سکسیم چیست و سکسیست کیست؛ بخش سوم

«ملاله یوسف زی»، برنده صلح نوبل و فعال حق آموزش زنان در جایی گفته بود: «وقتی نیمی از ما سرکوب می شوند، همه ما نمی توانیم موفق شویم.»

درست می گفت؛ چه چیزی مانع از دست‌یابی ما به برابری جنسیتی می شود؟ فمینیسم شاید پاسخی برای این سؤال در اختیار ما قرار دهد. فمینیسم به طور کلی، به این باور گفته می شود که زنان و مردان با هم برابر هستند و باید به شکلی برابر با آن ها برخورد شود.

در سومین مقاله «ایران‌وایر» در سلسله مقاله های سکسیم، «ناتاشا بولر» به این سؤال می پردازد که چه گونه زن ستیزی، شیء سازی جنسی (sexual objectification) از زنان از طریق رسانه های جمعی، پورنوگرافی و نیز آزار و اذیت جنسی (sexual harassment) مسیر دست‌یابی به برابری را سد می کنند.

 

۱. فمینیسم چیست؟

به زبان ساده، فمینیسم جنبشی است در جهت برابری اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان و مردان که مدام با جنبش های برابری طلبِ نژادی و اقتصادی و نیز حقوق هم‌جنس گرایان در تعامل قرار می گیرد و با آن ها در هم تنیده می شود. به بیانی دیگر، آن گونه که نویسنده فمینیست، «بل هوکس»، [نام مستعار «گلوریا جین واتکینز»] گفته است: «فمینیسم جنبشی است برای پایان بخشیدن به سکسیسم، سوء استفاده جنسی و سرکوب.»
همین ایده را «جی. دی. اندرسون» این گونه بیان کرده است: «فمینیسم درباره قوی تر ساختنِ زنان نیست؛ زنان قوی هستند. فمینیسم درباه نوع نگاه جهان به این قدرت است.»

 

۲. زن ستیزی، مانعی برای فمینیسم

زن ستیزی به نفرت، اکراه یا خصومت نسبت به زنان یا دختران گفته می شود و خود را به شکل های مختلفی بروز می دهد؛ از جمله تبعیض جنسی، بدنام یا بی آبرو کردن زنان، خشونت علیه زنان و شیء سازی جنسی از آن ها.

از سوی دیگر، «شوونیسم» (chauvinism) به اعتقادی گفته می‌شود که در آن یک جنسیت (مرد یا زن) خود را برتر از جنسیت دیگر بداند.

هدف «پروژه سکسیم هر روزه» Everyday Sexism Project)) این است که نمونه ها و موارد سکسیسم را که زنان به طور روزمره با آن رو به رو می شوند، فهرست کند. در وب‌سایت این پروژه آمده است: « در بسیاری از فرهنگ های لغت، زن ستیزی را معمولاً به "نفرت از زنان" معنا کرده اند، حال آن که مفهوم آن بسیار پیچیده تر از این است. زن ستیزی در واقع یعنی زنان را بدون داشتن صفات و احساسات انسانی دانستن. زن ستیزی یعنی انکار این واقعیت که زنان هم از فکر و اندیشه، احساس و حقوق خود برخوردارند. زن ستیزی یعنی دریغ کردن صفات انسانی از خودمان.»

در سال ۱۹۸۹، یک جوان ۲۵ ساله به نام «مارک لپین»، ۲۸ تن را در «دانشگاه پلی تکنیک کبک» در کانادا با این ادعا که می خواسته «با فمینیسم بجنگد»، به گلوله بست. در این میان، ۱۴ زن کشته شدند. در همان سال، مردی ۴۸ ساله به نام «جورج سودینی» وارد یک باشگاه ورزشی در شهر پیتسبرگ امریکا شد و ۱۳ زن را به گلوله بست که از میان آن ها سه نفر کشته شدند.

یادداشت او حکایت از کینه شخصی وی نسبت به زنان و سرخوردگی جنسی نسبت به آن ها دارد. نوشته است زنان او را دوست ندارند و حاضر نیستند برای او لذت و راحتی فراهم کنند. 

«آندره دورکین»، نویسنده رادیکال فمینیست می گوید: «کسانی که از فمینیسم بی‎زارند، از زنان بی‎زارند. مخالفت با فمینیسم، بیان مستقیمِ زن ستیزی است؛ دفاعی سیاسی از نفرت از زنان است.»

 

 ۳. شیء سازی جنسی چیست؟

شیء سازی جنسی، مفهومی محوری و کلیدی در بیش‌تر نظریه های فمینیستی است. فرد از نظر جنسی به عنوان شیء به شمار می رود یا به اصطلاح، تبدیل به شیء می شود وقتی ویژگی های جنسی و جذابیت های فیزیکی او از دیگر ابعاد شخصیت او منفک شوند. به این ترتیب، او به ابزارهایی برای لذت فردی دیگران فروکاسته می شود.

به اعتقاد بسیاری از فمینیست ها، این مفهوم نقش مهمی در نابرابری جنسی و جنسیتی بازی می کند. یکی از زنان ایرانی گفته است که وقتی در اداره محل کارش کار می کند، احساس می کند «وسیله ای برای لذت جنسی» است. یک زن ایرانی دیگر هم گفته است اگر بدنی مثل بدن مدل ها داشت، در جامعه بیش تر پذیرفته می شد.

