در واقع، پول شویی با پول نقد امکان پذیرتر است چرا که ردگیری آن بسیار دشوار است. برای همین، متخلفان و مجرمان تمایل به دریافت پول نقد دارند تا ردی از تبادلات مالی غیرقانونی آن ها باقی نماند. به همین دلیل، در زمان دستگیری افرادی که محکوم به رفتار خلاف کارانه هستند، معمولا پول نقد فراوانی هم همراه آن ها کشف می شود.
تاسیس شرکت ها و فعالیت های تجاری صوری هم در برخی پول شویی های کلان رایج است تا متخلفان درآمدهای غیرقانونی خود را در شرکت های وابسته به خود گردش دهند و رد خلاف کارانه آن را پاک کنند.

پولشویی در واقع یک عمل مجرمانه فرعی یا ثانویه است که نشان دهنده وقوع عمل مجرمانه بزرگتری است. افرادی به پولشویی گرایش دارند که در عمده موارد، جرم بزرگتری قبل از آن انجام داده اند. مثلا قاچاق یا اختلاس کرده اند یا رشوه گرفته اند. در مواردی هم پولشویی با هدف پرداخت مالیات کمتر انجام می شود    

به دلیل آسانی پول شویی با پول نقد، تبادلادت نقدی در اغلب کشورهایی که مبارزه جدی با پول شویی می کنند، محدود است؛ به طور مثال، جا به جایی پول نقد در کشورهای اروپایی محدودیت دارد. مسافرانی که به داخل اتحادیه اروپا سفر می کنند، اگر ۱۰ هزار یورو یا معادل آن به ارزهای دیگر پول نقد دارند، باید آن را گزارش بدهند. در مواردی که پول شویی گسترده انجام می شود، مجرمان حتی بانک تاسیس می کنند تا از طریق بانک خودشان و با دور زدن مقررات ضدپول شویی، پول های خلاف کارانه را جا به جا کنند.

در ایران، بابک زنجانی از سوی قوه قضاییه ایران متهم شده که پول نفت خام کشور را با دور زدن تحریم های بین المللی دریافت کرده است اما به وزارت نفت تحویل نمی دهد. قوه قضاییه می گوید بابک زنجانی بانک های صوری در کشورهای دیگر تاسیس کرده و گفته است پول نفت ایران در آن نگه داری می شود. قوه قضاییه ایران بابک زنجانی را به طور مستقیم به پول شویی متهم نکرده اما در واقع اقدام او در تاسیس بانک های متعدد، با هدف گم کردن رد مبادله مالی با حکومت ایران بوده است. این کار از مصادیق پول شویی است.

 

چه کسانی پول شویی می کنند؟

کسانی که رشوه می گیرند یا اختلاس  و اخاذی می کنند، در خرید و فروش مواد مخدر، قاچاق انسان، تجارت غیرقانونی کالا و فعالیت های تروریستی دست دارند، یا کسانی که ممنوعیت مبادله مالی با افراد و نهادهایی که از تجارت و بازرگانی منع شده اند را دور می زنند، انگیزه پول شویی دارند؛ به طور مثال، افرادی که در زمان تحریم های بین المللی ایران نفت خام کشور را با وجود تحریم بودن، صادر کرده اند یا کالاهای دو منظوره‌ای خریده اند که می توانند در صنایع نظامی و هسته ای غیرصلح آمیز نقش داشته باشند، از دید جامعه بین المللی برای نامشخص کردن رد خود، پول شویی هم کرده اند.

کشورهای پیش رو در زمینه مبارزه با پول شویی از ورود پول و ثروت هایی که منشا آن نامشخص است، جلوگیری می کنند. به تازگی دادگاهی در بریتانیا به یک تبعه جمهوری آذربایجان که منزلی ۱۵ میلیون دلاری در لندن خریده، دستور داده است که اسناد درآمد ثروت خود را تحویل دادگاه دهد در غیراین صورت به جرم پول شویی، خانه او مصادره می شود.

پول شویی در واقع یک عمل مجرمانه فرعی یا ثانویه است که نشان دهنده وقوع عمل مجرمانه بزرگ تری است. افرادی به پول شویی گرایش دارند که در عمده موارد، جرم بزرگ تری قبل از آن انجام داده اند؛ مثلا قاچاق یا اختلاس کرده و یا رشوه گرفته اند. در مواردی هم پول شویی با هدف پرداخت مالیات کم تر انجام می شود؛ مثلا گروهی که در کار خرید و فروش مواد مخدر است یا حتی در یک کار قانونی فعالیت دارد و به دلیل درآمد بالا، مبادلات مالی کلانی دارد، ممکن است از راه تاسیس یک خیریه، درآمد غیرقانونی خود را در حساب های بانکی این خیریه گردش دهد. از این طریق اگر درآمد از راه خلاف کارانه باشد، با گردش آن در یک موسسه خیریه، تلاش می شود ظاهر آن قانونی شود. اگر هم فعالیت قانونی باشد، از این طریق به بهانه فعالیت خیریه، مالیات کم تری پرداخت می شود در حالی که اصل پول صرف امور خیریه نشده است.

