کردستان یکی از محروم‌ترین استان‌های ایران است که از قطار معیوب توسعه جا مانده است. با اینکه حدود دو درصد جمعیت ایران در این استان زندگی می‌کنند سهم ناچیزی، کمتر از یک درصد از اقتصاد ایران دارد. اما در عوض مغناطیس زیادی برای جذب بحران‌ها، از فقر، تورم و بیکاری گرفته، تا چالش‌های قومی و مذهبی و امنیتی.
این وضعیت باعث شده تا استان کردستان به طور بالقوه کانون بحرانی تمام‌عیار در جغرافیای بحران‌زده ایران باشد. در چنین شرایطی صحبت از انتخابات و مشارکت مردم استان کردستان چندان وجهی ندارد. چهار سال پیش، در حالی که جو انتخابات سراسر ایران را فراگرفته بود، کردستان بعد از تهران (با ۰.۶ درصد اختلاف) کمترین مشارکت عمومی را داشت؛ نشانه‌ای معنا دار که باید آن را حمل بر نارضایتی انباشته در منتهی‌الیه غربی ایران کرد.
دوم اسفند ۹۸، بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از اهالی کردستان واجد شرایط شرکت در انتخابات برای انتخاب ۶ نماینده‌اند. در دوره قبلی مجلس حدود نیمی از مردم استان پای صندوق‌ها حاضر شدند. با بالا گرفتن بحران‌های اقتصادی و سیاسی در دو سال اخیر، بعید به نظر می‌رسد بتوان دوباره نیمی از مردم کردستان را راضی به رای دادن کرد. مگر آنکه طرح و برنامه‌ای مطالعه‌شده و قابل اجرا برای مهار بحران‌ها و رسیدگی به اولویت‌های استان در دست باشد که بتوان با استناد به آن مردم را به بهبود اوضاع امیدوار کرد.
در این گزارش تلاش شده، ضمن مرور بیش از ۳۰ شاخص اصلی در بخش‌های جمعیت، سیاست، اقتصاد، جامعه، سلامت و محیط زیست و حوادث طبیعی، تصویری واقع‌گرایانه از اولویت‌ها و چالش‌های منطقه‌ای در استان ترسیم شود.
مسائل و اولویت استان در آستانه انتخابات مجلس یازدهم
۱- محرومیت
برای تشخیص محرومیت کردستان، اگرچه نیازی به چشم مسلح به آمار نیست، اما برای درک ابعاد عقب‌ماندگی کردستان، بد نیست آمار و ارقام را بازخوانی کنیم. طبق آخرین گزارش حساب‌های منطقه‌ای سال ۹۴، سهم کردستان از تولید ناخالص داخلی ایران یا همان اقتصاد، تنها یک درصد است. فقط پنج استان سهم بیشتری از کردستان دارند. سمنان، چهارمحال و بختیاری، ایلام و دو خراسان شمالی و جنوبی. همه این پنج استان جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر دارند، در حالی که بر اساس برآوردهای جمعیتی مرکز آمار، جمعیت استان کردستان در سال ۹۸ نزدیک به یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر خواهد بود؛ چیزی حدود ۲درصد جمعیت کل ایران. این آمار نشان می‌دهد که سهم هر شهروند کرد ساکن کردستان از اقتصاد ایران، نصف سرانه ملی است.
بر اساس آخرین طرح آمارگیری کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفره و بیشتر، کردستان از آخر جدول ششم است. یعنی عملا صنایعی در استان وجود ندارد که باعث ایجاد اشتغال و رونق در کردستان شود. منطقه‌ای که حتی اگر از ظرفیت‌های طبیعی و قابلیت‌های توسعه کشاورزی و صنعتی آن هم بگذریم، بالقوه می‌تواند قطب تجارت ایران باشد که نیست. اما در عوض تبدیل به نماد محرومیت شده، تا آنجا که در سال ۹۸ مطالبات بخشی از مردم آن بهره‌مندی از زیرساخت بدیهی «جاده» است.
اقتصاد ناپایدار عملا باعث سرایت ناپایداری به حوزه‌های اجتماعی و حتی سیاسی و امنیتی شده است. ایجاد رونق در اقتصاد و تزریق سرمایه برای جبران کاستی‌های انباشته، بی‌شک یکی از اولویت‌های استان کردستان است. امری که در کوتاه‌مدت می‌تواند از طریق کاهش تنش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و با رونق بخشیدن به تجارت خارجی و روشن کردن چراغ مرزهای غربی ایران آغاز شود و با برنامه‌ریزی بلندمدت برای توسعه صنعتی و کشاورزی استان تداوم پیدا کند.
۲- فقر و بحران معیشت
اگر شاخص فلاکت را (حاصل ضرب نرخ بیکاری و تورم) معیار دقیقی برای اندازه‌گیری بحران معیشتی بدانیم، کردستان در سال ۹۷ جزو ۳ استان بحرانی ایران قرار می‌گیرد. این استان پارسال دومین رکورددار تورم سالانه (بعد از ایلام) در ایران بود؛ تورمی که آمارهای ماهانه نشان می‌دهد همچنان ادامه دارد. چنانکه آخرین گزارش مرکز آمار ایران در تیر ۹۸، میزان تورم نقطه به نقطه (افزایش قیمت‌ها در یک سال) در ابتدای تابستان ۹۸ حدود ۵۸ درصد بوده، یعنی ۱۰ درصد بیش از میانگین کشوری.
وضعیت اشتغال هم در استان اصلا خوب نیست. سال گذشته کردستان هفتمین نرخ بالای بیکاری را در کل ایران داشت؛ نزدیک ۱۵درصد. اما بحران اشتغال محدود به نرخ بالای بیکاری نیست. نوع اشتغال هم در استان کردستان یک مساله جدی است. برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارند که در مرکز استان بین ۴۰ تا ۵۰ درصد مشاغل غیررسمی‌اند. از سوی دیگر وضعیت کارگران فصلی هم که بخشی از نیروی کار استان را تشکیل می‌دهند بسیار شکننده است؛ کارگرانی که با بحران امنیت شغلی دست و پنجه نرم می‌کنند و چاره‌ای جز تن دادن به مشاغل سخت و زیان‌آور و پرمخاطره مثل کولبری و... ندارند.
مرکز پژو‌هش‌های مجلس نرخ فقر را در سال ۹۵ در استان کردستان حدود ۱۰ درصد برآورد کرده بود. البته خط فقر در این استان در پایین‌ترین سطح ممکن ترسیم شده بود، خطی که تحت تاثیر تورم بالا کشیده و احتمالا از قد بیش از نیمی از جمعیت استان بالاتر رفته است.
در چنین شرایطی مهار بحران تورم و اشتغال در کردستان، یکی از اولویت‌های اصلی، چه در سطح محلی و چه در سطح ملی است.
۳- اقلیت‌ها
حقوق اقلیت‌ها یکی از مسائل اساسی در کردستان است. هم از نظر قومی و هم از نظر مذهبی، ساکنان کردستان، عمدتا سنی‌مذهبی‌‌اند و در ساختار سیاسی و مذهبی شیعی ایران حساسیت زیادی نسبت به آنها وجود دارد. از سوی دیگر حساسیت قومی نسبت به کردها بالا است و همین باعث شده در دهه‌های گذشته نگاه غالب حکومت ایران به کردستان امنیتی باشد. این نگاه غالب چه در تقسیم پست‌های سیاسی و چه در پاسخگویی به مطالبات اجتماعی و مذهبی مردم منطقه تاثیرگذار بوده است. روابط کردها با دولت مرکزی ایران، بعد از انقلاب فراز و فرود فراوانی داشته است. صرف نظر از خصومت برخی احزاب با دولت ایران و سابقه طولانی‌مدت تنش و درگیری، رویکرد غالب حکومتی به کردستان، با تردید همراه بوده است؛ نگاهی که هم روی اقتصاد استان تاثیر گذاشته و هم باعث شکاف اجتماعی میان کردها و دولت مرکزی شده است.
روی دیگر سکه بدبینی، تردید مردم کردستان، به دولت مرکزی است. رشد گرایش ضد دولتی در مردمی که خود را در معرض فقر و محرومیت و نگاه تبعیض‌آلوده می‌بینند، چندان عجیب نیست. نتیجه ساده چنین گرایشی مشارکت پایین مردم کردستان در انتخابات، حتی انتخابات محلی است؛ اما صورت‌های پیچیده و خطرناک آن زمینه‌سازی برای شکل‌گیری جریان‌های تندرو و افراطی است، تا آنجا که رسما درباره خطر افزایش افراطی‌گری در کردستان هشدار داده می‌شود.
در چنین شرایطی ترمیم روابط مردم کردستان با دولت مرکزی یکی از اولویت‌های مهم سیاسی ایران در سال‌های پیش رو است.
۴- خشکسالی و مهاجرت از روستاها
خشکسالی و تغییر اقلیم، یکی از مهم‌ترین مسائل ایران در سال‌های اخیر است. بر خلاف تصور عمومی، کردستان یکی از کانون‌های بحرانی است که با خشکسالی و کاهش منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کند. بر اساس آمار مرکز خشکسالی ایران در اردیبهشت ۹۸، به رغم بارندگی سیل‌آسای فروردین ماه، همچنان ۹۲ درصد مساحت استان گرفتار درجات مختلف خشکسالی ده ساله است. از نظر وسعت خشکسالی استان کردستان در میان ۳۱ استان در رتبه دهم قرار دارد.
این نقل خشکسالی هواشناسی است که بر اساس تغییر الگوی بارش و دمای هوا محاسبه می‌شود. کاهش منابع آبی تجدیدپذیر، عوامل غیر اقلیمی هم دارد که عمدتا ناشی از سوء مصرف در مدیریت منابع آبی است. به عنوان مثال در سال‌های گذشته برخی کارشناسان محلی نسبت به وقوع فاجعه زیست محیطی در پی برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از بیش از ۵۰ سد در استان هشدار داده بودند.
حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از منابع آبی باعث شده تا حتی فرایند آبرسانی (در حد آب شرب) نیز در برخی از روستاهای استان با مشکل مواجه شود.این مساله باعث افزایش مهاجرت از روستاها به حاشیه شهرها و شیوع حاشیه‌نشینی شده که خود فصل دیگری از مسائل و بحران‌های اجتماعی و سیاسی در کردستان است.
۵- مشکلات مرزی
حتی در ادبیات رسمی و امنیتی هم این «مرز» فرصتی برای توسعه کردستان است. ۲۲۷ کیلومتر مرز مشترک با شمال عراق و ظرفیت اقلیم کردستان برای شراکت تجاری، فرصتی استثنایی برای توسعه استان کردستان است.
استان کردستان سه بازارچه رسمی دارد. مرز باشماق و بازارچه مرزی آن مشکلات ساختاری و زیرساختی زیادی دارد. از سوی دیگر مدت‌ها است بحث بازگشایی و تعیین تکلیف مرز سیران‌بند بانه یکی از بحث‌های جدی میان کردستان ایران و عراق است. با این همه و با وجود اینکه زیرساخت‌های لازم و استاندارد را ندارد اما نقش بسزایی در اقتصاد کشور و مردم محلی ایفا می‌کند.
شاخص‌های استانی
۱- جمعیت
برآورد جمعیت در سال ۱۳۹۸: ۱،۶۵۸،۰۰۰ نفر – رتبه کشوری: ۱۸
نرخ شهرنشینی: ۷۲ درصد – رتبه کشوری: ۱۴
نرخ روستانشینی: ۲۸ درصد – رتبه کشوری: ۱۸
وضعیت مهاجرت: مهاجرفرست
نرخ مهاجرپذیری: ۷ درصد
نرخ مهاجرفرستی: ۷.۷ درصد
۲- سیاست
تعداد نمایندگان مجلس: ۶ نماینده
تعداد نمایندگان زن: صفر
نرخ مشارکت در انتخابات مجلس پیشین: ۵۳.۵ درصد – رتبه کشوری: ۳۰
۳- اقتصاد:
سهم از تولید ناخالص داخلی در سال ۹۴: ۰.۹۸ درصد – رتبه کشوری: ۲۶
سهم از تولید ناخالص داخلی (بدون نفت) در سال ۹۴: ۱.۰۹ درصد – رتبه کشوری: ۲۵
درآمدهای استان در بودجه ۹۸: ۵۵۸ میلیارد تومان – رتبه کشوری: ۲۴
سرانه بودجه استانی در سال ۹۸: ۴۴۳ هزار تومان به ازای هر نفر – رتبه کشوری: ۱۰
میانگین درآمد خانوار شهری در سال ۹۶: ۲،۰۷۴،۶۳۳ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۳۰
میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۴۴۲،۹۸۳ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۲
میانگین هزینه خانوار شهری در سال ۹۶: ۱،۹۲۶،۳۱۷ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۷
میانگین هزینه خانوار روستایی در سال ۹۶: ۱،۳۷۶،۵۷۵ تومان در ماه – رتبه کشوری: ۲۱
سهم غذا از سبد خانوار: ۳۷.۲ درصد – رتبه کشوری: ۲
تورم دوازده ماهه سال ۹۷: ۳۱.۶ درصد – رتبه کشوری: ۲
تورم دوازده ماهه مواد غذایی در سال ۹۷: ۴۰.۳ درصد – رتبه کشوری: ۷
۴- جامعه:
نرخ بیکاری: ۱۴.۶ درصد – رتبه کشوری: ۷
نرخ مشارکت اقتصادی: ۴۳ درصد – رتبه کشوری: ۷
نرخ مشارکت اقتصادی زنان: ۱۵.۸ درصد – رتبه کشوری: ۱۶
نسبت اشتغال: ۳۶.۷ – رتبه کشوری: ۱۰
نرخ فقر در سال ۹۵: ۹ درصد – رتبه کشوری: ۲۵
نسبت طلاق به ازدواج: ۲۸ درصد – رتبه کشوری: ۱۳
نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال ۹۶: ۳.۲ درصد – رتبه کشوری: ۲۶
نرخ بازداشت‌شدگان مواد مخدر در سال ۹۶: ۲۲۷ در ۱۰۰ هزار نفر – رتبه کشوری: ۲۹
۵- سلامت
پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۶۲ نفر – رتبه کشوری: ۱۹ (شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی)
تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر: ۱۷۴ تخت – رتبه کشوری: ۲۱
۶- محیط زیست و حوادث طبیعی
تعداد زلزله در سال ۹۶: ۵ مورد با ۲ مصدوم – رتبه کشوری: ۱۴
تعداد سیل در سال ۹۶: ۷ سیل بدون مصدوم – رتبه کشوری: ۲۵
سایر حوادث نیازمند امداد در سال ۹۶: ۴۹۲ مورد – رتبه کشوری: ۲۳
(شامل برف، کولاک، رانش زمین، ریزش آوار، صاعقه، طوفان، گرد و غبار، کوهستان و حوادث هوایی، کارگاهی، کوهستان و هوایی)
درصد مساحت خشکسالی ده ساله (با درجه‌های مختلف) در اردیبهشت ۹۸: ۹۲ درصد – رتبه کشوری: ۱۰
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر