رابطه مجلس سوم و ۲ دولت؛ ماه عسل کوتاه

 دوره سوم مجلس شورای اسلامی، تنها دوره‌ای است که دو رهبر و دو رئیس مجلس و دو نوع دولت (نخست وزیری، ریاست جمهوری) را تجربه کرد و همین جابجایی ها، باعث تغییر معادلات سیاسی و نحوه تعامل پارلمان با دولت شد. رهبر دوم جمهوری اسلامی در ابتدای مجلس سوم، رئیس جمهوری تشریفاتی بود که حتی قدرت معرفی نخست وزیر مورد علاقه اش را هم نداشت. او که در جبهه مقابل اکثریت نمایندگان مجلس، قرار داشت، بعد از فوت آیت الله خمینی به مقام رهبری رسید.

 اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس سوم، کرسی ریاست مجلس را برای تقبل مقام ریاست جمهوری ترک کرد تا مدیریت مجلس به مهدی کروبی رییس مجمع روحانیون مبارز (جناح چپ مذهبی) برسد.

آغاز به کار مجلس سوم و تعامل با دولت موسوی

سومین مجلس شورای اسلامی از خرداد ۶۷ آغازبه کار کرد و اکثریت نمایندگان آن را جناح موسوم به چپ یا خط امامی تشکیل می‌دادند. از این رو برخلاف دوره قبل، علی خامنه‌ای رئیس جمهور وقت که نظر مثبت رهبر و مجلس جدید را به نخست وزیری میرحسین موسوی می‌دانست، تلاشی برای تقابل با اکثریت مجلس نکرد. 

تغییر وضعیت به نفع موسوی در مجلس سوم خود را در جلسه رای اعتماد نشان داد به طوری که  از ۲۱۷ رای ماخوذه، ۲۰۴ نفر به نخست وزیری میرحسین موسوی رای مثبت دادند و تنها ۸ رای مخالف بود. این عدد از آن جهت مهم بود که در مجلس دوم به رغم صراحت آیت الله خمینی در تایید موسوی، ۹۹ نفر از نمایندگان وابسته به جناح راست، به نخست وزیری او رای منفی داده بودند.

تایید محتشمی پور  

معرفی وزیران و رای اعتماد به آنها، البته به این سادگی طی نشد. در جریان انتخابات مجلس سوم، جدال سختی بین علی اکبر محتشمی پور وزیر وقت کشور و شورای نگهبان بویژه بر سر تایید انتخابات تهران درگرفته و با جانبداری آیت الله خمینی از وزارت کشور، مختومه شده بود. به همین دلیل ادامه وزارت محتشمی پور با مخالفت سرسختانه نمایندگان جناح راست مجلس مواجه بود و در نخستین گام محمدرضا باهنر در مخالفت با وزارت محتشمی پور، به نامه  ۲۲خرداد آیت الله خمینی استناد کرد که در آن رهبر جمهوری اسلامی از «وزرا و نمایندگانی که خارج از محدوده وظایف شان موضع گیری می‌کردند» انتقاد کرده بود. اما مجید انصاری در نامه‌ای از آیت الله خمینی پرسید که آیا منظور وی عملکرد محتشمی پور بوده، که رهبر جمهوری اسلامی در پاسخ نه تنها وجهه دینی و سیاسی وزیر کشور را تایید کرد بلکه نوشت: «آقایان در مسائلی که می‌خواهند به کسی نسبت دهند، دقت کافی بنمایند و جهات شرعی را رعایت کنند».

 این نامه در جلسه رای اعتماد به محتشمی پور قرائت شد و با اینکه وی توانست با ۱۳۳ رای موافق وزیر بماند اما ۱۰۶ نفر با وجود تایید آیت الله خمینی، به او رای ندادند که نشان از انسجام جناح اقلیت داشت.

 این تنها قدرت نمایی مخالفان میرحسین موسوی نبود و آنها در دو جلسه رای اعتماد(۲۲ و ۲۹شهریور۶۷) به چهار کاندیدای پیشنهاد دولت رای اعتماد ندادند. محسن رفیقدوست(سپاه)، عباسعلی زالی(کشاورزی)، کاظم اکرمی (آموزش و پرورش) و عبدالمجید هدایت زاده (بازرگانی) ۴ کاندیدایی بودند که موفق به جلب رای اعتماد مجلس نشدند. 

استیضاح بهزاد نبوی یک روز قبل از تحلیف

نخستین استیضاح مجلس سوم بعد از فوت آیت الله خمینی بود که یکی از عجیب ترین و سیاسی ترین استیضاح های مجلس نام گرفت. در ۲۵ مرداد ۶۸ درحالیکه دو هفته قبل اکبرهاشمی رفسنجانی به ریاست جمهوری برگزیده شده بود و دولت موسوی عملا تا چند روز دیگر از صحنه کنار می‌رفت، استیضاح بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین کلید خورد.

علی موحدی ساوجی و علی یوسف پور به نمایندگی از جناح راست، یک روز قبل از تحلیف هاشمی رفسنجانی، طرح استیضاح وزیر صنایع سنگین را پیگیری و مصوب کردند، درحالیکه در همین روز  ۱۵۰نماینده با ارسال نامه ای به موسوی از او و دولتش تشکر کرده بودند. بهرحال چهار روز بعد اولین استیضاح مجلس سوم شکست خورد و نبوی برای یک هفته دیگر در مقامش ابقا شد. 

ماه عسل کوتاه مجلس با دولت هاشمی             

 دولت هاشمی رفسنجانی در شرایطی آغاز به کار کرد که مهدی کروبی رییس جدید مجلس، در مراسم تحلیف اعلام کرد: «مجلس آماده هرگونه همکاری با دولت جدید است». به این ترتیب تمام وزرای پیشنهادی از مجلس رای اعتماد گرفتند و هاشمی رفسنجانی برای جلب حمایت مجلس، بهزاد نبوی، علی اکبر محتشمی پور و علیرضا مرندی را که بیشترین رای مخالف، در آخرین کابینه موسوی داشتند را کنار گذاشت و عبدالله نوری را جایگزین محتشمی پور و علی فلاحیان را به جای ری شهری به کابینه آورد. 

این ماه عسل زیاد به طول نیانجامید و زمزمه انتقادها از سیاست های اقتصادی دولت در مجلس بالا گرفت و نخستین استیضاح پرسروصدای وزرای دولت هاشمی کلید خورد. کمتر از یک سال و نیم بعد از رای اعتماد، ایرج فاضل، وزیر بهداشت با اختلاف یک رای (۱۱۵ در برابر۱۱۴) برکنار شد. استیضاح بعدی مربوط به محمدعلی نجفی، وزیر آموزش و پرورش، بود که گرچه به ابقای او انجامید اما حکایت از تشدید اختلافات مجلس و دولت داشت.

حمله هاشمی به مجلس   

هاشمی رفسنجانی در ابتدا سعی داشت با برگزاری جلسات مشترک دولت و مجلس، از حجم مخالفتها بکاهد، اما بی نتیجه ماند و حتی هیات رئیسه مجلس هم وارد شد و از عملکرد اقتصادی دولت انتقاد کرد. در مقابل رئیس جمهور از همه تریبون ها از جمله نماز جمعه تهران برای پاسخ به انتقادات استفاده کرد. دریکی از این خطبه ها، هاشمی شدیدا واکنش نشان داد و با ارائه آماری از وضعیت اقتصادی، منتقدان را متهم به «تضعیف روحیه مردم» کرد. 

علی اکبر ناطق نوری در کتاب خاطرات خود، به سخنی از هاشمی اشاره می کند که حکایت از ورود به فاز تقابل مجلس سوم با دولت دارد: «جناح مقابل ما چه دولت آقای هاشمی را شدیدا نقد و چه بسا تخریب می‌کردند تا جایی که ایشان عصبانی شدند و آن تعبیر تند، نامردها دائم نق می زنید، را به کاربردند».

مجلس سوم که با حمایت کامل آیت الله خمینی شکل گرفته بود در روزهای پایانی فعالیت، و در غیاب آیت الله خمینی، چنان مغضوب حاکمیت و رهبرجدید شده بود که آیت الله خامنه ای از مردم خواست در انتخابات دور بعد به فتنه‌گرها رای ندهند: «من بسیاری از فتنه گری ها را در این مجلس به شما نگفتم...کسانی که فتنه‌گری کردند چگونه میخواهند وارد مجلس بعدی شوند؟».  عمر مجلس سوم اینگونه به سر آمد.