مردم چقدر به راهکارهای حکومت برای مقابله با ویروس کرونا اعتماد دارند؟

 

موج جدید کرونا در ایران هم‌‌چون برخی دیگر از کشور‌ها دوباره به راه افتاده است و قربانی می‌گیرد. اغلب قربانیان در ایران از میان بیش از ۲۰ میلیون نفری هستند که واکسن نزده‌اند.

دو مجله «تحقیقات سلامت در جامعه» و «تصویر سلامت» در تازه‌ترین شماره‌های خود نتایج تحقیقاتی را درباره میزان کروناهراسی و واکسن‌هراسی در ایران منتشر کرده‌اند.

***

ویروس کرونا را در ایران ابتدا مقام‌های جمهوری اسلامی نفی و پنهان کردند و بعد از اینکه کار بالا گرفت، به تکاپوی مبارزه با آن افتادند و در و دیوار شهر را ضدعفونی کردند، روشی ساده و پیش‌ پا افتاده که البته جواب نداد و هزاران نفر در پی ابتلا به این ویروس جان خود را از دست دادند.

این روند ادامه یافت تا اینکه زمزمه‌هایی از کشف واکسن این ویروس در جهان شنیده شد و مقام‌های جمهوری اسلامی طبق معمول، برای اینکه از قافله عقب نمانند، مدعی ساخت چندین واکسن کرونا شدند و با همین ادعا و بهانه راه واردات واکسن‌های تایید شده سازمان بهداشت جهانی به ایران را بستند.

بدبینی و توهم توطئه روحانیون حاکم بر ایران به این واکسن‌ها و بعد منافع مالی باند‌‌های ثروت و قدرت، دو عامل اصلی تاخیر در واردات واکسن خارجی کرونا به ایران بود که این عوامل کار خود را کرد و میلیارد‌ها تومان پول را به جیب گروهی ریخت و جان‌های بسیاری را هم گرفت.

چندی نگذشت که همین بد‌بینی علیه سیستم پزشکی جمهوری اسلامی در میان مردم ایران گسترش یافت و بسیاری از آنها نسبت به ادعای این نظام مبنی بر کشف واکسن کرونا بدبین شدند که دامنه آن هر روز گسترده‌تر از قبل هم می‌شود.

واکسن‌هراسی نوعی رفتار مبتنی بر تصمیم‌گیری فرد است که در ایران پیوند عمیقی با سیاست خورده است. مردم ایران از آنجا که اعتمادی به دولت‌مردان و سیستم حاکم ندارند، در برابر ادعای آنها مبنی بر کشف واکسن کرونا هم موضع دارند و این ادعاها را قبول ندارند.

در مواجهه با واکسن‌هایی که مقام‌های جمهوری اسلامی مدعی ساخت آنها است، دسته‌ای از مردم در مقام پذیرنده و نداشتن چاره، تن به آن داده‌اند و دسته‌ای دیگر با نگاهی تردید‌آمیز با آن مواجه شده‌اند، دسته‌ای دیگر هم زدن واکسن را به تعویق انداخته و جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر هم حاضر نشدند هیچ واکسنی تزریق کنند.

با گذشت بیش از یک‌سال از آغاز طرح واکسیناسیون کرونا در ایران، حالا به تدریج نتایج تحقیقات مراکز علمی و دانشگاهی درباره ریشه‌های هراس مردم از ویروس کرونا و خودداری جمعیت قابل توجهی از مردم از دریافت واکسن این بیماری در مجلات منتشر می‌شود.

مجله «تحقیقات سلامت در جامعه» از جمله نشریاتی است که تحقیقی با عنوان «​​عوامل مؤثر بر پذیرش یا عدم پذیرش واکسیناسیون کووید-۱۹» منتشر کرده و به ریشه‌های این مساله پرداخته است.

چرا برخی در ایران از واکسن می‌ترسند؟

محور اصلی این تحقیق، خودداری از تزریق واکسن در کشور‌های خارجی است که می‌گوید سه عامل اصلی شامل عوامل فردی، عوامل اجتماعی و عوامل مرتبط با واکسن بر پذیرش واکسن کووید-۱۹ از سوی هر جامعه‌ای نقش اساسی دارد.

این تحقیق همچنین نشان می‌دهد، جنسیت در عوامل فردی، اعتماد به دولت‌ها و بیمارستان‌ها در عوامل اجتماعی و نگرانی پیرامون عوارض جانبی واکسیناسیون در عوامل مرتبط به واکسن، مهمترین نقش را در پذیرش یا عدم پذیرش واکسیناسیون دارد.

عوامل فردی که در این مطالعه شناسایی شده است، شامل مؤلفه‌های جنسیت، سن، فرهنگ و نژاد، نگرانی درباره عزیزان، منطقه سکونت، سابقه داشتن بیماری زمینه‌ای، سطح سواد، وضعیت تاهل، نگرانی ناشی از بیماری کووید-۱۹، ترس از عفونت و عواقب ناشی از آن، رعایت بیشتر فاصله‌گذاری اجتماعی، استفاده از نرم‌افزارهای مربوط به کووید-۱۹ یا فضای مجازی، سابقه ابتلا به این ویروس در خود یا نزدیکان، اعتقاد به توطئه‌آمیز بودن این بیماری، اطلاعات کم و اهمیت پیشگیری از آن بوده است.

عوامل اجتماعی نیز شامل مؤلفه‌های نگرانی درباره شلوغی سیستم درمان، اعتماد به بیمارستان‌ها و تجارب مثبت از اقدامات بهداشتی، اعتماد به دولت، توصیه‌های پزشکان، اجبار توسط سازمان‌ها و دولت یا به دلایل اجبار شغلی، ترس‌های اجتماعی، تبعیت از نظرات منفی و متضاد افراد و رسانه‌ها و بی‌اعتمادی به مراکز اطلاع‌رسانی پزشکی و بیمارستان‌ها بوده است.

عوامل مرتبط با واکسن نیز شامل سابقه دریافت واکسن، تأیید ایمنی و کارایی واکسن‌ها در پیشگیری از عفونت، ترس از واکسن‌ها و نگرانی از عوارض جانبی آنها، ترس از تزریق و اعتقاد به ایمنی‌زایی طبیعی یا روش‌های درمانی دیگر بوده است.

چه کسانی بیشتر از دیگران نگران ابتلا به کووید-۱۹ هستند؟

مجله «تصویر سلامت» از دیگر نشریاتی است که در تازه‌ترین شماره خود تحقیقی با عنوان «بررسی میزان کرونا‌هراسی در ایران» منتشر کرده که تمرکز اصلی آن بر ریشه‌های ترس از کرونا در ایران است.

این تحقیق در میان شهروندان استان آذربایجان‌شرقی و عوامل روانی-اجتماعی مرتبط با آن انجام گرفته که بازه زمانی آن از فروردین ماه سال ۱۳۹۹ تا اسفند همان سال است.

جدول بالا یکی از نتایج این تحقیق است که نشان می‌دهد میزان کروناهراسی در بین پاسخگویان در اوایل سال ۹۹ (آغاز همه‌‌گیری) بیشتر از اواخر سال ۹۹ بوده است. 

رعایت نکات بهداشتی مربوط به بیماری کووید-۱۹از جمله شست‌وشوی مرتب دست‌ها، ضدعفونی کردن وسایل، استفاده از ماسک، امتناع از حضور در جاهای پرتردد و فاصله‌گذاری اجتماعی از جمله مواردی است که این تحقیق می‌‌گوید رعایت همه این موارد طی این مدت تغییر محسوسی نداشته است. 

خانه‌نشینی متغیر دیگری در رابطه با بیماری کووید-۱۹ در این تحقیق است که این متغیر هم در پایان سال ۹۹ نسبت به اوایل همان سال تغییر شگرفی نداشته است.

پاسخگویان همچنین گفته‌اند، ویروس کرونا در سال ۹۹ شیوه زندگی آنها را دچار اختلال کرده است.

در این تحقیق همچنین ۳۷ درصد پاسخگویان گفته‌اند، اخبار و رویدادهای مربوط به این ویروس را از طریق رسانه‌های داخلی دنبال کرده‌اند و ۷.۵ درصد پاسخگویان به استفاده از رسانه‌های خارجی اشاره کرده‌اند و ۵۵.۵ درصد آنها هم گفته‌اند، از رسانه‌های داخلی و خارجی اخبار مربوط به کووید-۱۹ را پیگیری می‌کردند.

این تحقیق همچنین مشخص کرده است، میانگین کروناهراسی در بین بازنسشته‌ها نسبت به سایر گروه‌های شغلی هم در فروردین و هم در اسفند ماه سال ۱۳۹۹ بیشتر بوده است. بعد از بازنشسته‌ها، گروه شغلی پزشک، مهندس، استاد و وکیل قرار دارند.

این نتایج تنها بخشی از واقعیت‌های اپیدمی کرونا در ایران است که با وجود بسیاری از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها در تحقیقات مراکز علمی و دانشگاهی بازتاب یافته است.

دامنه بی‌اعتمادی به جمهوری اسلامی و سیستم پزشکی این نظام ایدئولوژیک در بحران‌هایی نظیر کرونا آن زمانی تعمیق یافت که آنها ابتدا وجود این ویروس را انکار کردند، بعد از مردم خواستند برای مقابله با این ویروس به ادعیه مذهبی روی بیاورند، سپس مدعی ساخت دستگاه کرونایاب شدند و دست آخر مدعی ساخت چندین واکنش کرونا شده‌اند. ادعا‌ها و توصیه‌هایی که هرگز به کار مردم نیامد و آنها را در برابر این بیماری مهلک مصون نکرد.