 

اثر پول شویی چیست؟

فرار مجرمان از دست قانون و کیفر ندیدن در برابر عمل خلاف کارانه شان، اولین انگیزه و اثر پول شویی است. تخریب اقتصاد ملی، فرار مالیاتی، تحمیل هزینه های نالازم به شهروندان، تسهیل عملیات تروریستی، راحت شدن خرید و فروش مواد مخدر، بی ثباتی در بازارهای مالی، افزایش ریسک سرمایه گذاری و کم فایده شدن فعالیت اقتصادی شفاف و نیز عادی شدن کسب درآمدهای غیرقانونی از مهم ترین پیامدهای پول شویی به شمار می رود. عمده این بحران ها را می توان در کشورهایی مثل ایران که پول شویی در آن رایج است، مشاهده کرد.

از اثرات پول شویی گسترده در جمهوری اسلامی این است که حتی در دوره رفع تحریم های بین المللی، بانک های بزرگ جهان از بیم گرفتار شدن در چرخه پول شویی، از همکاری با بانک های ایرانی خودداری می کردند. بی تمایلی بانک های بزرگ به همکاری با ایران به معنی تحریم غیررسمی است. چنین وضعی نه فقط حکومت ایران که شهروندان و تجار غیرحکومتی را هم از منافع همکاری با بانک های بین المللی نظیر دریافت وام های کم بهره، جذب سرمایه گذاری و تبادلات مالی کم هزینه و مطمئن محروم کرده است.

 

پول شویی جرمی بین المللی است؟

اغلب کشورهای جهان دارای قوانین و مقررات ضدپول شویی هستند و بیش تر دولت های پاسخ گو در برابر شهروندان و متعهد به این قوانین و مقررات به شدت آن را اجرا می کنند. اعضای سازمان ملل متحد دو کنوانسیون مهم «مقابله با تامین مالی تروریسم» و «مبارزه با جرایم سازمان یافته ملی» دارند که از مهم ترین مقررات بین المللی در مبارزه با پول شویی در جهان است. «گروه ویژه اقدام مالی» هم یک سازمان جهانی است که مهم ترین وظیفه آن، وضع مقررات ضدپول شویی در جهان است.

 

پول شویی در ایران هم جرم است؟

ایران دارای «قانون مبارزه با پول شویی» است که در سال ۱۳۸۶ تصویب شده اما گروه ویژه اقدام مالی که برای خروج ایران از فهرست سیاه پول شویی در جهان توصیه هایی به دولت جمهوری اسلامی ایران کرده، این قانون را دارای نقایصی دانسته است. مجلس شورای اسلامی لایحه دولت در اصلاح این قانون را در سال جاری تصویب کرده است.

 

 مصادیق پول شویی در قوانین ایران چیست؟

تحصیل، تملك، نگه داری یا استفاده از عواید حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی با علم به این كه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه ارتكاب جرم به دست آمده، از مصادیق پول شویی در ایران است. اختفا یا پنهان و یا كتمان‌كردن ماهیت واقعی، منشا، منبع، محل، نقل و انتقال، جابه‌جایی یا مالكیت عوایدی كه به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد هم پول شویی به حساب می آید؛ برای مثال، اگر پیشنهادی که فاضل لاریجانی، برادر روسای قوه مجریه و قوه قضاییه ایران برای دریافت رشوه داده بود و پول رشوه از طریق به نام کردن یک خانه به نام فرد دیگری به فاضل لاریجانی پرداخت می شد، مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران، به جز تبادل رشوه، پول شویی هم انجام شده بود.

 

آیا در ایران پول شویی انجام می شود؟

ایران یکی از کشورهایی است که گسترده ترین میزان پول شویی در آن انجام می شود. اخبار فسادهای کلان، اختلاس و رشوه با ابعاد وسیع، موضوعی روزمره در ایران شده است. ایالات متحده امریکا شمار گسترده ای از نهادها و افراد حکومتی ایران را به پول شویی متهم کرده و آن ها را در فهرست تحریم هایش قرار داده است. گروه ویژه اقدام مالی که نهاد ناظر بر مقررات ضدپول شویی است، می گوید ایران بدترین کشور در جهان از نظر گستردگی پول شویی است و نام این کشور در فهرست سیاه این گروه قرار دارد.

به دلیل این که پول شویی در ایران توسط نهادها یا افراد قدرتمند و با نفوذ انجام می شود، به طور معمول مورد رسیدگی قضایی قرار نمی گیرد و افکار عمومی از جزییات آن مطلع نیست. اما بر اساس اشارات مقام های دولتی ایران و گفته های نهادهای امریکایی، می توان نتیجه گرفت که پول شویی  در ایران عمدتا توسط نهادهای نظامی یا مذهبی و یا افراد نزدیک به این نهادها انجام می شود.

«قاسم میرزایی نکو»، نماینده مجلس شورای اسلامی ایران گفته بود که در منطقه «ونک» تهران، در زیرزمین یک امام زاده، سونا و جکوزی به ارزش ۳۰ میلیارد تومان وجود دارد. نهادهای مذهبی عمدتا از پرداخت مالیات معاف هستند و نظارت چندانی هم بر فعالیت آن ها نمی شود. فعالیت اقتصادی کلان این امام زاده از مصادیق پول شویی است.

 در سال های اخیر، گزارش های متعددی درباره وارد شدن پول های خلاف کارانه در سینمای ایران منتشر شده است. از جمله یکی از متهمان پرونده اختلاس در «صندوق بازنشستگی فرهنگیان ایران» که مدتی بازداشت و ممنوع الخروج شد، از تهیه کنندگان یک سریال پرهزینه در ایران معرفی شد و بعدها در ساخت چند فیلم سینمایی سرمایه گذاری کرد.

بابک زنجانی هم سرمایه گذار ساخت چندین فیلم سینمایی در ایران بوده است که حتی یک استودیوی فیلم سازی هم تاسیس کرده و به پرداخت های کلان به سینماگران مشهور شده بود. «کانون کارگردانان سینمای ایران» با ابراز نگرانی از این روند، درباره رواج احتمالی پول شویی در سینمای ایران هشدار داده بود. در این شیوه از پول شویی، پول های حاصل از درآمدهای غیرقانونی وارد چرخه سینما و سریال سازی می شود و پس از اکران در سینماها و فروش در شبکه خانگی، دوباره به دست سرمایه گذار می رسد در حالی که تلاش شده است رد خلاف کارانه آن شسته شود.

در مواردی، نهادهای نظامی و مذهبی ایران در کارهای اقتصادی سرمایه گذاری می کنند و ممکن است پول حاصل از آن را در موارد غیرقانونی خرج کنند. امریکا برخی از بانک ها و نهادهای مالی و اقتصادی ایران را به این دلیل تحریم کرده است که درآمد آن ها را صرف گروه هایی می کند که کودکان را وارد درگیری های نظامی در عراق و سوریه می کنند. چنین فعالیت‌های به ظاهر قانونی هم پول شویی محسوب می شود.

 

حکومت ایران وجود پول شویی را قبول دارد؟

وزیر امور خارجه ایران گفته که «پول شویی گسترده در نظام جمهوری اسلامی ایران یک واقعیت است». او در بخشی از حرف‌هایش اضافه کرده است که هزینه ای که پول شویان برای فضاسازی علیه تصویب قوانین ضد پول شویی می کنند، برابر با بودجه سالانه کل وزارت امور خارجه است. وزیر کشور ایران هم گفته است فقط سود سالانه قاچاق مواد مخدر در ایران سه میلیارد دلار است. او درباره وارد شدن پول های کثیف به سیاست و انتخابات در جمهوری اسلامی ایران هشدار داده است.

حسن روحانی هم حرف‌های وزرایش را درباره پول شویی تایید کرده و گفته این اظهارات، موضع رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران است. «محمود احمدی نژاد»، رییس جمهوری پیشین ایران به صراحت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را متهم به قاچاق کرده بود و «محمد خاتمی»، رییس جمهوری دورران اصلاحات از وجود اسکله های غیرمجاز در ایران خبر داده و گفته بود که از آن جا کالاهای قاچاق در ابعاد کلان وارد می شوند و به این ترتیب، متخلفان از پرداخت مالیات هم  فرار می‌کنند.

مطالب مرتبط:

ریشه های جنگ دولت و سپاه بر سر پولشویی و تروریسم

واکنش گسترده به سخنان ظریف درباره پولشویی گسترده در ایران