ظهر روز جمعه دوم شهریور ۱۳۹۹، سرانجام سازمان هواپیمایی کشوری ایران اطلاعات به دست آمده از جعبه‌های سیاه «بویینگ ۷۳۷-۸ کِی‌وی» (Boeing 737-8KV) شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین را که در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۸ در جنوب غرب شهر تهران ساقط شد، منتشر کرد.
پیش‌تر، رسانه‌های خارج از ایران و هم‌چنین نیروهای اپوزیسیون جمهوری اسلامی تصور می‌کردند علت تحویل ندادن این جعبه‌های سیاه برای بازخوانی در خارج از ایران، چیزی نیست جز تلاش برای مخفی کردن اطلاعاتی در رابطه با ساقط شدن هواپیمای اوکراینی. اما همان‌طور که کارشناسان نظامی و هوانوردی انتظار داشتند، اطلاعات به دست آمده از جعبه‌های سیاه نه تنها به سوالات مربوط به علت ساقط شدن هواپیمای پرواز «پی‌اس۷۵۲» شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین با شلیک پدافند نیروی هوافضای سپاه پاسداران پاسخ نداد که حتی معمایی جدید در رابطه با این سانحه ایجاد کرد. در این گزارش به این معمای جدید می‌پردازیم.
شرح سانحه
ساعت شش و ۱۰ دقیقه صبح روز ۱۸ دی ۱۳۹۸، پرواز پی‌اس۷۵۲ شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین با ۱۷۶خدمه و مسافر از «فرودگاه بین‌المللی امام خمینی» تهران به مقصد کی‌یف به پرواز درآمد و تنها چهار دقیقه پس از آن، برفراز شهر پرند مورد اصابت یک موشک زمین به هوای ۹ام۳۳۱ (9M331) قرار گرفت. این موشک از یک سامانه پدافندی «تور ام۱» نیروی هوافضای سپاه پاسداران شلیک شده بود.
۲۵ ثانیه پس از برخورد موشک اول، موشک دوم به هواپیما اصابت کرد که سبب انفجار و آتش‌سوزی شدید در آن شد. در نهایت با سقوط و برخورد هواپیما به سطح زمین و انفجار آن در ساعت شش و ۱۸ دقیقه صبح، تمامی ۱۷۶ مسافر و خدمه پروازی آن جان خود را از دست دادند.
ابتدا مقامات لشکری و کشوری سعی کردند نقش سپاه پاسداران را در ساقط شدن هواپیما پنهان کنند. در این راستا، ادعای دروغینی مبنی‌بر نقص فنی و آتش‌سوزی در موتورهای هواپیما را به‌عنوان دلیل اصلی سانحه مطرح کردند. اما در نهایت، ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با صدور بیانه‌ای، نیروی هوافضای سپاه پاسداران را مسوول بروز سانحه اعلام کرد.
سرتیپ پاسدار «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده نیروی هوافضای سپاه نیز در جریان نشستی خبری سعی کرد دلایل دخیل در بروز اشتباه انسانی منجر به ساقط شدن هواپیما را تشریح کند. او توضیح داد که خدمه سامانه پدافندی تور ام۱ هواپیمای اوکراینی را با یک موشک کروز اشتباه گرفته و در نتیجه به‌سمت آن شلیک کرده‌اند. البته برخی توضیحات اولیه وی مورد قبول کارشناسان امر واقع نشد.
تحویل ندادن جعبه سیاه با هدف فریب افکار عمومی و یا سوءاستفاده از فرصت؟
براساس قوانین بین‌المللی رایج در صنعت هوانوردی، مسوولیت بررسی هرگونه سانحه هوایی در هر نقطه جهان برعهده سازمان هواپیمایی کشوری آن جا است. در نتیجه، مسوولیت بررسی سانحه هواپیمای پرواز پی‌اس۷۵۲ نیز برعهده سازمان هواپیمایی کشوری ایران گذاشته شد. اما بر اساس قوانین بین‌المللی، تیمی از کارشناسان اوکراینی نیز برای بررسی سانحه، با همتایان ایرانی خود همکاری می‌کردند. بعد سازمان هواپیمایی کشوری ایران همکاری خود را با این تیم قطع کرد زیرا آن‌ها نوار مکالمات خلبان یک هواپیمای «شرکت هواپیمایی آسمان» را منتشر کردند که از دور ساقط شدن هواپیمای اوکراینی را شاهد بود.
با توجه به دیجیتال بودن جعبه‌های سیاه این هواپیما، شامل «سی‌وی‌آر» (جهت ضبط مکالمات طول پرواز) و «اف‌دی‌آر» (جهت ضبط داده‌های پروازی)، فناوری لازم برای استخراج آن‌ها در ایران وجود نداشت و سازمان هواپیمایی کشوری ایران نیز از ارسال جعبه‌های سیاه به خارج از کشور برای بازخوانی جلوگیری کرد.
به نظر می‌رسد هدف از این خودداری، نوعی سوءاستفاده از فرصت بود و جمهوری اسلامی می‌خواست با این بهانه، در شرایط تحریم، تجهیزات لازم برای بازخوانی جعبه‌های سیاه را از امریکا به کشور وارد کند.
از دیگر دلایل خودداری مسوولان ایرانی از ارسال جعبه‌های سیاه هواپیمای ساقط شده به خارج از کشور، می‌توان به تلاش برای معطوف کردن توجه رسانه‌ها و دولت‌ها به این جعبه‌ها اشاره کرد و ایجاد تصور آن که اطلاعات موجود در این جعبه‌ها، پاسخ‌گوی سوالات مرتبط با چگونگی ساقط شدن هواپیما خواهند بود.
انتشار اطلاعات ضبط‌کننده صدای خدمه
سازمان هواپیمایی کشوری ایران سرانجام پس از ماه‌ها کشمکش و انتظار، در روز جمعه ۲۷ تیر جعبه‌های سیاه هواپیمای پرواز پی‌اس۷۵۲ را به لابراتواری در فرانسه ارسال کرد تا با حضور نمایندگان شرکت بویینگ و هم‌چنین یک قاضی ایرانی که نماینده دادسرای نظامی تهران بود، بازخوانی اطلاعات آن انجام شود.
روز دوشنبه ۳۰ تیر، کار بازخوانی اطلاعات آغاز شد و چندین روز ادامه داشت. پس از آن، اطلاعات استخراج شده در اختیار نمایندگان سازمان‌های هواپیمایی کشوری ایران و اوکراین قرار گرفت.
سوم مرداد ۱۳۹۹، «یوگنی ینین»، معاون وزیر خارجه اوکراین با انتشار توییتی، ادعا کرد که محتوای جعبه سیاه هواپیمای سرنگون شده اوکراین در ایران حاکی از مداخله غیرقانونی در پرواز این هواپیما است. او هرگز از جزییات این دخالت غیرقانونی اطلاعاتی ارایه نکرد.
سرانجام در تاریخ دوم شهریور ۱۳۹۹، رییس جدید سازمان هواپیمایی کشوری ایران، «تورج دهقانی زنگنه» نتایج به دست آمده از بازخوانی جعبه‌های سیاه بویینگ۷۳۷ اوکراینی را اعلام کرد.
او هم‌چنین گفت نمایندگان کشور امریکا به‌عنوان طراح و سازنده هواپیما، اوکراین در جایگاه ثبت‌کننده و بهره‌بردار از هواپیمای ساقط شده، فرانسه به‌عنوان ارایه دهنده خدمات و مشاوره فنی و هم‌چنین نمایندگان کشورهای کانادا، انگلستان و سوئد که اتباع‌شان در این پرواز بودند و نیز نماینده سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) در حین فرایند بازخوانی اطلاعات جعبه‌های سیاه حضور داشته‌اند.
بر اساس اعلام زنگنه، سه نفر در کابین خلبان حضور داشتند؛ خلبان، کمک‌خلبان و معلم خلبان. هر سه نفر پس از برخورد موشک، متوجه شرایط غیرعادی شده و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده‌اند. معلم خلبان در این راستا راهنمایی‌هایی ارایه می‌داده و از جمله این که هر دو موتور هواپیما فعال بوده‌اند را به خلبان اعلام کرده است. ۱۹ ثانیه پس از برخورد موشک اول، یعنی در ساعت شش و ۱۴ دقیقه و ۵۶ ثانیه، فعالیت هر دو جعبه سیاه متوقف شده و پس از آن، هیچ داده پروازی یا صدای خلبانان ذخیره نشده است. شش ثانیه پس از آن نیز موشک دوم به هواپیما برخورد کرده و باعث انفجار و آتش‌سوزی در آن شده است.
افزایش ابهام به‌جای پاسخگویی به سوال‌ها
رفتار جمهوری اسلامی و تلاش مقامات آن در تحویل ندادن جعبه‌های سیاه برای بازخوانی در خارج از کشور، این تصور کاذب را برای مردم و به‌ویژه خانواده‌های کشته‌شدگان هواپیمای اوکراینی به وجود آورده بود که این جعبه‌ها اطلاعات مهمی را دربر دارند، به‌گونه‌ای که افشای آن‌ها می‌تواند به ابهام‌های مربوط به چگونگی ساقط شدن هواپیما پاسخ دهد. اما برخلاف انتظار عموم، اعلام نتایج به دست آمده از جعبه‌های سیاه نه تنها ابهام‌های پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی را برطرف نکرد بلکه موارد جدیدی هم به آن افزود.
از ابهام‌های جدید می‌توان به این موضوع اشاره کرد که چرا خدمه هواپیمای اوکراینی پس از انفجار موشک نخست در نزدیکی هواپیما، شرایط اضطراری اعلام نکرده بودند؟ بر اساس بیانیه سازمان هواپیمایی کشوری، هیچ مکالمه‌ای مبنی بر درخواست فرود اضطراری توسط خلبان هواپیما ثبت نشده است. مشخص نیست که این موضوع به‌دلیل عدم تصور خدمه از برخورد موشک نخست به هواپیمایشان بوده است یا به‌علت فراموشی در اثر درگیری و تلاش برای در دست گرفتن کنترل هواپیما؟
دیگر ابهام جدید، علت قطعی هم‌زمان سی.وی.آر (ضبط‌کننده صدای خدمه) و اف.دی.آر (ضبط‌کننده داده‌های پروازی) هواپیما، ۱۹ ثانیه پس از برخورد موشک نخست است.
این دو جعبه سیاه برای عملکرد خود از برق یکی از دو ژنراتور هواپیما (یکی برای موتور چپ و دیگری برای موتور راست) استفاده می‌کنند. بر اساس داده‌های اف.دی.آر هواپیما، هر دو موتور هواپیما تا ۱۹ثانیه به‌طور صحیح و سالم کار می‌کرده‌اند. حتی اگر یکی از دو موتور هواپیما از کار می‌افتاد، امکان تغییر خودکار منبع تامین برق جعبه‌های سیاه به ژنراتور مربوط به موتور دیگر وجود داشت.
هم‌چنین مانند بسیاری از هواپیماهای مسافربری دنیا، جعبه‌های سیاه بویینگ۷۳۷ سری ۸۰۰ در صورت عدم دریافت کامل برق از ژنراتورها، می‌توانند به مدت ۱۰ دقیقه با اتکا به باتری‌های خود جعبه‌ها، تمامی داده‌های پروازی و مکالمات را ضبط کنند. اما در هواپیمای اوکراینی تنها ۱۹ ثانیه پس از برخورد موشک نخست، فعالیت هر دو جعبه متوقف شده است.
اطلاعات استخراج شده از جعبه‌های سیاه همان‌طور که پیش‌تر انتظار می‌رفت، جواب‌گوی سوالات نبودند و علاوه بر آن، دو ابهام جدید در رابطه با سانحه ایجاد کرده‌اند. کارخانه بویینگ به‌عنوان طراح و سازنده هواپیمای بویینگ۷۳۷ سری ۸۰۰، به‌طور قطع می‌تواند در ابهام به وجود آمده در رابطه با قطع فعالیت جعبه‌های سیاه این هواپیما ابراز نظر کند. اما از نظر نگارنده، برای روشن شدن ابعاد واقعی ماجرا و از میان برداشتن همه ابهام‌های موجود، باید تیم‌های ایرانی و اوکراینی بررسی سانحه بتوانند با افسران کاربر سامانه پدافندی تور ام۱ مصاحبه کنند و به اسناد و مدارک مربوط به دستورهای مقامات جمهوری اسلامی و فرماندهان سپاه پاسداران و چرایی باز گذاشتن حریم هوایی کشور پس از حمله موشکی سپاه پاسداران به «پایگاه عین‌الاسد» در عراق و هم‌چنین «آتش‌به‌اختیار» بودن یا نبودن خدمه این سامانه ساقط کننده هواپیمای اوکراینی دسترسی پیدا کنند.
مطالب مرتبط:
پرواز ۷۵۲؛ درون جعبه سیاه جمهوری اسلامی چیست؟
قوانین بازخوانی جعبه‌های سیاه هواپیما چگونه است؟
ایران پس از بحران کرونا جعبه سیاه را به اوکراین تحویل خواهد داد
دروغ های حکومتیِ پایان ۹۸ (بخش چهارم):ادعای «سقوط هواپیمای اوکراینی، مصوبه جلسه کاخ سفید بود»
واکنش نهادهای مدنی به موشک‌باران هواپیمای اوکراینی
عواقب «دروغ» دولت روحانی در مورد سانحه هواپیمای اوکراینی چیست؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر