تهران، نه‌فقط پایتخت که عصاره و چکیده ایران است. سال‌ها است برآیند همه نیروها در گستره جغرافیای ایران به تهران رسیده است. مهم‌ترین تحولات تاریخ معاصر ایران در تهران رقم خورده و نقشه تمام برنامه‌ها و ضد برنامه‌های توسعه در تهران ریخته شده است.
مغناطیس تهران از ۲۰۰ سال پیش به این‌سو همه‌چیز را به‌سوی خود کشیده است؛ از جمعیت تا اقتصاد. یک‌چهارم کل اقتصاد ایران در تهران قرار دارد. ستاد مرکزی مدیریت کل کشور، از دولت گرفته تا رهبری و نهادهای قدرتمند و ثروتمند زیر نظر او (به‌غیراز یک مورد استثنایی آستان قدس در خراسان)، نیروهای نظامی و امنیتی و حتی رسانه‌ها همه در تهران مستقر هستند. به همین دلیل است که رونق، ثبات و پایداری و امنیت تهران، به تعبیری مترادف امنیت ملی است.
در چنین شرایطی می‌توان گفت در میان ۳۱ استان کشور، موضوع تهران متفاوت و جدای از بقیه است. منطقه‌ای که آن‌قدر تمرکز در آن زیاد شده که وجهه محلی خود را ازدست‌داده و به‌طور کامل تبدیل به یک پدیده ملی شده است. به همین دلیل است که در انتخابات مجلس یا حتی انتخاب‌های محلی شورای شهر و روستا هم بیش از مشکلات محلی، مسایل ملی در کانون توجه است.
در انتخابات تهران وعده تکمیل فلان سد یا جاده نیمه‌کاره، یا جذب بودجه‌های استانی کارایی چندانی ندارد، بلکه این مناسبات، بده‌وبستان‌های سیاسی و شعارها و وعده‌های کلان است که بیش از هر چیز موثر است، چنانکه در دوره‌های گذشته چنین بوده است؛ مثلا در همین دوره نه‌فقط ۳۰ نماینده تهران و ری و شمیرانات که حتی نمایندگان شهرستان‌های استان هم هیچ‌کدام نه وجه محلی دارند و نه در میان سخنرانی‌ها و نطق‌های آنان می‌توان نشانی از پیگیری امور محلی دید. این گروه حتی در حوزه‌های انتخابیه خود به وابستگی به احزاب سیاسی یا سپاه پاسداران شهرت داشته و دارند و هیات و هیبت نمایندگی‌شان به‌طور تام و تمام سیاسی است.
با این اوصاف، می‌توان با قطعیت گفت که انتخابات دوم اسفند در تهران کاملا تحت تاثیر شرایط سیاسی خواهد بود. در دوره قبلی با همه فضاسازی‌های انجام‌شده برای شرکت در انتخابات، نرخ مشارکت در استان تهران بیشتر از ۵۳ درصد نبود. با توجه به فضای ناامیدکننده سیاسی و اقتصادی، بعید به نظر می‌رسد تهرانی‌ها رغبتی به رای دادن داشته باشند، ولو اینکه بحث اولویت‌های محلی و مشکلات نفس‌گیر پایتخت سر زبان نامزدهای نمایندگی دوره یازدهم مجلس باشد.
بااین‌همه، باید چند صباحی منتظر ماند و دید از نزدیک به ۱۰ میلیون شهروند ساکن استان تهران که در انتخابات پیش رو حق رای دارند، چند نفر پای صندوق‌ها خواهند آمد و با چه مبنایی به چه کسی رای خواهند داد.
این توضیحات البته مانع از آن نیست که وضعیت شهر تهران را به‌دقت مرور و بازخوانی کنیم و ببینیم مسایل و اولویت‌های پایتخت در حال حاضر چیست؟
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط‌زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسایل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- دوقطبی و شکاف طبقاتی
تهران در ۱۰ سال اخیر دست‌کم سه بحران بزرگ را تجربه کرده است. یک بحران بزرگ سیاسی در سال ۱۳۸۸ و دو بحران شدید اقتصادی، یکی در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ و دیگری بعد از سال ۱۳۹۷ که هنوز در میانه آن قرار داریم.
شاید مهم‌ترین و عمیق‌تر تاثیر این بحران‌ها، تشدید دوقطبی در فضای اجتماعی و شهری است. دوقطبی شمال و جنوب تهران که از قدیم وجود داشت؛ دو بحران بزرگ اقتصادی شکاف میان دارایی و نداری را عمیق‌تر کرده، اما این دوقطبی محدود به این اختلاف کلاسیک نیست.
الان شهرهای ایران، از همه بیشتر تهران شاهد ظهور و بروز و تکثیر دوقطبی‌ها در فضای اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی است. شاید به‌عنوان عینی‌ترین جلوه‌های دوقطبی سیاسی و اجتماعی بتوان به حجاب و بی‌حجابی؛ دوقطبی هوادار یا مخالف نظام سیاسی و... اشاره کرد. این فضاهای دوگانه به‌شدت در حال تکثیر هستند و روزبه‌روز مرزبندی‌های تازه، در حال شکل‌گیری است.
بحران‌های پیاپی باعث کاهش آستانه تحمل و بالا رفتن درجه حساسیت شده و عرصه دوقطبی‌ها را به مناسبات روزمره کشانده، چنانکه می‌توان نشانه‌های آشکاری از شکل‌گیری رویارویی‌های تازه اجتماعی را به‌صورت دوقطبی مستاجر و صاحب‌خانه؛ دوقطبی پزشک و بیمار؛ و... در جامعه مشاهده کرد. قاعدتا در شرایطی که مسکن به مهم‌ترین و حیاتی‌ترین عامل تعیین‌کننده فقر خانواده‌ها، تبدیل می‌شود، یا وقتی شکاف میان درآمد اقشار مختلف زیاد است و هزینه‌های درمان منجر به سقوط طبقاتی می‌شود، قاعدتا ایجاد شکاف عمیق میان پزشکان و بقیه مردم، چندان غیرطبیعی نیست.
این دوقطبی‌ها نتیجه توسعه نامتوازن و ناپایداری‌های پیاپی‌اند، اما نکته اینجا است که همین دوقطبی‌ها در آینده بزرگ‌ترین مانع توسعه اجتماعی و سیاسی ایران خواهند بود.
۲- مسکن و مشکلات شهری
یکی از مهم‌ترین مشکلات تهران، افزایش قیمت خرید و اجاره مسکن، خارج از مقیاس‌های معمول است؛ به‌گونه‌ای که در ده سال گذشته عملا مفهوم خانه و سرپناه کارکرد طبیعی خود را ازدست‌داده و تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای صرف شده است. اولین نتیجه چنین وضعیتی شکل‌گیری بازار انحصاری است.
نه‌تنها خرید مسکن حتی در مناطق جنوب شهر از دسترس طبقه متوسط خارج‌شده بلکه در سال‌های اخیر، بخش‌های زیادی از طبقه متوسط شهری از عهده تامین اجاره خانه هم برنمی‌آیند و ناگزیر از نقل‌مکان به مناطق حاشیه شهر شده‌اند. این مساله باعث سیالیت بیشتر شهر، ناپایداری، افزایش رفت‌وآمد زیاد و دامن زدن به مشکلات ریشه‌ای شهر، مثل ترافیک، آلودگی هوا، حاشیه‌نشینی و بالطبع افزایش آسیب‌های اجتماعی شده است.
تاثیر بحران مسکن تنها محدود به این نیست، بلکه اقتصاد شهری نیز که به‌شدت وابسته به ساخت‌وساز است، تحت تاثیر این بحران قرار گرفته است. یکی از اثرات از دسترس خارج شدن بازار مسکن، رکود ساخت‌وساز و معاملات در سال‌های اخیر است که باعث شده اقتصاد شهری تهران و شهرهای اطراف شکننده شود. بزرگ‌ترین رکود تورمی در اقتصاد بحران‌زده ایران در بازار ساخت‌وساز و خریدوفروش املاک و مستغلات جریان دارد. پدیده‌ای که تبدیل به یک بن‌بست تمام‌عیار اقتصادی با اثرات و تبعات سنگین اجتماعی و سیاسی شده است.
۳- فساد
یکی دیگر از اولویت‌های بزرگ ملی در حال حاضر فساد است؛ پدیده‌ای که به‌صورت فراگیر تمامی سطوح جامعه را فراگرفته است. باوجود حاشیه امنیت نسبی برای افراد و گروه‌های قدرتمند و صاحب نفوذ وابسته به نهادهای نظامی و امنیتی، روزی نیست که خبری از دستگیری متهمان و برگزاری جلسات دادگاه فساد چند ده تا چند هزارمیلیاردی در تهران در رسانه‌های ایران منتشر نشود. آن‌هم درحالی‌که دایره آزادی روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها به‌شدت محدود است. در سال‌های اخیر، در مواردی افشای فسادهای کلان باعث به دردسر افتادن روزنامه‌نگاران و در مواقعی برخورد قضایی با آنان شده است. ازجمله می‌توان به نمونه مشهور برخورد قضایی با افشاگر فساد شهرداری تهران در زمان مدیریت «محمدباقر قالیباف» اشاره کرد.
پیگیری فسادهای کلان در حوزه‌های مختلف سیاسی، ازجمله در مجموعه مدیریت شهری پایتخت، یکی از اولویت‌های مهم ملی و منطقه‌ای است. علاوه بر این، کنترل و مهار فسادهای خرد در نهادهای عمومی نیز یکی از نیازهای حیاتی جامعه ایران برای بازیابی اجتماعی است.
