آخرین تهدید تندروها: آقای ظریف، توافق را نیاور تهران

«حمید رسایی»، نماینده تندرو مجلس ایران در صفحه «گوگل‌پلاس» خود یک پوستر منتشر کرده و نوشته است اگر دولت یک «توافق بد» را به تهران بیاورد تا نتایج عدم توافق را متوجه رهبر جمهوری اسلامی کند، کفایت سیاسی ندارد. اشاره به «عدم کفایت سیاسی» یعنی رای به برکناری دولت حسن روحانی؛ تهدیدی که زور چندانی ندارد ولی طرح آن نشان می دهد این نماینده تندرو تا چه اندازه عصبانی و دلواپس است.  

او دیروز در یک یادداشت تندوتیز نوشته بود:«دست کسی که توافق بد را امضا کند، می شکنیم.»

رسایی در این مسیر تنها نیست؛ «حسین شریعتمداری»، مدیرمسوول روزنامه کیهان هم در سرمقاله 11 تیرماه این روزنامه با اعلام این که تدوین پیش نویس بدون امضا برای توافق هسته ای نقشه امریکا است و در صورت اجرایی شدن آن، آسیب‌های غیرقابل جبرانی برای کشور به دنبال خواهد داشت، نوشت: «تیم هسته‌ای کشورمان با اختیار کافی به وین رفته و از توان تضمین‌شده برای هر دو اعلام نظر "آری" و یا "نه" برخوردار است. بنابراین، وقتی می‌بیند که در متن توافق پیشنهادی خطوط قرمز نظام رعایت نشده است، وظیفه مورد انتظار - بخوانید تکلیف قطعی و غیرقابل تغییر- آن ها اعلام مخالفت صریح با متن مورد اشاره و پاسخ قاطعانه "نه" به آن است. بدون کم ترین تردیدی می‌توان گفت که انتقال متن یاد شده به ایران یک "خطای خطرناک"! و بازی کردن در میدان خدعه و فریب حریف خواهد بود. مگر خطوط قرمز نظام که تعریف روشنی از یک توافق خوب به دست می‌دهد از نگاه تیم هسته‌ای کشورمان دور مانده است که کم‎ترین احساس نیازی برای انتقال متن یادشده به تهران در میان باشد؟!»

«مهدی محمدی»، عضو تیم هسته ای ایران در دوران «سعید جلیلی» نیز روز شنبه در گزارش یک روزنامه «وطن امروز» که با تیتر «توافق بد در وین می ماند»، نوشت: «بدترین سناریوی ممکن این است که تیم مذاکره‌کننده تصمیم بگیرد به مذاکرات خاتمه داده و یک متن مبهم و به شدت مشکوک و قابل بحث را به تهران بیاورد و به منظور تصمیم‌گیری روی میز مقامات بگذارد. اگر شجاعت، امانت، غیرت و تدین یک اقتضا داشته باشد، این است که یک متن بد در همان وین از سوی تیم مذاکره‌کننده رد خواهد شد و هرگز به تهران نخواهد آمد. تیم مذاکره‌کننده فقط برای بله گفتن خلق نشده است. اگر دولت آقای روحانی در پی یک توافق خوب است، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی را که باید به دست بیاورد، مهارت نه گفتن است.»

رویکرد توام با تهدید تندروها در حالی شدت می گیرد که پیش از این بارها آن ها از تیم مذاکره کننده ایران خواسته بودند جزییات مذاکرات را منتشر کنند و نتایج آن را به تایید مجلس ایران برسانند.

در تبصره یک بند 3 قانون مصوب مجلس که دوم تیرماه با رای 213 نماینده مجلس تصویب شده، آمده است: «براساس اصول هفتاد و هفتم (77) و یک‎صد و بیست و پنجم (125) قانون اساسی، نتیجه مذاکرات باید به مجلس شورای اسلامی ارایه شود.»

«علاءالدین بروجردی»، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران پیش از این با استناد به این قانون گفته بود توافق هسته ای باید به تصویب مجلس برسد؛ نکته ای که در ماه های اخیر بارها از سوی تندروها مورد تاکید قرار گرفته است.

با وجود چنین سوابقی، راز چرخش اصول‎گرایان تندرو چیست؟ چرا آن ها می خواهند ظریف از آوردن پیش‌نویس به تهران خودداری کند؟ در نگاه اول، تداوم میل آن ها به عدم توافق است که چنین درخواست هایی را برجسته کرده است. آن ها با تاکید بر کلید واژه «توافق خوب» که از سوی علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی هم مورد اشاره قرار گرفته، به مولفه های توافقی اشاره دارند که ممکن نیست.

با علم به همین عدم امکان است که حسین شریعتمداری، مدیرمسوول روزنامه کیهان به طور مداوم تاکید می کند توافق محال است. با این وجود، آن ها تمایل دارند این عدم امکان توسط «محمدجواد ظریف» و یا «عباس عراقچی» در وین اعلام شود نه این که در تهران علی خامنه ای یا مجلس ایران رای به آن دهند.

