ده نکته درباره پیش بینی نتیجه انتخابات مجلس و خبرگان

این روزها مهم ترین علاقه و دغدغه بسیاری از شهروندان، پیش بینی نتیجه انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری است. همه دنبال نتایج نظرسنجی ها می گردند و از وضعیت کاندیداهای مطلوب خویش می پرسند. آن ها با نگرانی تبلیغات را رصد و درباره کلک های دقیقه 90 رقیب بحث می کنند. با این حال، به چند دلیل پیش بینی نتیجه انتخابات مجلس شورا و خبرگان رهبری کاری سخت تر از انتظارات موجود است.

1. در سال های اخیر شبکه های اجتماعی مجازی به یک مولفه تعیین کننده در جهت دهی به فضای انتخابات تعیین شده اند. در انتخابات اخیر، شبکه های موبایلی هم به این مولفه افزوده شده اند. هیچ برآورد دقیقی درباره تاثیر عملی شبکه های اجتماعی مجازی و یا موبایلی بر تصمیم شهروندان وجود ندارد ولی آن ها فعلا ابزار اطلاع رسانی بسیار مهمی هستند. بر اساس آمار منتشر شده، آبان امسال 23 و نیم میلیون نفر در ایران از تلگرام استفاده می کردند. با توجه به سرعت رشد استفاده از این اپلیکیشن، می توان انتظار داشت این رقم اکنون بیش از 25 میلیون نفر شده باشد. طبق بررسی های تلگرام، در 14 کشور، 82 درصد استفاده کنندگان از این اپلیکیشن زیر 18 سال بوده اند. اگر همین الگو را درباره ایران هم صادق بدانیم، به معنای این است که حداقل اکنون چهار میلیون واجد شرایط رای دادن از تلگرام استفاده می کنند. از نظر اطلاع رسانی، یک شبکه عظیم در حال فعالیت است. به این شبکه عظیم می توان سایر اعضای شبکه های اجتماعی مجازی و دیگر اپلیکیشن های موبایلی را هم افزود.
2. در حال حاضر، رویکرد صداوسیمای حکومتی ایران، مشارکت حداکثری نیست. فعالان سیاسی، به ویژه اصلاح طلبان در روزهای اخیر بارها اشاره کرده اند که صداوسیما مایل به رونق یافتن انتخابات نیست. بخشی از این نگرانی می توان ناشی از ترس اصول گرایان از افزایش مشارکت مردم، به ویژه در شهرهای بزرگ و منفی بودن تبعات چنین رویدادی برای آن ها باشد. با این حال، در انتخابات پیشِ رو، شبکه های ماهواره ای و رادیوهای فارسی زبان با گستردگی کم سابقه ای به پوشش انتخابات تهران مشغول هستند. در گزارش های رسمی اعلام شده است که بیش از 70 درصد مردم ایران شبکه های ماهواره ای را تماشا می کنند. همه این افراد سیاسی نیستند و بخشی از آن ها احتمالا شب انتخابات ترجیح می دهند پی گیر نتایج برنامه «استیج» شبکه «من و تو» باشند تا نتیجه انتخابات تهران. ولی روشن است که گستردگی این شبکه ها از دامنه اقتدار و تاثیرگذاری صداوسیما کاسته است. درباره میزان تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی بر تصمیم مردم، نتایجی در دسترس نیست ولی حداقل در انتخابات اخیر، «بی بی سی فارسی» به عنوان یک قطب انتخابات در صحنه حضور دارد. بروز این قطب های تازه، به طرز معناداری، «رفتار سلبی» در انتخابات را تقویت کرده است. در یک نظرسنجی فضای مجازی، بیش از 60 درصد رای دهندگان گفته اند برای رای نیاوردن رقیب رای می دهند. اگر فضای رای سلبی بر انتخابات غالب شود، می توان انتظار نتایج غیرمنتظره را داشت.
3. با توجه به نتایج انتخابات پیشین مجلس شورای اسلامی، این انتخابات در هر دوره، محل ظهور چهره های تازه است. بر اساس وقایع دوره های پیشین مجلس، می توان انتظار داشت بین 60 تا 70 درصد نمایندگان مجلس دهم، چهره های تازه باشند. رصد و ارزیابی موقعیت این چهره های تازه در بسیاری از حوزه ها، به ویژه شهرهای کوچک، وابسته به موقعیت و توان گروه های سیاسی بالادستی نیست و به مولفه های محلی متعددی بستگی دارد. رفتار برخی از انتخاب شوندگان هم در فضای پس از انتخابات تغییر می کند و مشخص نیست راهی کدام فراکسیون می شوند. این تغییرات، گمانه زنی های سیاسی را درباره پیش بینی موقعیت جناح های مهم انتخاباتی در روزهای اعلام نتایج انتخابات مجلس سخت می کند؛ به ویژه در این دوره که آرایش سیاسی کاملا به هم ریخته است.
4. در انتخابات اخیر، مرزبندی های سیاسی بین دو جناح اصول گرا و اصلاح طلب کاملا به هم ریخته و گروه های موسوم به «معتدل» و «مستقل» در تنظیم لیست ها و فضای انتخابات نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند. از سوی دیگر، وجه اشتراک لیست ها و چهره های مورد حمایت به گونه ای است که مشخص نیست پیروزی کاندیدا به نام کدام طیف نوشته می شود. این وضعیت در هر دو انتخابات صادق است.
5. رفتار سیاسی شهروندان در انتخابات نیز هنوز قابل پیش بینی نیست. برخی نظرسنجی های اینترنتی نشان می دهند شهروندان تمایل دارند تصمیم خود را بر اساس لیست ها بگیرند. این مدل رفتاری، گزینه مورد علاقه اصلاح طلبان است و با توجه به احتمال افزایش مشارکت در انتخابات، می توان پیش بینی کرد که «رای های خاکستری» به سمت آن ها تمایل پیدا کند. ولی در صورت غلبه نکردن رفتار لیست محور، اصول گرایان با توجه به شناخته شده بودن، تبلیغات قوی و قدرت سازمان دهی، از شانس بیش تری برخوردار هستند. آخرین نظرسنجی ها می گویند که 55 درصد مردم، رفتار لیست محور ندارند. این می تواند یک زنگ خطر برای اصلاح طلبان باشد. این عدد ممکن است در روزهای آخر تصمیم گیری کاهش پیدا کند.
6. فضای انتخابات پر از شایعه و حملات هدفمند است. در روزهای گذشته جناح تندرو کوشید سه انگ مهم را در فضای انتخاباتی جا بیاندازد؛ نخست از عبارت «فهرست انگلیسی» برای القای دخالت خارجی در انتخابات استفاده کرد. این شایعه به اصول گرایان کمک کرده است حداقل در انتخابات خبرگان از انسجام لازم برخوردار شوند. تندروها در گام دوم، فهرستی از مفاسد اقتصادی دولت روحانی را رو کرده اند. اگرچه انتشار گسترده این اتهامات در زمانی کوتاه بعید است تاثیری در فضای انتخابات داشته باشد. آن ها هم چنین شایعه کرده اند که اگر مجلس آینده همراه با دولت باشد، یارانه ها را قطع می کند. مشخص نیست این شایعات تا چه اندازه بر فضای انتخابات موثر باشند ولی اگر کاندیداهای اصول گرا، به ویژه در شهرهای کوچک، شایعه یارانه ها را به طور گسترده تبلیغ کرده باشند، می توانند از آن بهره برداری کنند.
7. دولت روحانی در یک ماه مانده به انتخابات، بسیار کوشید که زمان اجرای «برجام» قبل از انتخابات مجلس باشد. این امر محقق شد ولی نتایج ملموس اجرایی شدن برجام در همه کشور خبری نیست. در مواردی چون خرید هواپیما، اصول گرایان با هجوم گسترده انتخاباتی، تلاش کردند آن را به مثابه یک فرصت سوزی تلقی کنند و آن ها را مقابل اشتغال زایی یا محرومیت زدایی قرار دهند. با این وجود، مثبت یا منفی، نتایج کوتاه مدت برجام در انتخابات اخیر موثر خواهد بود ولی تخمین آن بسیار دشوار است.
8. نیروهای نظامی در انتخابات اخیر در سکوت نسبی به سر می برند. «عبدالرضا رحمانی فضلی»، وزیر کشور هم از عدم دخالت آن ها خبر داده است. با این وجود، مشخص نیست که آیا سازمان گسترده این نیروها در سراسر کشور چه قدر به نفع اصول گرایان فعال خواهند بود. آن ها کماکان گسترده ترین سازمان رای را دارند که اگر نتوانند موجب صعود گروهی شوند، می توانند از سقوط آن ها جلوگیری کنند. برآورد رفتار نیروهای نظامی در این انتخابات، دشوارتر از قبل شده است.
9. به طور طبیعی می توان انتظار داشت بخش مهمی از شهروندان علاقه مندی بیش تری به دولت روحانی داشته باشند. این وضعیت طبیعی با توجه به موفقیت دولت روحانی در توافق هسته ای، مضاعف هم شده است. اما مساله مهم تر این است که حسن روحانی فقط در انتخابات مجلس خبرگان کاندیدا است و محمدجواد ظریف هم کاندیدا نیست. در واقع، کاندیداهایی که حامی دولت هستند باید در رای دهندگان علاقه مند این باور را ایجاد کنند که در تیم روحانی و ظریف دسته بندی می شوند. با توجه به ناشناخته و بی تجربه بودن بسیاری از کاندیداهای طیف دولت و اصلاح طلبان، برآورد دقیقی از احتمال موفقیت آن ها وجود ندارد.
10. میزان مشارکت در شهرهای بزرگ برای پیروزی های نمادین بسیار تعیین کننده شده است؛ به عنوان نمونه، در شهر تهران که حداقل 5.8 میلیون واجد شرایط رای دادن وجود دارد، در صورتی که 60 درصد مردم شرکت کنند، 3.4 میلیون برگ رای خواهیم داشت. حال هر کاندیدا برای ورود به انتخابات مجلس شورای اسلامی باید بیش از 750 هزار رای کسب کند. در انتخابات مجلس نهم تنها پنج نفر در دور اول موفق به کسب حد نصاب شدند. در این دوره اگر رفتار شهروندان لیست محور نباشد، امکان وقوع چنین اتفاقی دور از ذهن نیست.

این احتمالات که بخشی از مولفه های موجود و موثر هستند، به خوبی نشان می دهند که پیش بینی نتایج انتخابات کار آسانی نیست. با این وجود، گستردگی طیف های شرکت کننده در انتخابات، اهمیت مولفه های پنهان، محلی بودن رقابت ها، تشدید نزاع های سیاسی بین اصول گرایان، اهمیت یافتن لیست های انتخاباتی و... از جمله مواردی هستند که می توانند به ما بگویند در مجلس آینده شاهد تکثر بیش تر طیف های سیاسی خواهیم بود. در واقع، تحت تاثیر این انتخابات، فعلا می توان گفت مجلس آینده به یک مجمع الجزایر گسترده تر تبدیل خواهد شد. این مجمع الجزایر را در فضای سیاسی ایران هم می توان رصد کرد؛ جزایری که در حال دور شدن از هم دیگر هستند؛ با خشم و زخم.