بیشترین شکایت زنان درباره خشونت کلامی و لمس کردن است

«سارا» مهندس راه و ساختمان است. او سال‌ها است در یک شرکت کار می‌کند. هر روز هنگام کار، مدیرش چند دقیقه برای کنترل نقشه‌هایی که او روی آن ها کار کرده است، بالای سرش می‌ایستد و هر بار موس کامپیوتر را می‌گیرد و دستش را از بالای سر سارا طوری حرکت می‌دهد که به سینه‌هایش برخورد کند. او بارها خودش را به خاطر سکوت سرزنش کرده اما ترس از دست دادن کار باعث شده نه شکایتی کند و نه از آن‌ شرکت برود.

«محبوبه» کارمند یکی از وزارت خانه‌ها است. او می‌گوید: «مامور حراست وزارت خانه همیشه طوری از کنار من رد می‌شد که بدنش را به بدن من بمالد و طوری وانمود می‌کند که انگار اتفاقی نیفتاده است.»

او هم جرات شکایت در این خصوص را ندارد: «کل وزارت خانه حاجی حاجی می‌کنند و دُمش حسابی کلفت است. اگر شکایت کنم، من مقصر می‌شوم نه او.» 

«شیرین» در یک فروشگاه سیسمونی کار می کرده و به خاطر مسافت طولانی مغازه تا خانه، ظهرها همان‌جا در اتاقک کوچکی استراحت می‌کرده و غذا می‌خورده است. یک روز صاحب مغازه سر ظهر بر می‌گردد و دستش را دور کمر او حلقه می‌کند. شیرین راه فراری نداشته است. به زور خودش را از دست او بیرون می‌کشد و تهدید می‌کند که فریاد می‌زند. چند ساعت بعد او برای همیشه از مغازه بیرون می‌آید اما این موضوع را فقط برای دوستان نزدیکش تعریف می‌کند. حتی خانواده‌اش هم نمی‌دانند چه شده که او یک باره تصمیم گرفته است کارش را رها کند.

این‌ها تنها چند نمونه از قربانیان آزار جنسی در محیط کار هستند. بسیاری از زنان کارمند تجربه آزار جنسی در محیط کار را دارند؛ از خشونت کلامی تا پیشنهادهای بی شرمانه.

چند ماه پیش «شینا شیرانی»، مجری شبکه تلویزیونی برون مرزی وابسته به صداوسیما به نام «پرس تی وی» فایل صوتی مکالمه «حمیدرضا عمادی»، مدیر این شبکه را منتشر کرد. او در این فایل صوتی از شیرانی می‌خواست تا نیازهای جنسی‌ وی را برآورده کند. انتشار این فایل صوتی، موضوع آزار جنسی در محیط کار را داغ کرد. شینا به تازگی شکایت‌ حقوقی‌ خود از حمیدرضا عمادی را در دادگستری ایران به ثبت رسانده است.

«مرکز مشاوره فعالان مدنی و سیاسی» در فراخوانی اعلام کرده است به زنانی که مورد خشونت جنسی در محیط کار قرار گرفته‌اند، برای شکایت مشاوره حقوقی رایگان ارایه می‌دهد. «شادی امین»، یکی از دست‌اندرکاران تهیه این فراخوان است. «ایران‎وایر» از او درباره کارهای این مرکز و واکنش مخاطبان فراخوان پرسیده‌ است:

مرکز مشاوره فعالان مدنی و سیاسی دقیقا قرار است چه کاری برای زنانی که قربانی خشونت جنسی در محیط کار هستند، انجام دهد؟

• بعد از انتشار فایل صوتی حمیدرضا عمادی و شکایت شینا شیرانی که همه در جریان آن هستند، ما فراخوانی دادیم که تمامی زنانی که با آزار جنسی در محیط کار رو به رو هستند، می‌توانند از خدمات مشاوره رایگان ما استفاده و در نهادهای قضایی ایران طرح شکایت کنند. ما اعلام کردیم  برای تنظیم شکایت به آن‌ها کمک خواهیم کرد و در عین حال، در مشاوره‌‌های کتبی و شفاهی به آن‌ها توضیح می‌دهیم که در چه مواردی طرح شکایت ممکن بوده و چه اسنادی برای آن لازم است. به عبارت ساده‌تر، ما به عنوان یک نهاد حقوق بشری، آزار جنسی  در محیط کار را به عنوان یک نقض حقوق زنان مطرح کرده و می‌گوییم اگر کسی می‌خواهد شکایت کند، ما به او کمک و راهنمایی‌های ضروری را ارایه می‌کنیم .

خیلی‌ها می‌پرسند با توجه به قوانین ضد زن ایران، آیا شکایت در این موارد نتیجه می‌دهد؟

• بحث ما در طرح این شکایت‌ها و در تمام موارد دیگری که از طرح شکایت و دادخواهی حرف زده‌ایم، فقط رسیدن به یک نتیجه مطلوب برای پرونده ها نبوده بلکه تبلیغ حق‌خواهی، اعتراض و شاکی شدن از وضعیت موجود را در نظر داشته ایم. یعنی اگر زنی در محیط کارش مورد آزار جنسی از طریق همکاران و یا روسایش قرار بگیرد، باید بداند که در صورت شکایت، قانون به خاطر تضییع شدن حقش از او حمایت می کند. این‌که بگوییم شکایت کردن فایده‌ای ندارد، کسی رسیدگی نمی‌کند و یا در دولتی که خودش حقوق زن‌ها را به شدیدترین حالت ممکن نقض می کند، چه طور می‌توانیم آدم‌ها را به نهادهای قانونی ارجاع دهیم تا از حق خود دفاع کنند و... دلایل مناسبی برای سکوت نیستند. به نظر ما باید از تمامی راه‌های موجود برای حق‌طلبی بهره گرفت.

آیا در قوانین حقوقی ایران موادی در رابطه با مجازات آزار جنسی در نظر گرفته شده است؟

• واقعیت این است که قوانین حقوقی در ایران نقص های جدی در این زمینه دارند و آزار جنسی را جرم نمی‌دانند. اما در همین قوانین، موادی را می شود یافت که می‌توان با استناد به آن‌ها، از آزارجنسی شکایت کرد؛ مثلا ماده 637 «قانون مجازات اسلامی» هر گونه پیشنهاد و یا ایجاد رابطه بدون رضایت فرد را به عنوان «زنای به عنف» یا «زنای به زور» در نظر می‌گیرد. ماده 82 همین قانون به عمل «تجاوز» اشاره می کند که در این مورد باز هم (به عنوان مخالف اعدام)، با تناقض رو به رو هستیم چون مجازات زنای به عنف در قانون «اعدام» در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر، اثبات جرم هم در رابطه با آزار جنسی بسیار مشکل است. مگر این که اسناد کافی موجود باشد وگرنه اثبات چنین چیزی در محیط شخصی  و کاری سخت است.

در مدتی که فراخوان دادید، آیا کسی با مشاوران شما تماس گرفته است؟ یعنی این فراخوان نتیجه‌ای داشته است؟

• مرکز مشاوره حقوقی فعالان مدنی مدت‌ها است فعالیت می کند و مراجعه برای مشاوره بیش از حد تصور ما است. درباره شکایت‌هایی که در ایران انجام می شود یا انجام خواهد شد، بهتر است به دلایل امنیتی حرفی نزنم اما در مجموع، برای نتیجه گرفتن زود است. این فراخوان باید به گوش خیلی ها برسد، آن‌ها باید جوانب را بسنجند، راه های تماس با ما را پیدا کنند و تازه کار ما شروع می شود. ضمن این که تحقیقات مفصلی که حول این موضوع انجام شده، نشان می‌دهد زنان قربانی آزار جنسی مدت‌های طولانی نمی‌توانند درباره تجربه‌ خود صحبت کنند، چه برسد که مقابل آن بایستند. زنی که مدت‌ها چه در خانواده و چه در محیط کار مورد آزار جنسی قرار می‌گیرد، در بسیاری موارد اعتماد به نفس و قدرت انتخابش را از دست می دهد. داشتن یک افق موفقیت هم کمک زیادی می‌کند تا افراد بخواهند اقدام قانونی کنند و سراغ شکایت بروند. پس اگر نمونه‌هایی داشته باشیم که نشان دهیم زنانی وجود داشته اند که از طرق حقوقی با همین قوانین ایران دنبال شکایت خود را گرفته‌ و موفق شده‌اند، می‌توانیم راه را برای دیگران هم باز کنیم .

مثل موضوع شینا شیرانی؟

• موضوع شینا شیرانی اقدام بسیار مثبتی است چون فرد متهم هم یکی از مدیران رسانه رسمی جمهوری اسلامی است. اما این اتفاق مدام در حوزه های خصوصی و دولتی برای زنان رخ می دهد و بلند کردن صدای آن ها نیاز به این دارد که مردان خانواده هم با این زنان همراه شوند. زنان وقتی از آزار جنسی صحبت می‌کنند، بلافاصله انگشت اتهام از سوی مردان به سمت آن‌ها دراز می شود؛ مثلا می‌گویند لابد خودت یک کاری کرده‌ای که طرف جرات کرده این را بگوید یا فلان حرکت را انجام دهد. در حالی که جرات و جسارت انجام آزار جنسی از سوی مردان ربطی به اقدامات زنان ندارد. همه زنان در هر جایگاه اجتماعی و با هر رفتاری، به میزانی شاهد متلک، آزار جنسی و کلامی بوده‌اند. بنابراین، به جای این‌که آزادی زنان را در رفتار و پوشش سلب کنیم و مثلا بگوییم یقه‌ات باز بود، آرایشت زیاد بود، لباست تنگ بود و ...، باید به مردها مرزهایشان را نشان دهیم تا در رویارویی با یک زن بدانند با یک انسان طرف‌ هستند که حق انتخاب پوشش و رفتارش را دارد. اگر زنی در ساحل با بیکینی یا بدون بیکینی دراز کشیده باشد، مرد حق ندارد نتیجه بگیرد که می‌تواند به او متلک بگوید و یا او را لمس کند و تصور کند که آن زن دارد خودش را برای او عرضه می‌کند.

در بین تماس‌هایی که با مشاوران شما گرفته شده، بیش ترین شکایت مربوط به چه نوع آزار جنسی در محیط کار است.

• خشونت کلامی و لمس کردن بیش ترین آمار را دارد. نکته مهم این است که ما باید حق زنان را به رسمیت بشناسیم چون صدمات ناشی از این آزارهای جنسی بسیار سنگین است و زنان زیادی به دلیل این آزارها دچار افسردگی، فشارها و تلاطمات روحی شدید می‌شوند. حتی مواردی بوده است که افراد تا مرز خودکشی پیش رفته‌اند اما متاسفانه به طبعات این موضوع توجهی نمی‌شود.