وزير استراليايی در راه ايران؛ درگيری دو دولت در بحران پناهجويان

نزديک به ساعت 10 شب دوشنبه 17 مارس يک زوج جوان ايرانی که در اردوگاه پناهجويان نائورو اقامت دارند اجازه می‌گيرند برای موتور سواری از اردوگاه خارج شوند. چيزی نمی‌گذرد که باران سنگ ساکنان محلی نائورو بطرف آن‌ها شروع می‌شود. شوهر بشدت مجروح می‌شود و در شرایط بيهوشی به بيمارستان منتقل می‌شود. منابع بيمارستانی در يارن، پايتخت نائورو می‌گويند ضربه‌ای کشنده در اثر اصابت سنگ صورت مرد جوان را شکافته و او را مجروح و بيهوش کرده بود.

کشمکش‌های سياسی، هيجان‌های انتخاباتی و حالا نزديکی ايران به جامعه جهانی هيچکدام به اندازه جهان کوچک دو اردوگاه موقت نائورو و مانوس و محيط اطراف آن‌ها برای صدها متقاضی پناهجويی که در آن اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند اهميت ندارد. همه آنچه از جهان برای ساکنان اين دو اردوگاه اهميت دارد اين است که کدام نگهبان خوشروتر و کدام مسير برای قدم زدن امن‌تر است.

دولت استراليا می‌گويد صدها متقاضی ايرانی که درخواست‌های پناهجويی آن‌ها رد شده راهی به داخل استراليا ندارند، اما دولت ايران هم آن‌ها را نمی‌پذيرد. علاوه بر آن‌هایی که در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند بيش از سه هزار ايرانی متقاضی پناهجویی نيز با ويزاهای موقتی در شهرهای اين کشور زندگی می‌کنند. اين گروه از متقاضيان اجازه کار ندارند و دولت استراليا می‌گويد به آن‌ها گفته شده که ويزاهای‌شان موقتی و قابل لغو شدن است. گروه ديگری از متقاضيان ايرانی نيز در اردوگاه‌های داخل استراليا در انتظار دريافت نتيجه تقاضاهای‌شان لحظه شماری می‌کنند.

جولی بيشاپ، وزیر امور خارجه استراليا که به دعوت جواد ظريف راهی ايران است قرار است در کنار مذاکرات اقتصادی برای پيدا کردن راه حلی در مورد پذيرش متقاضيانی که درخواست آن‌ها رد شده نيز با مقام‌های ايرانی گفتگو کند.

دولت استراليا می‌گويد متقاضيانی که درخواست آن‌ها برای پناهجويی در استراليا رد شده نه با حکومت ايران مشکل سياسی دارند و نه دليل موجه ديگری برای پذيرش درخواست آن‌ها وجود دارد. بنابراين اگر تقاضای اصلی آن‌ها زندگی در خارج از ايران است پاپوآ گينه نو و جمهوری نائورو می‌توانند به درخواست‌های اقامتی آن‌ها رسیدگی کنند.

اما در روزهای پايانی سال 2014 ميلادی گروهی از جوانان کشور جمهوری نائورو در نامه‌ای خطاب به دولت خود و دولت استراليا گفته بودند صدور مجوز برای اقامت متقاضیان پناهجویی در اين کشور را تحمل نخواهند کرد. در این نامه آمده که "پناهجويان شغل‌های ما را در اين جامعه کوچک خواهند گرفت و زندگی‌مان مصيبت‌بار خواهد شد. آينده‌ای را می‌بينيم که همين افراد سکان اداره جامعه ما را به دست بگیرند و ساکنان محلی برده‌های آن‌ها بشوند. به پناهجويان اخطار می‌کنيم مشاغلی که در اين جزيره دارند را رها کنند، از جامعه ما دور بشوند، و از گشت و گذار در جزيره دست بکشند".

نامه جوانان نائورویی در توصيف جامعه کوچک اين جزيره به تک فرهنگی بودن آن اشاره می‌کند و هر گونه حرکت اجتماعی برای اختلاط فرهنگی در اثر همزيستی با پناهجويان را مردود می‌شمارد. در همين نامه از مردان پناهجو خواسته شده با زنان بومی مراوده نکنند و سنت‌های فرهنگ محافظه‌کارانه جامعه نائورو را محترم بشمارند.

امضا کنندگان نامه به دولت استراليا هشدار داده‌اند که اگر اردوگاه‌های پناهجويان در اين جزيره را تعطيل نکند مصايب بيشتری بر سر ساکنان اين اردوگاه‌ها خواهند آورد. تنها چند روز پيش از انتشار اين نامه که روزنامه گاردين نسخه‌ای از آن را در وبسايت خود منتشر کرد، چهار نوجوان 15 تا 17 ساله ساکن در اردوگاه نائورو توسط مردان محلی از ناحيه سر مضروب شده و به بيمارستان منتقل شده بودند. ايان رينتول، از ائتلاف حمايت از پناهجويان، به روزنامه گاردين گفته است که نيروهای پليس نائورو در چنين مواردی حتی در صحنه درگيری نيز حاضر نمی‌شوند و انتظار از آن‌ها برای جلوگيری از وقوع چنين حوادثی نابجاست.

جامعه تک فرهنگی کشور جزيره‌ای نائورو که نامه جوانان اين کشور به آن اشاره دارد ترکيبی‌ست از دو خرده فرهنگ جوامع کوچک ميکرونزی و پولينزی در جزاير اقيانوس آرام. نائورو تا قرن 19 مستعمره امپراتوری آلمان بود اما پس از جنگ جهانی اول تحت‌الحمايه استراليا، نيوزیلند و بريتانيا قرار گرفت. نائورو در جريان جنگ جهانی دوم به اشغال نيروهای ژاپنی درآمد ولی با پايان جنگ و شکست ژاپن در سال 1968 بعنوان يک کشور مستقل اعلام موجوديت کرد.

وجود منابع غنی سنگ فسفات در اين جزيره منجر به رشد بيسابقه اقتصادی جمهوری نائورو در دهه 1960 و 1970 شد بطوری که ساکنان نائورو بیشترین درآمد سرانه جهان را به خود اختصاص دادند اما شکوفایی اقتصادی نائورو دير نپايید و اکنون اين کشور يکی از دريافت کنندگان کمک‌های مالی استرالياست و دلار استراليا را بعنوان واحد پولی خود برگزیده است. اما همين جمهوری کوچک در اقیانوس آرام با 21 کيلومتر مربع مساحت و کمتر از ده هزار نفر جمعیت که وابستگی شدیدی به کمک‌های اقتصادی استرالیا دارد و حاضر به احداث اردوگاه‌های پناهجویان در خاک خود شده اکنون تبدیل به بزرگ‌ترین معضل حقوق بشری استرالیا شده است.

توسعه نیافتگی نائورو در حوزه قضایی و عضويت نائورو در مجموعه کشورهای مشترک المنافع و سابقه تحت‌الحمايگی استراليا به دستگاه قضایی اين کشور کوچک امکان داده تا بتوانند دعاوی حقوقی خود را در ديوان عالی قضایی استراليا نيز مطرح کنند. همين ارتباط قضایی به وکلای حقوق بشری استرالیا امکان داده تا دعاوی مربوط به تقاضاهای اقامتی پناهجويان را در دستگاه قضایی استراليا پيگيری کنند.    

سال گذشته اسکات موريسون، وزير پيشین مهاجرت استراليا عليرغم فشارهای وکلای حقوق بشری برای برچيدن اردوگاه‌های نائورو در يک سخنرانی سه دقيقه‌ای اعلام کرد که صدور ويزاهای موقتی از سرگرفته خواهد شد اما نه برای کسانی که در نائورو هستند. به گفته موريسون "هيچ استثنایی در مورد کسانی که درخواست‌های پناهجويی آن‌ها در نائورو رسيدگی می‌شود اعمال نخواهد شد. اگر درخواست شما پذيرفته بشود در نائورو باقی خواهيد ماند و اگر درخواست شما رد بشود به کشور خود يا هر جايی ديگر به جز استراليا برگردانده خواهيد شد". نامه جوانان نائورو درست نقطه مقابل سخنرانی کوتاه اسکات موريسون است و از نپذيرفتن پناهجويان در فرهنگ بومی نائورو خبر می‌دهد.  

بسياری از سازمان‌های حمايت از حقوق پناهجويان در استراليا نيز در اين مورد اتفاق نظر دارند که پذيرش پناهجويان در ميان جوامع محلی نائورو و پاپوآ گينه نو برنامه‌ای درازمدت و شاید ناممکن باشد. از اينرو عليرغم صرف ميليون‌ها دلار هزينه برای استمرار فعاليت اردوگاه‌های نائورو و مانوس در عمل نمی‌توان به بهبود شرايط موجود در اين اردوگاه‌ها اميد بست.

سخنگوی اردوگاه نائورو در مورد اصابت سنگ به زوج جوان ایرانی اعلام کرده که علت حادثه سرعت زياد موتورسيکلت آن‌ها بعد از نوشيدن الکل بوده. علاوه بر اين، کسی هم به آن‌ها سنگی پرتاب نکرده است. سخنگوی اردوگاه آنچه در رسانه‌ها منعکس شده را صحنه‌سازی برای وخيم جلوه دادن شرايط ناميده و گفته وقتی ساير پناهجويان به صحنه رسيدند زن شروع به جيغ زدن کرده و شوهرش با ظاهرسازی خود را به مردن زده بوده، "اين کاری‌ست که گروه کوچکی از پناهجويان انجام می‌دهند تا واقعيات را برای گروه‌های مدافع حقوق پناهجويان وارونه نشان دهند".

سفر وزیر امور خارجه استراليا به تهران می‌تواند حاوی خبرهای تازه‌ای از کشمکش سه جانبه ميان دولت استراليا، دولت ايران و پناهجویان ايرانی باشد.