علی خامنه ای در طول دو سال گذشته بر بی اعتمادی به غرب تاکید کرده و گفته است که به مذاکرات خوش بین نیست ولی چون برخی مسوولان دولتی اصرار داشته اند، اجازه مذاکره داده است.

گزینه مطلوب رهبر جمهوری اسلامی در شرایط کنونی این بود که درستی این دکترین توسط مسوولان دولت ایران و تیم مذاکره کننده اعلام شود. ولی آوردن پیش نویس یک توافق می تواند تمامی این دکترین را حداقل در کوتاه مدت تحت الشعاع قرار دهد.

در حال حاضر پیش بینی واکنش احتمالی در ایران به توافق دشوار است. رهبر جمهوری اسلامی می تواند با یک سخنرانی صریح آن را بپذیرد و از آن دفاع کند؛ مثل کاری که آیت الله خمینی در ماجرای «قطع‎نامه 598» کرد. اما تاکنون نشانه ای از این رویکرد در ادبیات علی خامنه ای دیده نشده است.

راه حل دیگر این است که رای نهایی اعضای «شورای عالی امنیت ملی» ایران به عنوان نهاد مسوول پرونده هسته ای ملاک گرفته شود و در صورت تصویب در این شورا، علی خامنه ای هم با آن موافقت کند. این راه حل کم هزینه تر از راه حل نخست است.

رهبر جمهوری اسلامی در عین حال می تواند به طور صریح مخالفت کند و توافق را نپذیرد. این راه حل غیرممکن نیست ولی به شدت کشنده و عجیب است. او اگر می خواست مخالفت کند، تاکنون فرصت های متعددی برای به بن بست کامل کشیدن مذاکرات داشت ولی اجازه داد مذاکرات جلو برود.

علی خامنه ای همچنین می تواند یک رویکرد دوگانه داشته باشد، سکوت کند و یا در یک سخنرانی دو پهلو بگوید که با مفاد توافق موافقت چندانی ندارد و به اجرای آن بدبین است. سپس در طول یکی دو سال آینده، در صورت بروز مشکلات اجرایی وارد عمل شود و توافق را بر هم زند؛ مانند ماجرای توافق هسته ای در سال 83. چنین گزینه ای با توجه به سوابق رفتاری رهبر جمهوری اسلامی، عجیب و غیرمحتمل نیست.

سرانجام این که رهبر جمهوری اسلامی می تواند بار نهایی را بر دوش مجلس ایران بیاندازد و پذیرش نهایی آن را منوط به تصویب توافق در مجلس کند.

به ظاهر، کم هزینه ترین و موثرترین راه حل در شرایط کنونی برای علی خامنه ای، راه حل مجلس است. تصویب توافق هسته ای در مجلس اصول‎گرا، راه بر انتقادات احتمالی بر رهبر جمهوری اسلامی می بندد، نمایشی از عقل جمعی در جمهوری اسلامی خواهد بود، نیازی به امضای مستقیم او ندارد و پشتوانه قانونی برای دولت و هم‎چنین شان نظارتی برای مجلس ایجاد می کند. از سوی دیگر، تبلیغ سیاسی خوبی برای نمایندگان اصول گرا در انتخابات آینده می شود که نمایش دهند اهل توافق و مذاکره هستند.

در عین حال، رد توافق از سوی مجلس هم می تواند پوششی باشد برای فرار رهبر جمهوری اسلامی از مسوولیت شکست. با این حال، برای خامنه ای که همواره عادت داشته حرف آخر را خودش بزند، تن دادن به چنین راه حل هایی به شدت دشوار است. حتی در صورت تمایل او به تن دادن به عقل جمعی، گزینه تصویب در شورای عالی امنیت ملی با روحیه و شخصیت سیاسی او هم‎خوانی بیش‎تری دارد.

هر کدام از این گزاره ها دشواری خودشان را دارند و سناریوها به آسانی این چند خط که نوشته شد، نیستند. ولی آن چه مسلم است، آمدن یک پیش نویس بدون امضا به تهران، کشنده ترین گزینه ممکن در شرایط فعلی است.

نوشتن توافق، داستان پرونده هسته ای نیست؛ به تعبیر یک ضرب المثل ایرانی که می گوید کار را آن کرد که تمام کرد، اکنون امضا و تایید توافق بخش اصلی ماجرا شده است. رهبر جمهوری اسلامی و تندروها تاکنون حرفی درباره این که توافق کنونی یک توافق خوب است، نزده اند؛ بنابراین، طبیعی است که مایل به پذیرش مسوولیت امضای یک توافق بد نیستند.
پایان مذاکرات در وین، آغاز روزهای سخت تندروها در تهران است.