شب کودتای ترکیه چه گذشت؟

تا ساعت ۱۰ و ۴۴ دقیقه شب میدان تکسیم استانبول بودم که با تماس تلفنی دوستم، خودم را به خانه رساندم. یکی از دوستانش از کنسولگری تونس با او تماس گرفته بود و خبر از کودتای ارتش داده بود. باورم نمی شد.

نقطه شروع کودتا در استانبول پل بزرگ بود که بخش اروپایی و آسیایی را به هم وصل می کند. دوست دیگری که از فرودگاه سبیها باز می گشت، خبر داد که در ترافیک آنجا گیر افتاده و کشتی های جنگی در تنگه بسفر هستند. دوست دیگری تلفن زد که نیروهای ارتش با تانک وارد فرودگاه شده اند. از دوستم که در خیابان استقلال در کافه ای کار می کرد، خبر گرفتم که نیروهای پلیس وارد شده و در حال تخلیه مردم هستند. سرعت خبرها وحشتناک بود. شبکه سی ان ان ترک تایید کرد که کودتا شده است. لحظاتی بعد نخست وزیر ترکیه گفت بخشی از ارتش شورش کرده است، از اردوغان خبری نبود.

ابتدا فیسبوک و سپس توییتر از دسترس خارج شد و به فیلترشکن پناه بردیم. دوستم با تلفن خبر داد که همسرش رفته است از ای تی ام پول بگیرد، چون ممکن است روزهای بعد نشود از خانه خارج شد. صدای هلیکوپترها در آسمان شنیده می شد. دربدر شبکه های تلویزیونی بودم که ناگاه خبر رسید ارتش کنترل شبکه تی آر تی را در اختیار گرفته است. زن مجری تلویزیون با صورتی رنگ پریده و صدایی لرزان بیانیه ارتش را می خواند. ارتش اعلام پیروزی کرد و از خیانت و بی کفایتی دولت اردوغان گفت. صدای جنگنده های در آسمان استانبول شنیده می شد. از آنکارا خبرهای بدتری می رسید و درگیری ها شدیدتر بود. بازار شایعه داغ بود. ارتش می گفت اردوغان در ترکیه نیست. بسیاری به اینترنت دسترسی نداشتند و این وضعیت بازار شایعه را تقویت می کرد. برخی می گفتند به ایران رفته،‌ برخی نوشتند به آلمان پناهنده شده است. ارتش در استانبول حکومت نظامی اعلام کرد. همه در حال پناه بردن به خانه ها بودند. برخی سعی می کردند از سوپرمارکت ها مواد غذایی لازم را بخرند. در تیره ترین وضعیت یک پیام تلفنی کوتاه از اردوغان ورق را برگرداند. او با سی ان ان ترک صحبت کرد، با استفاده از فیس تایم.

اردوغان در این پیام تصویری وعده آرامش داد و از مردم خواست به خیابان بیایند و علیه کودتاچیان قیام کنند. لحظاتی بعد صدای الله اکبر در برخی خیابان های استانبول پیچید. جنگ روانی آنها زمانی موفق شد که مساجد با پخش الله اکبر و مناجات حامی حضور مردم در خیابان شدند. نخستین هدف مردم فرودگاه آتاتورک بود که همه پروازهایش لغو شدند. با هجوم مردم به فرودگاه،‌ ارتش عقب نشینی کرد و سربازانش تسلیم شدند. این نقطه شروع شکست کودتا بود.

مردم در دومین گام به میدان تکسیم و خیابان ها رفتند. این نقطه پایان حکومت نظامی و مهم ترین موفقیت اردوغان بود. عبدالله گل و داوود اوغلو، دو سیاستمدار مشهور که متحد اردوغان بودند و به وسیله او حذف شدند هم به میدان آمدند، همه مخالفان دولت هم، حتی فتح الله گولن که دولت او را متهم کرده بود در طراحی کودتا دست دارد، همه با هم کودتا را محکوم کردند. از فرماندهان عالی ارتش خبری نبود. یک فرمانده ارتش خبر داد که این یک شورش بوده و با آن موافق نیستند. شایعه شده بود که برخی از مقام های ارشد دولت و فرمانده کل ارتش هم در گروگان کودتاچیان هستند ولی با این حال از ساعت حدود ۲ نیمه شب بازی کاملا در اختیار دولت اردوغان بود.

سومین نقطه ای که ارتش از دست داد، تلویزیون تی آر تی بود. مجری زن که بیانیه ارتش را خوانده بود به میان مردم آمد و گفت به زور اسلحه بیانیه خوانده و علیه کودتاچیان سخن گفت. این از غریب ترین لحظه های دیشب بود. لحظه های عجیب تر هم بود. صحنه ای که جوان ترک پیراهن را در آورد و در فرودگاه آتاتورک جلوی تانک ایستاد. یکی دیگر جلوی تانک خوابیده بود. مردم حالا شجاع تر شده بودند. آنها یک تانک را تصرف کردند و سه سرباز را بیرون کشیدند. به ماشین های نظامی حمله می کردند. با این حال برخی از مردم تلاش می کردند از سربازان حفاظت کنند.

اعلام بازگشت اردوغان به استانبول بر خیلی از شایعات مهر پایان گذاشت. در آنکارا هنوز وضع وخیم بود، ۱۷ نفر از نیروهای پلیس کشته شده بودند، جنگنده ها با ارتفاع پایین پرواز می کردند و در اندیشه حمله به پارلمان بودند. مردم در استانبول به سمت پل بزرگ رفته بودند که آن را از کنترل ارتش خارج کنند. ارتش تیراندازی کرد و سه نفر زخمی شد.

ساعت ۳ و نیم نیمه شب خبر رسید که اردوغان موفق شده وارد فرودگاه آتاتورک استانبول شود، اینجا نقطه پایان کودتا بود. سربازان ارتش راهی یک مرکز رسانه ای مهم شدند و شبکه سی ان ان را مجبور کردند که برنامه هایشان را متوقف کنند. حامیان اردوغان به این مرکز حمله بردند و ارتش مجبور شد عقب نشینی کند. یک هواپیمای جنگی چند بار دیوار صوتی را شکست. برخی از ترس به زیرزمین خانه پناه برده بودند. به ما هم توصیه شد که آماده شویم. در همین حال نشست خبری اردوغان در حال پخش از سایر شبکه ها بود. گفت به هتل محل اقامتش حمله شده، هواپیماهای اف ۱۶ به او اجازه فرود نمی دادند. هواپیماهای اف ۱۶ قبل از آن خبرساز شده بودند. یک هلیکوپتر کودتاچیان را در آنکارا ساقط کرده بودند. در آنکارا به پارلمان حمله شده بود و چند نفر زخمی شدند. از سوی دیگر اما خبر رسید که برخی از مهره های مهم کودتا خودشان را تسلیم کرده اند. نخست وزیر اعلام کرد ۱۳۰ نفر بازداشت شده اند. اردوغان اما در نشست خبری با صدایی قوی تر سخن می گفت، مغرورانه به ساعتش نگاه کرد و گفت ساعت ۴ نیمه شب است و میلیون ها نفر در خیابان هستند، این حرکت اهانت به ملت بود و وقت پاکسازی ارتش رسیده است. ساعت ۵ و نیم صبح؛ صدای هواپیما و هلیکوپتر شنیده نمی شود، گاهی صداهایی شبیه انفجار می آید ولی بیشتر از همه صدای مرغان دریایی می آید که درهم برهم آواز می خواندند. داستان کودتا تازه شروع شده است.