زندان و شلاق برای فیلمی که هرگز اکران نشد

تماشا در یوتیوب

«دیوارها را می‌خوانیم و درمی‌یابیم که رؤیای مردمان شهر چیست. حاکم‌شان کیست و آن‌ها که به تغییر وضع موجود می‌اندیشند، در واقع به چه می‌اندیشند و ناراضیان چه گونه از خفا به در می‌آیند و در تاریکی چیزی بر دیوار می‌نویسند که رو به آینده دارد و پشت به گذشته.» این جمله ها، بخشی از روایت «کیوان کریمی» در مستند «نوشتن بر شهر» است. احتمالا وقتی این جمله ها را می‌نوشته، هرگز تصورش را نمی‌کرده است که روزی برای ساخت این فیلم بازداشت و متهم شود اما حالا به همین دلیل در زندان «اوین» است.

کیوان کریمی، فیلم‏ساز 31 ساله را روز گذشته برای اجرای حکم به زندان اوین برده اند؛ حکمی که مبنای آن، ساختن همین مستند است. این کارگردان آذرماه سال 92، درست چند روز پس از انتشار پیش‎پردۀ فیلم مستند «نوشتن بر شهر» در شبکه یوتیوب، در منزل خود بازداشت شد، 12 روز را در سلول انفرادی ‌گذراند و سپس به قید وثیقه آزادش کردند.

«نوشتن بر شهر» داستان دیوار نوشته‌های تهران است؛ از روزهای انقلاب و «درود بر خمینی» تا روزهای «جنبش سبز» و «مرگ بر دیکتاتور». او تغییرات دیوارنوشته‌ها و گرافیتی‌ها را در دوره‌های مختلف و با توجه به اتفاقات سیاسی و اجتماعی زمان به تصویر کشیده است. روایت او از دیوارنویسی در بخشی از این فیلم این گونه است: «دیوارها یادآور انقلاب مشروطه، ]انقلاب[ ۵۷ و شور رهایی و خشم نهفته در زندان‌ها است؛ از قصر تا اوین. در شهر هیچ دیواری نیست که رد ماژیک‎ها و اسپری‌ها بر آن نمانده باشد حتی اگر سفید سفید باشد. دیوارها و نوشته‌ها هیچ‌گاه یک‌دیگر را رها نمى‌کنند. این عهد ابدی را "نوشتن بر شهر" گویند.»

این مستند به تهیه کنندگی دانشگاه تهران و با دریافت همه مجوزهای لازم ساخته شده است اما دی ماه 94 قاضی «مقیسه»، کیوان کریمی را به خاطر ساخت این فیلم، به اتهام «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی» و «توهین به مقدسات»، به شش سال حبس تعزیری محکوم کرد. او به «رابطه نامشروع از طریق دست دادن با نامحرم» هم متهم و 223 ضربه شلاق به حکم وی اضافه شد. این حکم در دادگاه تجدیدنظر به یک سال زندان و 223 ضربه شلاق تغییر کرد. روز گذشته تلفنی با این مستندساز تماس می‌گیرند و از او می‌خواهند برای ارایه پاره‌ای توضیحات به دایره اجرای احکام دادسرای اوین برود. کریمی همان‌جا بازداشت و برای گذراندن حکم خود، به زندان اوین منتقل می‌شود.«نوشتن بر شهر» در ایران هرگز به نمایش در نیامده است. زمانی هم که مبنای اتهام کیوان کریمی قرار گرفت، در هیچ جا به نمایش عمومی درنیامده بود.

«امیر رییسیان، وکیل او پیش تر به «ایران‎وایر» گفته بود: «اتهام توهین و تبلیغ علیه نظام برای موکل من به خاطر ساخت یک مستند بوده است. فیلم مستندی که ساخته شده اما هنوز هیچ جا پخش نشده و هیچ مخاطبی نداشته، مبنای اتهام و سپس صدور حکم قرار گرفته است. تاثیر کارهای سینمایی آقای کریمی بر صدور حکم غلط است. برای این‌که هیچ‌کدام از کارهای موکل من بدون مجوز و رعایت حدود قانون نبوده اند.»

با این حال، کریمی تنها به خاطر ساخت فیلمی به زندان محکوم شده که در جشنواره‌های متعدد بین المللی مورد تحسین منتقدان و سینماگران قرار گرفته است. آخرین نمایش این فیلم، آبان ماه و در«جشنواره وین» بود. فیلم‎سازان و سینماگران زیادی از ایتالیا، فرانسه و... نسبت به حکم صادر شده برای کیوان کریمی اعتراض کرده‌اند. حتی 45 نماینده پارلمان اروپا با امضای بیانیه‌ مشترکی، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت این مستندساز ایرانی در بند، خواهان آزادی بدون قید و شرط او شدند. اما فعلا این اعتراض‌ها راه به جایی نبرده‌اند.

کیوان کریمی فارغ التحصیل رشته مطالعات رسانه از دانشگاه تهران است. او فعالیت‌های هنری‌ خود را از نوجوانی آغاز کرده و تاکنون موفق به ساخت 12 فیلم داستانی و مستند شده و چندین پروژه عکاسی داشته است. او کُرد است و به واسطه حضور در این اقلیت، در برخی از فیلم‌هایش به دشواریِ زندگی کُردها در مرزهای ایران پرداخته است. یکی از این فیلم‌ها، مستند «مرز شکسته» است  که سال ۲۰۱۳ از سیزدهمین «جشنواره بین‌المللی فیلم بیروت» جایزه بهترین فیلم مستند کوتاه را دریافت کرد.

کیوان کریمی در این فیلم با نگاهی شاعرانه، به پروسه قاچاق مواد سوختی و زندگی انسان‌ها، حیوانات و طبیعت پیرامون آن ‌پرداخته است. فیلم کوتاه داستانی «ماجرای زن و شوهر کارگر»، یکی دیگر از فیلم‌های او است که در جشنواره‌هایی مانند «سن سباستین» اسپانیا، «فرایبورگ» و «زوریخ» در سویيس نمایش داده شده و مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است. این فیلم، زندگی ملال‌آور یک زوج کارگر و استثمار لحظات آن ها در کارخانه را نشان می‌دهد. فیلم، اقتباسی از یک داستان کوتاه، اثر «ایتالو کالوینو»، نویسنده ایتالیایی است و نگاهی عمیق و انتقادی به روزمر‌گی در جهان مدرن دارد.

مدتی پیش یک فیلم‌ساز هندی با تاثیر از فیلم کریمی، یک فیلم داستانی بلند ساخت که برنده جایزه بهترین کارگردانی «جشنواره ونیز» شد. اقتباس این فیلم که نام آن «کارگر عشق» بود، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های هندی داشت و منتقدین، کارگردان آن را متهم به کپی‌برداری از فیلم داستانی کوتاه کریمی کردند.

کیوان در فاصله روزهایی که منتظر اعلام نظر دادگاه بود هم فیلم سازی را رها نکرد. او اولین فیلم بلند سینمایی خود را نوروز 95 در شرایطی مقابل دوربین برد که به دلیل محکومیت، تحت فشار امنیتی بود. او در این فیلم که «طبل» نام دارد، داستان وکیلی را روایت می‌کند که بعد از گرفتن یک بسته، زندگی‌اش دگرگون می‌شود. این فیلم تابستان امسال در بخش منتقدین جشنواره ونیز به نمایش درآمد و مورد تحسین سردبیر سابق مجله سینمایی تأثیرگذار و معتبر فرانسوی «کایه دو سینما» قرار گرفت. او در همین زمان مستندی را هم به پایان رسانده است؛ فیلمی درباره خودش و داستان‌هایی که برایش رخ داده است. کاش هنگام اجرای حکم هم دوربین او همراهش بود.