رد صلاحیت‌های مجلس سوم؛ حذف اعضای نهضت آزادی

حسام قناطیر

سومین انتخابات مجلس در حالی برگزار شد که هنوز جنگ ایران و عراق در جریان بود و شعارهای انقلابی هنوز خریدار داشت. در این دوره، شورای نگهبان در اختیار جریان راست یعنی اصول‌گرایان فعلی و وزارت کشور در دست جریان چپ یعنی اصلاح‌طلبان فعلی بود.

انتخابات سومین دوره مجلس در تاریخ ۱۹فروردین۱۳۶۷برگزار شد و ۱۷ میلیون نفر رای دادند. این انتخابات به دور دوم کشید و دور دوم در تاریخ ۲۷ اردیبهشت‌ برگزار شد.

در دور سوم انتخابات مجلس، همچون دور دوم، حدود یک‌پنجم کاندیداها رد صلاحیت شدند. تفاوت دور سوم با دور دوم این بود که در این دوره، بین وزارت کشور و شورای نگهبان درگیری‌هایی رخ داد و آیت‌الله «خمینی» افرادی را مامور بررسی این اختلافات کرد.

در این دوره نیز جریان‌های مخالف حکومت چندان نامزدی نداشتند اما برخی از اعضای نهضت آزادی قصد نامزدی داشتند که با نامه آیت‌الله «خمینی» درباره نهضت آزادی رد صلاحیت شدند.

این نامه همچنین باعث محدودیت فعالیت اعضای نهضت آزادی در دوره‌های بعد نیز شد.

«علی‌اکبر محتشمی‌پور»، وزیر وقت کشور پیش از انتخابات با اشاره به این‌که در دوره اول مجلس شورای اسلامی، «گروهک‌های الحادی و طرفدار آزادی و ملی‌گرا داخل مجلس شدند و برنامه آنان بی‌محتوا کردن انقلاب بود» گفت: «این گروه‌ها در دوره دوم هم این تلاش را داشتند و در دوره سوم همین افراد سعی دارند که به مجلس راه یابند و حرکت‌های غیرقانونی را قبل از ثبت‌نام و تبلیغات آغاز کرده‌اند.»

محتشمی‌پور همچنین نامه مشهور به آیت‌الله خمینی را نوشت که این نامه باعث رد صلاحیت نامزدهای این گروه و همچنین جلوگیری از فعالیت آن در دوره‌های بعد بود.

او درباره این نامه گفته است: «من نامه‌ای به امام نوشتم و سخنرانی‌ها و بیانیه‌های آن‌ها را به پیوست ارسال کرده و از امام پرسیدم که آیا این‌ها می‌توانند وارد مجلس شوند؟ امام هم آن پاسخ را به نامه دادند.» اعضای نهضت آزادی اما می‌گویند که این نامه به خط آیت‌الله خمینی نبوده و این موضوع در مواردی باعث شکایت از اعضای این گروه نیز شده است.

در این دوره مجلس بین شورای نگهبان و وزارت کشور درباره تایید صلاحیت نامزدها اختلافات جدی رخ داد.

وزیر وقت کشور در مصاحبه‌ای با خبرنگاران، نحوه تعیین صلاحیت داوطلبان نمایندگی مجلس سوم را چنین شرح داد: «مسوولان اجرایی بعد از ثبت‌نام از داوطلبان نمایندگی، مشخصات و پرسشنامه داوطلبان را برای وزارت کشور می‌فرستند و وزارت کشور از دستگاه‌های ذی‌ربط اطلاعات لازم را در مورد داوطلبان اخذ و به هیات‌های اجرایی ارسال می‌کنند و این هیات‌های اجرایی هستند که تعیین صلاحیت می‌نمایند؛ یعنی نه وزارت کشور، نه وزارت اطلاعات و نه قوه قضاییه حق تعیین صلاحیت داوطلبان را ندارند و فقط هیات‌های اجرایی هستند که تعیین صلاحیت می‌کنند و اگر صلاحیت کسی در هیات‌های اجرایی رد شود، شورای نگهبان نظر می‌دهد. اگر شورای نگهبان صلاحیت فردی را تایید کرد، آن فرد می‌تواند در انتخابات شرکت کند و اگر رد شود، دیگر نمی‌تواند در انتخابات شرکت نماید.»

در این دوره، تعداد کاندیداهای کل کشور ۳۸۹ نفر بیشتر از دور قبل شده بود.

«محمدباقر کریمیان»، مدیرکل انتخابات وزارت کشور در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت: «در کل کشور، ۱۹۹۷ نفر داوطلب نمایندگی مجلس شورای اسلامی بوده‌اند که از این تعداد، صلاحیت ۱۶۰۲ نفر تایید و صلاحیت ۳۹۵ نفر رد شده و از کل افرادی که صلاحیتشان رد شده بود، تعداد ۱۱۷ نفر مجددا از سوی هیات‌های نظارت مورد تایید قرارگرفته‌اند. بدین ترتیب تاکنون صلاحیت ۱۷۱۹ نفر مورد تایید نهایی قرارگرفته است.»

«ضرابی»، عضو هیات نظارت بر انتخابات شورای نگهبان در حوزه انتخابیه تهران هم ۱۱فروردین۱۳۶۷ آمار کاندیداهای این شهر را چنین اعلام کرد: «حدود ۲۲۰ نفر داوطلب برای نمایندگی مجلس ثبت‌نام کردند که در مرحله اول، از این تعداد، صلاحیت ۱۴۰ نفر به‌وسیله هیات اجرایی تایید شد و صلاحیت حدود ۸۰ نفر نیز رد شد.»

این عضو هیات نظارت بر انتخابات تهران افزود: «حدود ۴۱ فقره شکایت به هیات واصل شد که هیات نظارت در جلسات متعددی، این شکایات را بررسی کرد و صلاحیت ۲۵ نفر دیگر از افرادی که هیات اجرایی صلاحیت آن‌ها را رد کرده بود در بررسی مجدد، تایید شد؛ بنابراین تعداد کاندیداهایی که عملا برای حوزه انتخابیه تهران تایید نهایی شده‌اند، ۱۶۲ نفر هست.»

در مرحله اول این انتخابات، از ۱۹۶ حوزه انتخابیه ۱۸۸ نامزد انتخاباتی به مجلس راه یافتند و با ۱۸۸ نماینده حدنصاب لازم برای تشکیل مجلس سوم فراهم شد. مرحله دوم انتخابات تنها در ۲۰ استان کشور برای انتخاب ۸۲ نماینده انجام شد. دور دوم انتخابات روز ۲۳اردیبهشت۱۳۶۷ هم‌زمان با روز قدس در ۵۲ حوزه انتخابیه برگزار شد.

منبع: مدیر کل انتخاباتی وقت وزارت کشور