وقتی حقوق انسانی یک دسته از افراد در جامعهای نقض شود، کل آن جامعه از مصائب و مشکلات نابرابری رنج خواهد برد. قوانین شناختهشده حقوق بشری که مورد اجماع جامعه جهانی است، تبعیض را در هر شکل آن، از جمله تبعیض دینی و مذهبی، منع میکند.
تبعیض چیست؟
سازمان «عفو بینالملل» میگوید، تبعیض زمانی ظاهر میشود که یک فرد به دلیل تفاوتی که سیاستها، قوانین یا رفتارهایی که او را به عنوان «دیگری» یا «متفاوت» میانگارد، نتواند از حقوق اساسی انسانی خود برابر با سایر افراد جامعه استفاده کند.
این «دیگر»سازی که ریشه تبعیض است، میتواند اشکال مختلفی داشته باشد. تفاوت در نژاد، ملیت، دین، طبقه، باور سیاسی یا عقیدتی، جنس، جنسیت، زبان، گرایش جنسی و حتی سن یا سلامت افراد میتواند پایه تبعیض علیه آنان قرار گیرد.
در کشورهایی که حکومت آنان بر پایه یک باور یا دین خاص شکل گرفته و قوانین دینی بر آنها حاکم است، نقش تبعیض دینی پررنگتر میشود. یکی از کشورهای دنیا که نه تنها در قوانین آن، بلکه در عنوان رسمیاش نام یک دین به چشم میخورد، جمهوری اسلامی ایران است.
پیش از بررسی تبعیض دینی در ایران، به اسناد سازمان ملل متحد در مورد رفع تبعیض نگاهی داشته باشیم تا فاصله استانداردهای جهانی با آنچه در مورد حقوق اقلیتها در ایران میگذرد، بهتر مقایسه شود.
اسناد سازمان ملل در خصوص رفع تبعیض
جنگ جهانی دوم به عنوان یکی از فجیعترین تراژدیهای انسانی که جان میلیونها انسان را گرفت، پیشزمینهای پررنگ در تبعیض داشت. فاشیستها بر مبنای تقسیم انسانها به دو دسته خودی و غیرخودی، جان پیروان ادیان دیگر مانند یهودیت، اندیشههای دیگر مانند کمونیستها و نژادها و ملیتهای دیگر را گرفتند.
تجربه تلخ و ویرانگر این جنگ، دنیا را واداشت تا از ریشه جلوی منازعات خونین آتی در جامعه بشری را بگیرد. نخستین گام، اعلامیه جهانی حقوق بشر بود که در ۱۰دسامبر۱۹۴۸ در مجمع عمومی سازمان نوپای ملل متحد به تصویب رسید. ماده دوم این بیانیه در مورد تبعیض میگوید: «تمامی انسانها بیهیچ تمایزی، از هر سان که باشند، اعم از نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقاید سیاسی یا هر عقیده دیگری، خاستگاه اجتماعی و ملی، دارایی، [محل] تولد یا در هر جایگاهی که باشند، سزاوار تمامی حقوق و آزادیهای مصرح در این اعلامیهاند.»
این بیانیه مبنای محکم معاهدات و کنوانسیونهای بینالمللی آتی قرار گرفت که علاوه بر میثاقین معروف حقوق مدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، برخی دیگر از آنها نیز مستقیم به اشکال مختلف تبعیض پرداختهاند. معاهده بینالمللی محو همه اشکال تبعیض نژادی، مصوب ۱۹۶۵ که از سال ۱۹۶۹ اجرایی شد، کشورهای عضو را متعهد میکند که تمامی انواع تبعیض نژادی را برطرف کنند. قراردادهای دیگری مانند کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان و کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت در دهههای بعدی، بر پایه این بیانیه شکل گرفتند.
اما موضوع دین و مذهب موضوع حساسی است. عمدتا سیاستمداران در بررسی اشکال تبعیض دینی، محتاطتر عمل میکنند. اما در این هنگام، نقش رسانهها و سازمانهای مردم نهاد در تلاش برای آشکارسازی تبعیض برجستهتر میشود.
آنچه اکنون در ایران میگذرد، نقض بسیاری از استانداردها و معاهدههای بینالمللی، بهویژه اعلامیه جهانی حقوق بشر است که جمهوری اسلامی امضاکننده بسیاری از آنهاست.
اوضاع در ایران؛ سال جاری و چشمانداز آتی
شرایط پیروان ادیان و مذاهب اقلیت در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ و به دنبال اسلامی شدن قوانین موضوعه رو به وخامت گذاشت. اصل سیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، غیر از اسلام تنها ادیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی را به رسمیت میشناسد و پیروان این ادیان «تنها اقلیتهای دینی شناخته میشوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل میکنند.» اصل دوازدهم نیز دین اسلام و مذهب جعفری اثنیعشری را رسمی دانسته و مذاهب دیگر اسلام را اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی «دارای احترام کامل» برشمرده است.
این دو اصل در عمل بسیاری از ایرانیان را که پیرو ادیان غیرمصرح در قانون اساسیاند، به رسمیت نمیشناسد. بهاییان، یارسانها، منداییان، خداناباوران و ندانمگرایان از بسیاری از حقوق اساسی خود محرومند و در صورت بیان عقیده، حتی از تحصیل در دانشگاهها نیز محروم میشوند.
فشار بر اقلیتها تنها شامل پیروان ادیان غیررسمی نمیشود. یهودستیزی، فشار بر مسیحیان ارمنی و آشوری برای نپذیرفتن نوکیشان مسیحی در کلیساها و خودداری از صدور مجوز ساخت مسجد برای مسیحیان اهل سنت بخشی از این فشارها محسوب میشوند.
طی یک سال گذشته، طرحهایی برای محدود کردن هر چه بیشتر آزادی اقلیتها به فضای قانونگذاری ایران راه یافت. طرح «الحاق موادی به کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده) در خصوص اهانت به ادیان و مذاهب قانونی و اقوام ایرانی» که در اردیبهشت ۱۳۹۹ در مجلس تصویب شده بود، در روز ۱۵ بهمن به تایید شورای نگهبان رسید و روز ۳۰ بهمنماه برای اجرا ابلاغ شد.
این قانون، مجازاتهای سنگینی بر آنچه توهین به «اديان الهی مصرح در قانون اساسی» خوانده، اعمال میکند. از سوی دیگر، مجازاتهای سنگینی را برای هر ایجاد «فرقه»، «گروه»، «جمعیت» و مانند آن یا از راه «شیوههای کنترل ذهن و القائات روانی»، مرتکب اعمالی همچون «فعالیت آموزشی و یا تبلیغی انحرافی مغایر و یا مخل به شرع مقدس اسلام» و یا «طرح ادعاهای واهی و کذب در حوزههای دینی و مذهبی از قبیل ادعای الوهیت» شود، وضع شده است.
سازمان «آرتیکل ۱۹» در بیانیهای الحاق این دو ماده جدید به قانون مجازات اسلامی ایران را «مخاطراتی جدی برای حق آزادی بیان و آزادی دین و عقیده در ایران» عنوان کرد و خواستار لغو فوری آن شد.
به گفته «سلوآ غزوانی»، مدیر برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی این سازمان، «با اجرایی شدن این قانون، گستره قوانینی که دست مقامات انتظامی، دادستانی و قضایی ایران را برای سرکوب باز میگذارد، حتی از پیش وسیعتر خواهد شد.»
آرتیکل ۱۹ از احتمال بالای استفاده از این قانون به منظور پیگرد قانونی هرچه بیشتر افراد به بهانه پیروی و عمل به عقاید متفاوت، همچون بهاییان و پیروان عرفان حلقه ابراز نگرانی کرد.
از قوه مقننه که بگذریم، تجربه نشان میدهد که تغییرات سیاسی در قوه مجریه نیز نتوانسته است کمکی بنیادین به بهبود شرایط اقلیتها در ایران کند. آنچه که عمدتا با تغییر دولتها رخ میدهد، تفاوت در نوع شعارها برای کمک به حل مشکل تبعیض علیه اقلیتهاست.
برای مثال، دولت «حسن روحانی» که از آن به عنوان دولتی میانهرو یاد میشود، در اوایل کار خود «علی یونسی» را به سمت دستیار ویژه رییسجمهوری در امور اقوام و اقلیتها گمارد. ترمیدا «ساهی زهرونی»، یکی از روحانیون مندایی که به همراه جمعی از بزرگان این دین با علی یونسی ملاقات کرده بود، در گفتوگویی با «ایرانوایر» گفت که سرانجام نتیجه گرفته که رسیدگی به امور منداییان و تحقق وعدههای داده شده در آن دولت نیز غیرممکن است و تصمیم به ترک ایران گرفت. عمدتا در دولتهای موسوم به تندرو، حتی این میزان از شعار توجه به اقلیتها نیز وجود ندارد و انتظار نمیرود که دولت «ابراهیم رییسی» عزمی جدی برای رفع تبعیض دینی داشته باشد.