۴- آسیب‌های اجتماعی
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها، رویارویی با سونامی آسیب‌های اجتماعی در شهرهای بزرگ ازجمله تهران است. کاهش سن اعتیاد، تغییر الگوی مصرف مواد مخدر، افزایش جرم و جنایت، افزایش درگیری‌های خیابانی، زورگیری و ناامنی‌های اجتماعی مهم‌ترین نشانه‌های بالا گرفتن بحران اجتماعی در سال‌های اخیر هستند.
طبق آمار ثبتاحوال ایران نرخ طلاق در سال ۱۳۹۶، در استان تهران ۴۵ درصد بوده است. به تعبیری به‌اندازه نیمی از ازدواج‌های ثبت‌شده در دفاتر رسمی، طلاق هم ثبت شده است.
علاوه بر این، آمارهای نیروی انتظامی (منتشرشده در سالنامه آماری سال ۱۳۹۶ مرکز آمار) نشان می‌دهد بیشترین فروانی قتل، شرارت، دزدی، نزاع و دستگیری‌های مرتبط با مواد مخدر، در استان تهران ثبت شده است.
۵- ریسک زلزله
تهران در فهرست مناطق پرخطر و زلزله‌خیز ایران قرار دارد. آسیب‌پذیری ساختار شهری تهران و سایر شهرهای ایران، مخاطرات احتمالی را بیشتر و ترسناک‌تر می‌کند. بعضا اعداد و ارقام عجیب‌وغریبی درباره شدت زمین‌لرزه یا تلفات و خسارت آن مطرح می‌شود، اما آنچه به نظر می‌رسد، میزان آمادگی عمومی برای رویارویی با زلزله -چه در میان مردم و چه در سازمان بحران کشور- چندان بالا نیست. چنانکه زمین‌لرزه ۲۹ آذر ۱۳۹۶ ملارد، باوجودآنکه قدرت تخریبی زیادی نداشت، نشان داد که به‌رغم ریسک بالای زلزله، آمادگی چندانی برای مواجهه با آن وجود ندارد.
تاثیر زلزله‌ای مخرب، به‌طورقطع فراتر از تهران خواهد بود و بحران ابعاد ملی و چه‌بسا منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خواهد داشت.
آمادگی و افزایش تاب‌آوری در مقابل زلزله، بی‌تردید یکی از اولویت‌های اصلی تهران بوده و است و خواهد بود.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۱۳،۸۰۷،۰۰۰ نفر – رتبه کشوری: ۱
نرخ شهرنشینی: ۹۴ درصد – رتبه کشوری: ۲
نرخ روستانشینی: ۶ درصد – رتبه کشوری: ۳۰
وضعیت مهاجرت: مهاجرپذیر
نرخ مهاجرپذیری: ۶.۴ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۴.۷ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۳۹ نماینده – رتبه کشوری: ۱
تعداد نمایندگان زن: ۸ نفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۵۳ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۹۴: ۲۴.۲ درصد – رتبه کشوری: ۱
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۲۷ درصد – رتبه کشوری: ۱
درآمدهای استان در بودجه ۹۸: ۶۰،۸۶۴ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۱
سرانه بودجه استانی در سال ۹۸: ۱۱۵ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۳۱
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۹۶: ۴،۲۹۴،۵۹۲ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۹۶: ۲،۳۹۵،۷۰۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۹۶: ۳،۹۹۹،۵۶۷ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۱
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۹۶: ۲،۰۱۴،۸۰۸ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳
سهم غذا از سبد خانوار: ۱۹ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
تورم دوازده‌ماهه سال ۹۷: ۲۸.۸ درصد – رتبه کشوری: ۹
تورم دوازده‌ماهه مواد غذایی در سال ۹۷: ۳۷.۳ درصد – رتبه کشوری: ۲۰
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۱۲.۲ درصد- رتبه کشوری: ۱۲
نرخ مشارکت اقتصادی: ۳۹.۸ درصد – رتبه کشوری: ۱۸
نسبت اشتغال: ۳۴.۹ – رتبه کشوری: ۱۸
نرخ فقر در سال ۹۵: ۱۵.۵ درصد – رتبه کشوری: ۱۹
نسبت طلاق به ازدواج: ۴۵ درصد – رتبه کشوری: ۱
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۹۶: ۱.۹ درصد – رتبه کشوری: ۳۱
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۹۶: ۶۹۳ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۶
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۵۰ نفر – رتبه کشوری: ۲۵ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ نفر: ۲۶۹ تخت – رتبه کشوری: ۳
۶- محیط‌زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۹۶: ۴ مورد با ۱۲۸ مصدوم – رتبه کشوری: ۱۹
تعداد سیل در سال ۹۶: ۶ سیل بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۲۷
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۹۶: ۷۲۸ مورد – رتبه کشوری: ۱۷
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گردوغبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشک‌سالی ده‌ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۹۸: ۷۷.۶ درصد – رتبه کشوری: ۱۵
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر