۲۲ مهر ماه پارسال بود که رهبر ایران از یک سند چشم‌انداز جدید در ایران پرده برداشت. سندی که اسم آن را «الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت» بودند، تا «افق مطلوب کشور در پنج دهه آینده ترسیم و تدابیر موثر برای دستیابی به آن» را ترسیم کنند.
آیت‌الله علی خامنه‌ای در ابلاغیه خود خطاب به مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس، دولت، شورای عالی امنیت ملی و دانشگاه‌ها خواسته بود تا پیشنهادهای خود را برای تکمیل این سند اعلام کنند تا ظرف دو سال آینده نسخه نهایی «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» به عنوان سند بالادستی، مبنای قانون‌گذاری، برنامهنویسی و اجرای طرح‌های توسعه در نظام جمهوری اسلامی ایران باشد.
اوایل آبان ماه پارسال ایران‌وایر گزارشی با عنوان «افق ۱۴۴۴؛ مالیخولیای برنامهنویسی در ایران» در نقد مبانی شکلی و محتوایی این سند منتشر کرد. در این گزارش افق ۱۴۴، متنی سفارشی توصیف شده بود که کلیدواژه‌های مورد علاقه رهبر جمهوری اسلامی را پشت هم چیده و با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۵۰ میلیارد تومان (بودجه ۶ سال) یک سری اهداف بدون مطالعه و پشتوانه را پشت سر هم ردیف کرده است، در حالی که بعید است هزینه واقعی نگارش متنی مشابه آن چه منتشر شده، حتی از هزینه تهیه طرح یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد هم بیشتر باشد.
ایران تخیلی ۱۴۴۴
تصویر ترسیم شده در افق ایران ۱۴۴۴، چیزی جز این سه پاراگراف نیست:
«در سال ۱۴۴۴ هجری شمسی مردم ایران دیندار، عموماً پیرو قرآن کریم، سنت پیامبر و اهل‌بیت و با سبک زندگی و خانواده اسلامی - ایرانی و روحیه جهادی، قانون‌مدار، پاسدار ارزش‌ها، هویت ملی و میراث انقلاب اسلامی، تربیت‌یافته به تناسب استعداد و علاقه تا عالی‌ترین مراحل معنوی، علمی و مهارتی و شاغل در حرفه متناسب‌اند و از احساس امنیت، آرامش، آسایش، سلامت و امید زندگی در سطح برتر جهانی برخوردارند.
تا سال ۱۴۴۴ ایران به پیشتاز در تولید علوم انسانی اسلامی و فرهنگ متعالی در سطح بین‌المللی تبدیل شده و در میان پنج کشور پیشرفته جهان در تولید اندیشه، علم و فناوری جای گرفته و از اقتصادی دانش‌بنیان، خوداتکا و مبتنی بر عقلانیت و معنویت اسلامی برخوردار، و دارای یکی از ده اقتصاد بزرگ دنیا است. تا آن زمان، سالمت محیط زیست و پایداری منابع طبیعی، آب، انرژی و امنیت غذایی با حداقل نابرابری فضایی در کشور فراهم شده؛ کشف منابع، خلق مزیت‌ها و فرصتهای جدید و وفور نعمت برای همگان با رعایت عدالت بین نسلی حاصل شده است. فقر، فساد و تبعیض در کشور ریشه‌کن گردیده و تکافل عمومی و تأمین اجتماعی جامع و فراگیر و دسترسی آسان همگانی به نظام قضایی عادلانه تامین شده است.
ایران در آن زمان از تداوم رهبری فقیه عادل، شجاع و توانمند و ضمانت کافی برای سیاست‌ها، قوانین و نظامات مبتنی بر اسالم برخوردار است و همچنان با اتکا به آرای عمومی از طریق مشارکت آزادانه مردم در انتخابات به دور از تهدید ثروت و قدرت و با بهره‌گیری نظام‌مند از مشورت جمعی نخبگان اداره می‌شود و قدرت کامل برای دفاع بازدارنده از عزت، حاکمیت ملی و استقلال، امنیت همه‌جانبه و تمامیت ارضی خویش را حفظ کرده و عامل اصلی وحدت و اخوت اسلامی، ثبات منطقه‌ای و عدالت و صلح جهانی است.
در سال ۱۴۱۱ ایران از نظر سطح کلی پیشرفت و عدالت، در شمار چهار کشور برتر آسیا و هفت کشور برتر دنیا شناخته می‌شود و دارای ویژگی‌های برجسته جامعه اسلامی و خاستگاه تمدن نوین اسلامی ایرانی است».
یک مرغ دارم روزی چند تخم‌مرغ می‌گذارد؟
افق ۱۴۴۴ رهبر ایران، چیزی شبیه بازی مرغ و چند تخم‌مرغ است. درست عین کسی که گفته مرغی دارد که روزی پنج تخم می‌گذارد. کافی است از او بپرسیم چرا پنج تخم مرغ و هفت یا هشت تا نه. کافی است برای زیر سوال بردن اعتبار این سند از کسانی که نوشته‌اند ایران در سال ۱۴۴۴ «یکی از ده اقتصاد برتر دنیا است» یا «از نظر سطح کلی پیشرفت و عدالت در شمار چهار کشور برتر آسیا و هفت کشور برتر دنیا است» سوال کنیم چرا ایران هشتم یا ششم یا دوم یا پانزدهم نباشد؟
ارزیابی مرکز پژوهش‌ها
حالا هفت ماه پس از ابلاغیه رهبر ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس، ارزیابی سند پایه الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت را منتشر کرده است.
نقاط قوت یا تعارف و ملاحظه‌کاری
در این گزارش چند خطی به «نقاط قوت سند» اشاره شده که بیشتر به تعارف می‌ماند. از جمله اینکه تهیه چنین سندی «نشانه بلوغ حکمرانی» توصیف شده یا گفته شده: «مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، هفت سال فرصت و بودجه در اختیار داشت تا با استعانت از پتانسیل‌های دانشگاه، حوزه و دستگاه‌های اجرایی به تدوین مهم‌ترین سند راهبردی و بلندمدت کشور بپردازد.... نقطه قوت مرکز الگوی پیشرفت را باید در جمع‌آوری مکتوبات و سخنرانی‌های جمع وسیعی از صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه از طیف‌های مختلف فکری و سیاسی دانست»، هرچند گفته شده «منبع استخراج و توجیه بندهای سند» مشخص نیست.
آخرین نقطه قوت هم مبانی و ارزش‌های حاکم بر الگو معرفی شده که قطعا جنبه تعارف دارد. مبانی سند در واقع چیزی جز بازنویسی برخی باورهای دینی، بدیهیات و برخی شعارهای اخلاقی-مذهبی نیست. مثلا یکی از مبانی این سند این است که «هدف از آفرینش انسان عبادت خداوند است» یا یکی دیگر اینکه «انسان موجودی اجتماعی است» یا «وفور نعمت در اثر تقوا، عدالت و استقامت» و...
نقاط ضعف
اول، نقد صوری: نویسندگان گزارش مرکز پژوهش‌ها اگرچه ظاهر را حفظ کرده‌اند اما در نقد نقاط ضعف سند، کلیت آن را هم از نظر سوی و هم محتوایی زیر سوال برده‌اند.
در بخشی از این گزارش آمده:
«به عنوان نمونه در بخش افق که مجمعی از تمام اهداف مطلوب قابل تصور است، چند هدف کمی مشاهده می‌شود که جمع‌پذیری آنها محل سوال است: جز و ۵کشور اول جهان در تولید علم و فناوری، جزو ۱۰ اقتصاد بزرگ دنیا، جزو ۴ کشور برتر آسیا و ۷ کشور برتر جهان در حوزه پیشرفت و عدالت. این هدفهای کمی محصول چه مدل‌سازی و آینده‌نگاری از روندهای ایران و جهان است؟ کدام مطالعات تایید می‌کند که افق مذکور با به کار بستن۵۶ تدبیر مندرج در سند محقق خواهد شد... اگر در افق اولیه، تحقق یک جامعه دیندار و اخلاقی از یک سو و نظامی کارآمد و عادلانه از سوی دیگر، بر ابعاد کمی و بزرگی اندازه اولویت دارد، چرا رفتن در داخل ۱۰اقتصاد بزرگ دنیا، افق مطلوب ما محسوب می‌شود؟ بسیاری از اقتصادهایی که به جهت کارایی و توزیع عادلانه درآمد و درجه رفاه، قانون‌مداری، دانش و فناوری و رضایت‌مندی مردم در سطح بالایی قرار دارند، اما جزو ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان نیستند، نقصی بر آنها وارد است؟»
در ادامه گزارش مفصل به بخش تدابیر سند ایران ۱۴۴۴ پرداخته شده و هشت ایراد ساختاری مهم به دست‌پخت مرکز الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت ذکر شده است. اما پیش از مرور این اشکالات ساختاری، کافی است چند نمونه از این تدابیر را بازخوانی کنیم:
«گسترش تعلیم و تربیت وحدانی؛ ازدواج و تحکیم خانواده؛ تقویت و گسترش تولید علمی اصیل؛ کاهش شدت مصرف انرژی؛ تنظیم نرخ باروری؛ گسترش فهم عمیق و تحکیم مردم‌سالاری دینی مبتنی بر ولایت فقیه؛ ترویج عقلانیت و روحیه جهادی در دنیای اسلام و...»
تدابیر ۵۶گانه سند ایران ۱۴۴۴ هیچ ساختار واحد و نظام مشخصی ندارند. برخی موارد کلی گویی بدیهیات مثل «تحقق عدالت مالیاتی» و در برخی موارد اشاره به جزئیات عجیب و غریب مثل «گسترش کسب و کار هنرهای نمایشی» که معلوم نیست وسط ۵۵ تدبیر دیگر چه می‌کند. در این سند فقط یک بار از واژه «هنر» استفاده شده و آن هم مربوط و محدود به «هنرهای نمایشی».
دوم، نقد محتوایی: اگرچه نویسندگان گزارش مرکز پژوهش‌ها تلاش کرده‌اند تا با ملاطفت و محافظه‌کاری سند الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت را نقد کنند، اما چاره‌ای جز زیر سوال بردن کلیت سند نداشته‌اند.
کارشناسان این مرکز هشت نقد محتوایی را بر سند ایران ۱۴۴۴ ردیف کرده و درباره هر کدام توضیحاتی داده‌اند.
۱. کج‌فهمی، درک ناقص و غیرکاربردی از معنای تدبیر
۲. بی‌توجهی به تزاحم (تناقض) میان تدابیر
۳. بی‌توجهی به مختصات نظام حکمرانی و تاثیر آن بر عدم اجرای الگو
۴. عدم ملاحظه سازوکارهای انگیزشی نظام بروکراسی برای اجرای الگو
۵. غفلت از تاثیر تصمیمات گذشته و ضرورت حرکت تدریجی و اصالحات مرحله‌ای
۶. فقدان آینده‌شناسی و بی‌اعتنایی به تحولات آینده حوزه‌های مختلف
۷. بی‌توجهی به انباشت دانش و تجربه حکمرانی در کشور
۸. فقدان سازوکارهای پویایی و اصالح درونی الگو
میلیاردها تومان بودجه برای انشا نویسی ناشیانه
این ایرادها حتی برای رد کردن یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد در یک دانشگاه درجه چندم هم کافی است چه برسد به مجموعه‌ای عریض و طویل که در هفت سال گذشته میلیاردها تومان از دولت بودجه گرفته و هنوز هم می‌گیرد تا سندی از الگوی پیشرفت اسلامی - ایرانی به دست دهد. حتی امسال هم کفگیر دولت به ته دیگ خورده و کسری بودجه به پرداخت حقوق و مستمری کارمندان و بازنشستگان رسیده است، باز هم این مرکز ۵ میلیارد تومان از منابع عمومی بودجه ۹۸ سهم می‌برد که بر اساس گزارش‌های پرداخت خزانه تا ۲۵ اردیبهشت امسال، ۷۵۰ میلیون تومان آن پرداخت شده است.
تصویر برگرفته از گزارش پرداخت‌های خزانه‌داری کل کشور
بعید و دور از ذهن است است به جز دو گروه کسی از چنین «سند الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت» راضی باشد.
یکی آیت‌الله خامنه‌ای است که از ابلاغیه‌اش مشخص است از کار بسیار رضایت کامل دارد؛ او در واقع از تکرار کلیدواژه‌های مورد علاقه‌اش بسیار خشنود است؛ کلید واژه‌هایی که هیچ پیوست یا ضمانت اجرایی برای آنها قابل تصور نیست.
گروه دوم هم گروه تدوین کننده سند هستند که هفت سال گذشته را به شغل آسان و بسیار پردرآمد سندنویسی یا به عبارت بهتر، انشا نویسی و جمله‌سازی با واژه‌های مورد علاقه رهبری نظام- گذرانده‌اند.
مطالب مرتبط:
افق ۱۴۴۴؛ مالیخولیای برنامهنویسی در ایران
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر