زندگی زیر خط کمیته امداد امام خمینی، ماهیانه 40 تا 80 هزار تومان

«بهجت»، خانمی حدودا ۵۰ ساله که ۱۰ سال است ساختمان‌های مسکونی مختلف را تمیز می‌کند، یکی از افرادی ا‌ست که در تهران زیر پوشش «کمیته امداد امام خمینی» قرار دارد. شوهرش افسردگی حاد دارد و در لیست بی کاران قرار گرفته است. او دو فرزند خودش و سه فرزند خواهرش را نیز سرپرستی می‌کند.

خواهرش به اتهام «‌تن‌فروشی» توسط شوهر خود کشته شده و حالا فرزندانش نزد خاله‌ بزرگ می‌شوند. این خانواده هفت نفری به گفته این زن، ماهیانه از کمیته امداد ۷۰ هزار تومان برای تامین معیشت خود حقوق دریافت می‌کند.

کمیته امداد امام خمینی ۱۴ اسفند ماه ۱۳۵۷ برای «پشتیبانی از محرومان و خودکفا کردن آن‌ها» تاسیس شد. در سایت به روز نشده کمیته امداد، سرانه مستمری ماهيانه خانوارها در سال ۱۳۹۲ برای خانوارهای يك نفره ۴۰ هزار، دو نفره ۴۵ هزار، سه نفره ۵۵ هزار، چهار نفره ۶۰ هزار و پنج نفره و بیش تر از آن ۷۵ هزار تومان گزارش شده است. البته
در سال جاری برای خانوارهای پنج نفره و بیش تر این مبلغ تا ۸۰ هزار تومان افزایش یافته است.

یک مددجو که مدتی نیز در کمیته امداد مشغول به کار بوده، در گفت‌وگو با «ایران‎وایر» به مشکلات ریز و درشتی اشاره می کند که در دل این کمیته وجود دارد اما تبعات آن گریبان مردم محتاج و امیدواری را گرفته که در بیش تر مواقع نیز به خاطر ترسِ از دست دادن «همین آب باریکه»‌، حاضر به اعتراض نیستند. البته می گوید اعتراض آن‌ها نیز معمولا با دو نوع پاسخ مواجه شده است: «می گویند اگر کم است، خب نگیر؛ حتما نیاز نداری که می گویی کم است. یا اگر مسوولی که با او روبه‌رو شده‌اید، فرد متعادل‌تری باشد یا از شما بدش نیاید، می‌گوید دست ما نیست و این بودجه سراسری است که ابلاغ شده.»

دو طرح «مدد‌جویی» و «شهید رجایی» طرح‌هایی هستند که خانواده‌ها را تحت پوشش کمیته قرار می‌دهند. طرح «شهید رجایی» به خانواده‌های عشایر و کوچ‌کننده تعلق می‌گیرد و طرح «مددجویی» مختص به خانواده‌های روستایی و شهری است.

دلایلی که می‌تواند باعث پذیرش خانواده‌ای در این کمیته شود، «کهولت سن»، «بیماری»، «نقص عضو»، «معلولیت»، «طلاق» و «فوت سرپرست» است که دو مورد آخر به زنان تعلق دارد. پس از نوشتن نامه درخواست و ذکر یکی از این دلایل، رفت و آمد در راهروهای پیچ‌در‌پیچ اداری تازه آغاز می‌شود؛ متقاضی بایستی ثابت کند توانایی مالی برای تامین هزینه‌های زندگی را ندارد. پرس‌وجوی محلی و بازدید منزل توسط مددکار از تحقیقات اولیه است. سپس متقاضی فرمی دریافت می‌کند که بایستی آن را به تمامی سازمان‌های حمایتی، از جمله سازمان بهزیستی، بنیاد شهید و امور ایثارگران، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و... ببرد تا تایید شود تحت حمایت هیچ‌کدام از آن‌ها نیست. بعد از این مرحله، پرونده متقاضی تشکیل و مسن‌ترین فرد خانواده به عنوان سرپرست تعیین می‌شود.

هر فرد شماره‌ ۱۴ رقمی مددجویی می‌گیرد. سرپرست بایستی در ادامه این مسیر، حساب بانکی باز کند تا حقوق خانواده در آن واریز شود. هرچند که به گفته افرادی که با «ایران‎وایر» گفت‌وگو کرده اند، هیچ‌وقت نمی‌توان به یک زمان مشخص برای دریافت حقوق مطمئن بود.

فهرست مشکلات البته طولانی تر است:  «مددکارهایی که برای بازدید از محل سکونت متقاضی می‌آیند، یا توقع دارند که خیلی تحویل‌شان بگیریم و به آن‌ها التماس کنیم وگرنه تو را نیازمند حساب نمی‌کنند، یا باید در مقابل‌شان در بیاییم و نشان دهیم که تا حدی از قانون سر در می آوریم.»

نیازمند محسوب شدن یا نشدن هم نگرانی های خاص خودش را دارد. یک مددجوی کمیته امداد در این زمینه می گوید: «خانم‌هایی را دیدم که شوهرشان معتاد بودند و خودشان با ما به کارگری می‌آمدند؛ کارهایی مثل چیدن لوبیا یا جمع آوری و پاک کردن چغندر و هویج. اما کمیته آن‌ها را به عنوان نیازمند حساب نمی‌کرد و می‌گفت شوهرتان جوان است، باید برود کار کند. در حالی‌که همین شوهران جوان نیز ممکن است از زنان خودشان پول بگیرند.»

به طور معمول در این شرایط، راه برای سوءاستفاده هم باز است: «راه آمدن خانم‌ها در گرفتن کمک‌های نقدی، عمرانی، تاییدیه، وام و همه‌جا می‌تواند به آن‌ها کمک کند! اما راه نیامدن یا قیافه نداشتن و یا مرد بودن امتیازهایی منفی برای مددجویان است.»

به گفته یک کارمند سابق کمیته امداد، برخی از مسوولان در مقابل تقاضاهای حمایتی زنان، پیشنهاد «صیغه» می‌دهند: «برخی از زنان نیز از روی ناچاری با آن‌ها راه می‌آیند.»

افراد زیر پوشش این کمیته در روستاها تحت پوشش بیمه خدمات درمانی هستند و در شهرهای بزرگ بیمه خدمات شهری دارند. با این حال، خدمات بهداشتی و بیمه درمانی کمیته امداد در مواردی حتی به ویزیت دکتر هم نمی‌رسد: «خیلی از پزشکان متخصص به خاطر آن‌که تسویه حساب‌های‌شان با بیمه خدمات درمانی به نتیجه نرسیده است، با آن ها قرارداد مجدد نمی‌بندند. آزمایشگاه فقط بیمه نیروهای مسلح را قبول می‌کند.»‌

به گفته یک کارمند کمیته امداد، وزیر بهداشت دولت دهم هزینه‌های بیمارستانی را برای کسانی که دفترچه بیمه روستایی دارند، به خوبی کاهش داده اما بیمه کمیته امداد هم چنان برای دارو، آزمایش و بیمارستان تقریبا «بی‌خاصیت» است.

کمیته امداد برای جهیزیه و ازدواج در صورتی‌که هر دو نفر تحت پوشش آن باشند، نفری ۵۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کند. در مواردی البته تامین مایحتاجی چون گاز یا یخچال را نیز متقبل شده است. مددکاری و مشاوره هم از جمله دیگر خدمات این کمیته است: «یک نفر هفته‌ای دو جلسه به منزل متقاضی مراجعه می‌کند و سوال‌هایی دارد مثل این‌که بچه‌ شما دوست پسر/ دختر دارد؟ آیا نماز می‌خواند؟ در ادامه هم در مورد محاسن جمهوری اسلامی مشاوره می‌دهند!»

در طرح «خودکفایی» و «اشتغال» اما بین ۳ تا ۱۵ میلیون تومان وام بانکی به متقاضی پرداخت می‌شود. البته برای بعضی‌ها دریافت وام تا ۳ سال به طول می‌انجامد و برای برخی دیگر کم‌تر از یک ‌سال. اما پس از دریافت وام، کل خانواده از پوشش این کمیته خارج می‌شوند چراکه فردی که وام گرفته، «خودکفا» به حساب می‌آید.

مراجعه به اداره‌های مختلف برای دریافت این وام و پرداخت «رشوه» به هر کدام از آن‌ها، یکی دیگر از دردسرهای متقاضیان است: «زمانی‌که من پروانه کسب گرفتم، حاضر نشدند وام را پرداخت کنند و گفتند که این پروانه یعنی شاغل هستی.»

«حمایت از محرومان خارج از کشور»، «مسکن و ساختمان»، «حمایت از آسیب‌دیدگان»، «اکرام و حمایت ایتام»، «پرداخت وام قرض‌الحسنه»، «خدمات حقوقی و قضایی»، «آزادی زندانی نیازمند» و... تنها برخی دیگر از طرح‌هایی‌ است که در مجموعه کمیته امداد وجود دارد؛ طرح‌هایی که گوناگونی آن‌ها باعث شده بودجه‌های تعیین شده نه به نیازمندان برسد و نه هیچ‌کدام از آن ها به درستی انجام شود.

«تبعیض» قایل شدن و «طبقاتی» برخورد کردن را هم می توان به مجموعه مشکلات مددجویان کمیته اضافه کرد تا درک بهتری از رسیدگی به نیازمندان تحت پوشش این اداره به دست آوریم: «هر دولتی که تغییر می‌کند، صرفا روش‌ها عوض می شوند و اثر آن در پرداخت است که متغیر می‌شود وگرنه فرقی به حال ما ندارد.بیش تر تغییر سیاست‌ها در صورتی در کمیته اتفاق می‌افتد که رییس کل تغییر کند. سیاست‌ها نیز تنها در طرح‌های زیرمجموعه‌‌ای کمیته تغییر می‌کنند. مدیریت جدید نیز تغییراتی پیش نیاورده جز اقدام نمادین "فروش کاخ کمیته امداد".»