شیء سازی جنسی، به ویژه در مباحث فمینیست ها، درباره پورنوگرافی مطرح می شود. فمینیست های مخالفِ پورنوگرافی مثل «کاترین مک کینون» و «آندره دورکین» معتقدند که پورنوگرافی، زنان را به شیء و کالای جنسی در خدمت مصرف مردان تعریف و تبدیل می کند.
مک کینون نوشته است: «پورنوگرافی زنان را بر اساس نوع استفاده جنسی از آن ها تعریف و بازنمایی می کند...  .پورنوگرافی در امیال جنسی و شهوانی مخاطبان خود از این راه نفوذ می کند که برایشان شیء جنسی می آفریند که تصاحب و مصرف آن، محصول جنسیت مردانه است.»

بروز شیء سازی جنسیِ زنان را می توان در موارد مختلفی مشاهده کرد؛ برای نمونه، در تصویری که پورنوگرافی از آن ها به دست می دهد، در بازنمایی زنان در رسانه های اصلی و غالب جهان مانند رسانه های تبلیغاتی و هنری در قالب حرفه هایی مثل رقص برهنه [استریپ‌تیز] و فحشا، در مواردی که مردان در فضای عمومی زنان را از نظر جنسی ارزیابی می کنند و نیز از طریق تبلیغ جراحی های زیبایی، به ویژه بزرگ کردن سینه.

فمینیست ها و روان‌شناسان معتقدند که این پدیده ها می توانند نتایج روان‌شناختی منفی و مخربی مثل افسردگی و اضطراب به دنبال داشته باشند و نیز به زنان تصویری منفی از خودشان ارایه دهند. به این دلیل عمده که برای هوش و توانایی آن ها اهمیتی قایل نمی شوند. 

«شادی صدر»، وکیل و فعال حقوق زنان می گوید: «تا وقتی ساختار قدرت مردسالارانه و تبعیض جنسیتی وجود داشته باشد، شیء سازی جنسی هم وجود خواهد داشت. مسأله فقط ساختار قدرت میان دو جنسِ زن و مرد نیست بلکه ساختار قدرت بین سیاه پوستان و سفیدپوستان نیز مطرح است. سکسیسم یکی از قدیمی ترین اشکال  شیء سازی انسان ها است.»

 

۴. آیا مردان نیز می توانند قربانی شیء سازی جنسی شوند؟

بعضی از فمینیست ها، از جمله «کریستینا هوف سامرز» و «نوامی ولف»، معتقدند که آزادسازی جنسیِ زنان بسیاری از آن ها را به این سوق داده که مردان را نیز به شیء هایی جنسی  فروکاهند؛ به عنوان نمونه، شرکت مواد غذایی «کرافت» برای تبلیغ سس سالاد خود از مردهایی استفاده می کند که بدل به شیء هایی جنسی شده اند. شرکت کرافت در این تبلیغ از همان تکنیکی استفاده کرده که برای یکی از کرم های پس از اصلاح صورت استفاده کرده بود.

تحقیقات در مورد استفاده ابزاری از مردان نشان داده مردانی که قربانی شیء سازی جنسی شده اند نیز درست مثل زنان در معرض آثار سوء روانی قرار می گیرند. مردان از بدن خود تصاویری منفی می سازند، افسردگی می گیرند، اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و این واهمه را پیدا می کنند که در سکس از توانایی کافی برخوردار نیستند. این خود به مصرفِ رو به افزایشِ داروهایی مثل «ویاگرا» منجر شده است.

با این حال، همه فمینیست ها معتقد نیستند که مردان نیز می توانند قربانی شیء سازی جنسی شوند؛ دست کم نه به همان اندازه ای که زنان در معرض آن قرار دارند.
نظر «پروژه سکسیم هر روزه» این است: «درست است که شاید زنان بتوانند مردان را در سطحی شخصی و تنها در حوزه ارتباط ها و تعامل های میان افراد به مثابه شیء تلقی کنند ولی از آن جا که برای مردان، بر خلاف زنان، هیچ سیستم سرکوبی وجود ندارد، فرآیند شیء سازی در حقیقت برای آن ها به همان حد و اندازه زنان اتفاق نمی افتد.»

 

۵. آزار و اذیت جنسی چیست و چه مواردی دارد؟

بر خلاف باور عموم، آزار و اذیت جنسی مفهومی بسیار عمومی و وسیع است که مصادیق بسیار زیادی دارد. «کمیته فرصت های کاری برابر» (Equal Employment Opportunity Commission)، نیز بر همین نظر است و گستره مصادیق آزار و اذیت جنسی را از پیشنهادهای جنسی ناخوشایند و آزاردهنده گرفته تا دیگر رفتارهای لفظی یا فیزیکیِ جنسی شامل شوخی ها و متلک های ناپسند جنسی، تماس ها یا نگاه های ناخواسته و نامناسب جنسی، تکه ها و متلک ها و جلب توجه هایی که بار جنسی داشته باشند و خیلی موارد دیگر می داند.

در محیط کار، آزار و اذیت جنسی به پدیده ای گفته می شود که رفتار «جنسی»، آشکارا و یا به شکل غیرمستقیم بر موقعیت شغلی فرد اثر می گذارد، به طور ناموجه و غیرقابل قبولی توانایی ها و مهارت های کاری فرد را تحت الشعاع قرار می دهد و یا محیط کاریِ پرتنش، آزاردهنده و توهین آمیز و تهدید آمیزی ایجاد می کند.