تغییرات در قوه قضاییه که روسای آن با حکم مستقیم رهبر جمهوری اسلامی منصوب میشود و عمدتا از تندروترین روحانیون حاکم انتخاب میشوند نیز دورنمای درخشانی ندارد. «غلامحسین محسنی اژهای» که هماکنون به ریاست این قوه منصوب شده، متهم به نقض حقوق بشر است و از سال ۱۳۹۰ در فهرست تحریم اتحادیه اروپا قرار دارد.
تلاش ایرانوایر برای برابری حقوق اقلیتهای دینی و مذهبی
ایرانوایر تلاش میکند تا از طریق پوشش خبرهای مربوط به اقلیتها، ارائه مشاورههای حقوقی، معرفی چهرههای برجسته اقلیت دینی در ایران، هماندیشی از راه برگزاری وبینارهای تخصصی، جذب مشارکت شهروندان و همچنین تارنمای تخصصی اطلس ادیان ایران، مسائل مربوط به پیروان ادیان اقلیت را مطرح کند.
اگر شما هم در معرض تبعیضهای دینی و مذهبی بودهاید، از امروز میتوانید آن را گزارش کنید
خبرها
ایرانوایر تلاش میکند تا اخبار مربوط به نقض حقوق اقلیتها را پوشش دهد. خبرهای مربوط به بازداشت شهروندان بهایی و مصادره زمینهای آنان، فشار بر روحانیون اهل سنت، بررسی قوانین مربوط به حقوق اقلیتها، از جمله نوکیشان مسیحی، پوشش احکام سنگین مانند هفت سال زندان برای اداره یک کانال تلگرامی در شهریورماه ۱۴۰۰ مثالهایی از خبرهای نقض حقوق اقلیتها است.
ایرانوایر کماکان به پوشش اخبار مربوط به اقلیتهای دینی ادامه خواهد داد. اگر خبر مستندی در این زمینه دارید، آن را از طریق ایمیل [email protected] با ما در میان بگذارید.
حقوقی
ما تلاش کردهایم تا با کمک حقوقدانان و وکلای دادگستری، به پرسشهای حقوقی اقلیتها پاسخ دهیم. تعدادی از این پرسشوپاسخها در سایت ایرانوایر منتشر شدهاند.
برخی از این عناوین عبارتند از حق تحصیل پیروان یارسان در دانشگاه، قوانین درباره فراگیری زبان عبری برای مسلمانان، حقوق شیعیان زیدی و اسماعیلی، حضور نوکیشان مسیحی در کلیساهای ارمنی و آشوری و ازدواج زن مسلمان با مرد یهودی.
انتشار این سلسله پرسش و پاسخها ادامه دارد. اگر شما هم درباره حقوق اقلیتهای دینی و مذهبی در ایران پرسشی دارید، میتوانید با ایمیل [email protected] تماس بگیرید و آن را مطرح کنید.
علاوه بر آن، نقض حقوق اقلیتها در مقالههایی جداگانه مورد بررسی دقیقتر حقوقدانان قرار گرفته است.
چهرهها
اعضای جامعه اقلیتهای دینی ایران در طول تاریخ خدمات بزرگ و برجستهای به فرهنگ، هنر و دانش ایران داشتهاند. معرفی این چهرهها به مردم بخشی از برنامه ایرانوایر است.
در این مجموعه متنوع میتوانید با چهرههایی آشنا شوید که هر کدام سهم بزرگی در ساختن ایران داشتهاند.
سلسله مطالب مربوط به چهرههای برجسته اقلیت کماکان بهروز میشود. شما هم اگر با زندگی و شرح حال این چهرهها آشنایی دارید و فکر میکنید که جای آنها در این پروژه خالی است، با ما تماس بگیرید، پیشنهاد دهید و ما را در تنظیم این مجموعه یاری کنید.
پزشکان و شهدای اقلیت
یکی از تولیدات ایرانوایر در این پروژه، سلسله مقالههای تحقیقی در مورد پزشکان و کادر درمانی بهایی است که در سالهای پس از انقلاب از کار خود اخراج، بازداشت، آزار، شکنجه یا اعدام شدند. بسیاری از این پزشکان جلای وطن کردهاند.
جای آنان برای خدمت به هموطنان خود، بهویژه در زمانی که همهگیری بیماری کووید-۱۹ جان ایرانیان را میگرفت، خالی است.
علاوه بر آن، ایرانوایر به معرفی خدمات ایرانیان یهودی و سربازان بهایی که در جنگ ایران و عراق برای دفاع از وطن جان باختند، میپردازد. همکاران ایرانوایر قصد دارند به مشارکت سایر اقلیتها در دفاع از ایران بپردازند و در این زمینه از کمک خوانندگان استقبال میکنند.
وبینارها
ایرانوایر با برگزاری چهار وبینار تلاش کرده است تا اندیشمندان و پیروان ادیان مختلف را گرد هم آوَرَد و به بحث و هماندیشی درباره موضوعهای مختلف بپردازد.
تا کنون سه موضوع «اعدام و حق حیات»، «برابری جنسیتی از دیدگاه ادیان»، «دین، سیاست و انتخابات» و «اقلیتهای دینی و تبعیض در مدارس» بررسی شدهاند. این وبینارها با موضوعهای دیگر ادامه خواهند داشت. اگر مایل به مشارکت در این سلسله بحثها هستید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید.
تمرکز بر حقوق اقلیتهای کمترشناختهشده
همکاران ایرانوایر تلاش کردند تا صدای آن دسته از اقلیتهای دینی و مذهبی را بازتاب دهند که در سالهای اخیر کمتر به آنها پرداخته شده است. شیعیان اسماعیلی و منداییان جزو این گروهها هستند. متاسفانه در دهههای اخیر گروههایی از اقلیتها که قرنها در ایران میزیستند، مانند سیکها در بلوچستان، رو به محو شدن رفتهاند.
ایرانوایر تلاش دارد تا در آینده بیشتر به کاهش تنوع ادیان در ایران بپردازد.
تارنمای اطلس اقلیتهای دینی
شناخت عقاید و باورهای انسانهایی که پیرامون ما زندگی میکنند و آشنایی با آداب و رسوم تاریخی و سنتهای آنان تا حد زیادی میتواند در گذار جمعی از پدیده نامبارک «دگرستیزی» به سوی انساندوستی و احترام جمعی، کمک کند. با این حال، هنوز در عصر اینترنت و پیشرفت خیرهکننده فناوری اطلاعات، جای خالی منبعی که عقاید صاحبان ادیان و مذاهب، مکان پرستشگاههای آنان، مدارس، آیینها، سنن و رسوم ایشان را در یک وبگاه در اختیار خواننده فارسیزبان بگذارد، احساس میشود.
تارنمای «اطلس اقلیتهای دینی» که یکی از پروژههای «ایرانوایر» است، تلاش کرده است تا به سهم خود این جای خالی را پر کند. در این تارنما، اطلاعات مربوط به ادیان و مذاهب ایران گردآوری شده و در دسترس قرار دارد. در کنار اطلاعات پایه، اخبار مربوط به منداییها، یهودیان، یارسانها، مسیحیان، زرتشتیها، بهاییان، دراویش گنابادی و اقلیتهای دینی و مذهبی دیگر، بهطور مرتب پوشش داده خواهند شد.
یکی از اهدافِ این تارنما، آشنایی خوانندگان با تاریخ و فرهنگ ادیان مختلف در ایران و اطلاعرسانی درباره مسائل و مشکلات پیروان آنهاست. بنابراین، تلاش شده تا هم ادیان و هم مذاهبِ زیرشاخه ادیان که در ایران پیروانی دارند، مورد بررسی قرار گیرند.
شما نیز اگر مایل به مشارکت در سایت ادیان ایران هستید، با ایمیل [email protected] تماس بگیرید.
جذب مشارکت شهروندان
ایرانوایر از مخاطبان خود خواست تا تبعیضهای مذهبی و نقض حقوق اقلیتهای دینی را گزارش کنند. همچنین، با برگزاری مسابقه «ما ایرانیم»، از شهروندان خواسته شد تا عکسها، ویدیوها و روایتهای خود را در مورد اقلیتهای مذهبی با ایرانوایر و سایت ادیان ایران به اشتراک بگذارند.
نام برندگان مسابقه ما ایرانیم روز ۲۰آبان۱۴۰۰ منتشر شد و مطالب آنان نیز در تیترهای جداگانه در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
شهروندخبرنگاران در تهیه گزارشهای مستند مربوط به اقلیتهای دینی مشارکت کردند. از عکسها و گزارشهای مربوط به حمام تاریخی یهودیان تهران تا کنیسه عزرا یعقوب، محصول همکاری شهروندان با ایرانوایر است. اقلیتهای دینی داخل کشور نیز در گفتوگو با ایرانوایر از تجربیات خود گفتهاند.
ایرانوایر از تمامی شهروندان دعوت میکند که روایتهای خود را در مورد اقلیتهای دینی و مذهبی با این رسانه در میان بگذارند. کماکان بازتابدهنده نظرها و گزارشهای شما خواهیم بود.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر میتوانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راهاندازی کنید
ثبت نظر