واکنش‌ها به مرگ کولبران؛ از شعرسرایی تا ابراز شرمندگی و دیگر هیچ!

گلناز مهدوی

تصاویر منتشر شده از جسم بی‌جان نوجوان چهارده ساله، فرهاد خسروی، کولبر مریوانی، در حالی‌که مشت خود را گره کرده، دل سنگ را هم نرم می‌کند. ظاهرا این تصاویر و خشم مردم مریوان که نان به دست، مرگ بر دیکتاتور گویان، جنازه فرهاد را تشییع می‌کردند، دل منصور مرادی، نماینده مریوان و سروآباد در مجلس دهم را هم به درد آورده است. او در کانال تلگرام خود به خانواده خسروی و مردم مریوان تسلیت گفته‌است. مهدی فرشادان، نماینده سنندج نیز در صفحه اینستاگرام خود از مرگ فرهاد خسروی، ابراز شرمندگی کرده، اما آیا این شعرسرایی‌ها و شرمندگی‌ها برای بخشی از مردم کردستان که نان سفره‌شان را با خون خود بدست می‌آورند، چاره‌ساز می‌شود؟

 

کولبری در مناطق مرزی کردستان ایران، قدمتی طولانی دارد، اما کمتر از یک‌ دهه است که به اسم مبارزه با قاچاق کالا، جان کولبران در معرض خطر قرار می‌گیرد. اوضاع از این قرار است که معمولا کولبران با اسب یا قاطر از ایران دست خالی حرکت می‌کنند و موقع برگشت، با خود سیگار، لباس‌های تاناکورا، لوازم برقی خانگی و  لوازم بهداشتی می‌آورند. این‌ها همان محصولاتی است که تهرانی‌ها و ساکنان دیگر شهرهای بزرگ کشور، خوشحال از ارزانتر بودن و اورجینال بودن آن‌ها، مشتری پر و پا قرص‌شان هستند. اما، پای هزینه دادن که می شود، فقط کولبران هستند که با جان خود هزینه «قاچاق» تلقی شدن این اجناس را می‌دهند.

 

در کردستان ایران، در شش ماه نخست سال ۱۳۹۸، ۱۲۱ کولبر و کاسبکار در مسیرهای صعب العبور کوه‌های مرزی بین ایران و عراق کشته شده‌اند. ۸۴ درصد از این افراد با شلیک گلوله مستقیم نیروهای مرزبانی نیروی انتظامی و مابقی در اثر سقوط از ارتفاعات یا انفجار مین کشته‌شده‌اند. برخی هم مانند این دو نوجوان مریوانی، گرفتار سرما و برف شده‌اند. 

مساله کشته‌شدن کولبران، در چند سال اخیر به مدد همه‌گیر شدن شبکه‌های اجتماعی بیشتر از قبل انعکاس خبری پیدا می‌کند. همین امر در واکنش‌های نمایندگان مجلس و به خصوص نمایندگان کرد، نیز تاثیرگذار بوده است. در این گزارش سعی می‌شود تا برخی از این واکنش‌ها مطرح و بررسی شوند.

 

معابر کولبری را ریل‌کشی کنید

در سال ۱۳۹۵ یعنی پیش از آنکه، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، علنا مواضع خود درباره مبارزه با قاچاق کالا را مطرح کند و برای کشتن کولبران چراغ سبز نشان دهد، نیروی انتظامی به بهانه مبارزه با قاچاق، چهارپایان کولبران را هدف شلیک گلوله‌های خود قرار داد. 

در پی رسانه‌ای شدن این اقدام نیروی انتظامی، برخی نماینده‌های مجلس اظهار نظر کردند. مثلا، در شهریور۱۳۹۵، شکور پورحسین شقلان، نماینده پارس‌آباد مغان از اقدام نیروی انتظامی در نقاط مرزی کردستان انتقاد کرده و گفته‌بود: «برخی موارد برخورد نیروی انتظامی با متخلفان، قانونی نیست. این چهارپایان نباید توسط ماموران کشته شوند بلکه به لحاظ حقوقی باید صاحبان آن دستگیر شده و به مراجع قضایی معرفی شده تا طبق قانون با آنها برخورد شود».

همچنین، تقی کبیری، نماینده خوی نیز با انتقاد از کشتار اسب‌ها و قاطرهای کولبران در آن سال، پیشنهاد کرده بود که مبادلات کالا تنها از مسیر مرزهای رسمی و یا از طریق معابر ورودی و خروجی انجام شود و حمل کالا در مسیرهای دیگری غیر از مسیرهای تعریف شده قاچاق شناخته شود و با آن برخورد قانونی شود. او گفته بود که مسیرها و معابر کولبران هموار سازی شود و به جای استفاده از چهارپایان وسایل نقلیه مانند ریل برای حمل کالا در نظر گرفته شود.

 

طرح بی سرانجام ساماندهی معابر مرزی

 

 در سال ۱۳۹۶، پیرو اظهارنظرهای دور از واقعیت، گروهی از نمایندگان مجلس طرحی فوریتی را  به هیات رییسه مجلس ارائه دادند که به موجب آن خواستار ساماندهی معابر مرزی برای کولبران و ته لنج‌ بران شده‌بوند. کالای ته لنجی یا ملوانی، کالایی است که صاحبان لنج و خدمه مجاز به واردات آن هستند.

البته فوریت این طرح پس از وصول، از سوی مجلس رد شد و بعدتر نیز خود طرح به مرحله رای در مجلس نرسید. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده‌ که این طرح با «برخی از اصول قانون اساسی و قوانین مرتبط در تعارض جدی است» و بنابراین «تصویب کلیات این طرح قابل توصیه نیست».

با رد فوریت این طرح در مجلس،  قسیم عثمانی، نماینده بوکان در ۴ بهمن۱۳۹۶ گفته بود که رد فوریت این طرح به‌ معنای متوقف شدن طرح نیست، بلکه به این معناست که نمایندگان نمی‌خواهند با عجله فوریت طرحی را به تصویب برسانند که ممکن است در مجلس اصولا رای نیاورد. او درباره لزوم تصویب طرح ساماندهی معابر مرزی گفته‌بود: «وقتی مجرای قانونی معیشت مردم بسته شود، عملا خودمان مردم را به سمت روش‌های غیرقانونی سوق داده‌ایم».

 

نیروی انتظامی با کولبران مماشات کند

 

گذشته از این اظهارنظرهای گاه تمسخرآمیز درباره ساماندهی معابر مرزی یا ریل‌کشیدن آن، گاهی برخی نمایندگان به موضوع کولبری از زاویه عدالت‌خواهانه‌ترو واقع‌گرایانه‌تری هم نگاه کرده‌اند. مثلا، رسول خضری در ماجرای کشته‌شدن چهارپایان کولبران در سال ۱۳۹۵،  از افزایش کشتار کولبرها خبر داده و گفته بود که از سال ۱۳۹۰ که انسداد مرزها جدی شد، معیشت مرزنشینان با مشکل روبرو شده است. او کولبری را سخت ترین نوع کارگری دانسته و از نیروهای مرزبانی خواسته بود با کولبران مماشات کرده و حیوان‌هایشان را در معابر هدف گلوله قرار ندهند. نماینده پیرانشهر و سردشت با رد اظهار نظرها درباره قاچاق عمده کالا از طریق این کولبران گفته بود:«۹۹.۵ درصد قاچاق رسما از طریق بنادر صورت می‌گیرد و نه از راه مرزهای زمینی، ولی ما می‌گوییم که این نحوه تعامل با مردم مرزنشین مناسب نیست». 

او همچنین در خرداد  ۱۳۹۸ گفته: «بارها مشکلات کولبران را تذکر داده‌ام اما من نمی‌دانم تعمدی نمی‌شنوند یا میل ندارند گوش بدهند؛ آن هم در شرایطی که وضعیت کنونی خیلی بغرنج است.» او از انسداد مرزها توسط حکومت انتقاد کرده و آن را نابودی معیشت کولبران دانسته‌ بود.

 

شعرسرایی، ابراز شرمندگی و دستور رسیدگی به وضعیت معیشت خانواده خسروی

 

در آبان ۱۳۹۸ و با بالا گرفتن اعتراضات محرومان و به حاشیه‌رانده‌شدگان در شهرهای مختلف ایران، حکومت در اقدامی ضربتی به سرکوب مردم پرداخت. گفته‌می‌شود که تعداد کشته‌شدگان  چند روز آخر آبان ماه، بیش از ۳۰۰ نفر هستند. ظاهرا همین امر فضای رسانه‌ای را کمی به نفع کولبران تغییر داده‌است.  در روز شنبه ۳۰‌آذر ۱۳۹۸، منصور مرادی و مهدی فرشادان، هر دو از نمایندگان کرد مجلس، با لحنی شعرگونه در حساب اینستاگرام خود به خانواده خسروی و مردم کردستان تسلیت گفته‌اند. پروانه سلحشوری، نماینده تهران نیز با ادبیاتی که مخصوص به خود اوست، در حساب توییتر خود نوشته‌است: «... روزی روایت شب چله، داستان پسرک نوجوانی خواهد شد که همراه برادرش، برای لقمه نانی در سرمای چله جان باختند...».

 

اعضای دولت نیز از پیوستن به این موج بی نصیب نمانده‌اند. اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهور نیز، دستور داده که به وضعیت معیشت خانواده خسروی رسیدگی شود. بهمن مرادنیا، استاندار کردستان نیز به خانواده خسروی و مردم مریوان تسلیت گفته و کولبری این دو برادر را «کسب روزی حلال» عنوان کرده‌است. 

 

به نظر می‌رسد که این فضای موافق رسانه‌ای احتمالا موج‌سواری برخی از مقامات فرصت‌طلب در آستانه انتخابات آتی مجلس است و قطعا عقیم خواهد بود. زیرا سیاست‌های اخیر جمهوری اسلامی خبر از جنگی علنی و خونین با محرومان و تهیدستان دارد. ناگفته نماند که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی،  در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود، آشکارا تغییر موضع خود درباره «مستضعفان» را اعلام کرده و آنان‌که تا پیش از این در سخن، «سروران» این حکومت بودند را غیر مستضعف خوانده و نیروهای مسلح و مقاومت را مستضعف واقعی دانسته است. 

 

بعید نیست که با فرونشستن موج خشم افکار عمومی در رابطه با مرگ این دو نوجوان، ورق دوباره برگردد. شلیک گلوله به کولبرانی که جان از برف، سرما و مین و خطرات طبیعی بدر می برند از نو آغاز شود و سکوت پشت سکوت، جان‌های به لب‌رسیده را بیش از پیش به قربانگاه ببرد.