شرایط اقتصادی ایران در پی شیوع کرونا، بیش از حد تصور بحرانی است. بحران البته محدود به ایران نیست، کرونا مانند یک زمین‌لرزه سهمگین، کل اقتصاد جهان را لرزانده است. اما تفاوت این‌جا است که خرابی ناشی از زلزله، بستگی به تاب‌آوری و مقاومت ساختمان‌ها دارد. اگرچه کرونا پایه‌های اقتصادهای پایدار را هم به لرزه درآورده اما شیرازه ساختمان نیمه‌ویران اقتصاد ایران را از هم پاشیده است.
حتی پیش از کرونا هم امیدی به تاب‌آوری اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۹ نبود. معلوم نبود دولت چه‌طور سر و ته بودجه امسال را بدون نفت و با این حجم از بده‌کاری، هم می‌آورد؛ بودجه‌ای که دست کم نیمی از آن، حقوق کارمندان و کمک به صندوق‌های ورشکسته بازنشستگی برای پرداخت حقوق و مستمری ناچیز بازنشستگان است.
حالا شرایط به مراتب بحرانی‌‌تر از پیش است. به دنبال بحران کرونا، هزینه‌ها به مراتب افزایش پیدا می‌کنند و دولت ناگزیر به تامین هزینه‌های درمانی از یک‌سو و کمک به اقشار آسیب‌دیده از سوی دیگر است؛ از تامین اعتبار برای پرداخت وام کم‌بهره به کسب و کارهای آسیب‌دیده گرفته تا کمک به صندوق بیمه بی‌کاری و پرداخت مستمری و کمک‌هزینه معیشتی به مردمی که خطر سوءتغذیه و گرسنگی بیش از همیشه تهدیدشان می‌کند.
همین الان بحث وام یک میلیون تومانی با سود ۱۲ درصد در ایران خبرساز شده است. این وام یک میلیون تومانی اگرچه در مقیاس واقعی زندگی، رقم ناچیزی به حساب می‌آید اما در مقیاس بودجه، دولت اعتباری ۲۳ هزار میلیارد تومانی نیاز دارد.
سوال این است که این پول که تازه قابل مقایسه با خسارت بحران کرونا هم نیست، از کجا تامین می‌شود؟
دولت در بودجه امسال، در حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان روی فروش نفت حساب کرده بود؛ چیزی حدود ۱۰ درصد کل منابع عمومی که حتی بدون کرونا و سقوط شدید قیمت نفت، باز هم تحقق این درآمد دور از انتظار بود. ۲۰۰ هزار میلیارد تومان هم کل درآمد پیش‌بینی شده مالیاتی است که حتی بدون کرونا نیز تحقق آن در سایه ابهام و تردید قرار داشت، چه برسد به شرایط کنونی که معلوم نیست با توجه به تعطیلی و رکود حاکم بر بخش بزرگی از بازار کسب و کار، چه‌قدر از درآمدهای مالیاتی دولت در سال جاری کاهش پیدا خواهد کرد.
بقیه درآمدهای پیش‌بینی شده در بودجه سال ۱۳۹۹ نیز وضعیت مطمئنی ندارند. اما چاره چیست؟
چاره چیست؟
قاعدتا اولین اقدام، تدارک یک لایحه بودجه جدید با توجه به شرایط پیش آمده و بررسی و تصویب فوری آن در مجلس شورای اسلامی است. اما باید توجه داشت که حتی بودجه فعلی هم از تصویب مجلس نگذشته بلکه با «حکم حکومتی» بی‌سابقه آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، تبدیل به «قانون بودجه» شده است.
با این حال و روز، امیدی به مجلس نیست بلکه جایی دیگر باید به این نتیجه برسد که برای مدیریت این بحران باید کاری انجام داد.
آیت‌الله خامنه‌ای در دو سه ماه گذشته نشان داده است اهمیت زیادی برای بحران کرونا قائل نیست و آن را به چشم یک دردسر موقتی می‌بیند که در مقابل اولویت‌های ذهنی او -مهمتر از همه، دشمنی با جهان- چندان به حساب نمی‌آید.
اما سوال این‌جا است که با بودجه امسال چه کاری می‌توان انجام داد؟
اولین کار، کاهش هزینه‌های غیرضروری و در مرحله بعدی، افزایش منابع درآمدی بودجه است. اما این کارها از چه راهی ممکن هستند؟
بخش اول- کاهش هزینه‌های غیرضروری
سال‌ها است بحث بودجه‌های غیر ضروری و مبالغ هنگفتی که سال‌ها در اختیار نهادهای سیاسی، مذهبی و تبلیغاتی گذاشته می‌شود، مطرح است. البته بحث ناکارآمدی و مشکلات بودجه‌ای دولت فراتر از حیف و میل پول توسط تشکیلات فرهنگی و سیاسی وابسته به حکومت است اما در شرایط بحران اقتصادی، نمی‌توان انتظار معجزه و اصلاحات ساختاری از بودجه داشت. ولی می‌توان از نهادهایی که فلسفه وجودی آن‌ها تبلیغ و دفاع از نظام سیاسی حاکم است، انتظار داشت برای مدت کوتاه یکی دو ساله، دست از سر بودجه عمومی دولت بردارند.
۱- حذف بودجه نهادهای مذهبی و تبلیغاتی
مهم‌ترین کار تبلیغی در حال حاضر، کمک به مهار بحران کرونا است. برای همین رو است که اگر تمام نهادهای مذهبی و تبلیغاتی بودجه امسال خود را به این کار اختصاص دهند و اگر فرض کنیم نیمی از این پول را صرف حقوق و مزایای افراد مشغول در این نهادها کنند و فقط نیمی از بودجه این موسسه‌ها آزاد شود، باز هم رقم قابل ملاحظه‌ای از بودجه می‌تواند خرج امور مهمتر شود.
فهرست نهادهای مذهبی و تبلیغاتی در بودجه سال ۱۳۹۹ به شرح جدول زیر است. ارقام به میلیارد تومان هستند.
این جدول از داده‌های بودجه «سایر نهادها» در سال ۱۳۹۹ از سایت «ایران‌بودجه» برداشته شده و بودجه بنیاد شهید، کمیته امداد و بنیاد مسکن در آن لحاظ نشده که می‌توان به آن افزود.
جمع کل بودجه سایر نهادها بدون این سه نهاد، بیش از شش‌هزار میلیارد تومان است و با احتساب این نهادها، به ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. اگر فرض کنیم نصف این رقم به عنوان بودجه غیرضروری از بودجه امسال حذف شود، چیزی در حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان از منابع عمومی بودجه آزاد خواهد شد که با آن می‌توان یک میلیون تومان به ۱۵ میلیون خانواده ایرانی پرداخت کرد.
۲- کاهش بودجه نهادهای نظامی و امنیتی
کاهش بودجه نهادهای نظامی و امنیتی نیز یکی از راه‌های منطقی در شرایط کنونی است. به هر حال، با این توجیه که ایران در حال حاضر دشمن و تهدیدی جدی‌تر از کرونا ندارد، می‌توان بخشی از بودجه نظامی ایران را به سمت و سوی مدیریت بحران هدایت کرد.
در بودجه امسال بیش از ۱۱۷ هزار میلیارد تومان به نهادهای نظامی و امنیتی اختصاص یافته است. از این میان، حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان هزینه تامین اجتماعی نیروهای مسلح» است که جزو ضروریات به شمار می‌رود. اعتبارات مربوط به ارتش، نیروی انتظامی و وزارت دفاع نیز جزو ضروریات هستند. اما اگر فقط نیمی از بودجه ۳۳ هزار میلیارد تومانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال جاری کم شود، آن وقت می‌توان چیزی در حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان از منابع بودجه را آزاد کرد. قطعا این رقم در گردش مالی سازمان بزرگ اقتصادی سپاه رقم قابل ملاحظه‌ای محسوب نمی‌شود اما با آن می‌توان به ۱۷ میلیون خانواده ایرانی کمک‌هز ینه یک میلیون تومانی پرداخت کرد.
قطعا سازمان اقتصادی که حجم سرمایه‌گذاری یک بخش آن (قرارگاه سازندگی) در سال ۱۳۹۷ بیش از ۱۲۰ هزار میلیارد تومان بوده است، می‌تواند بدون آن که اخلالی در کارهایش ایجاد شود، یک سال به بودجه عمومی مرخصی بدهد.
۳- کاهش هزینه‌های دولت
اما راه حل سوم، کاهش هزینه‌های دولت است. اگرچه بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها مربوط به حقوق و مزایای کارکنان (جبران خدمت کارکنان) و پرداخت مستمری (رفاه اجتماعی) هستند اما در همین بودجه عمومی، بخشی به ارزش پیش‌بینی شده ۸۸ هزار میلیارد تومان با عنوان «سایر هزینه‌ها» وجود دارد که دولت با حذف نیمی از آن، می‌تواند ۴۴ هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی کند.
با این پول، دولت قادر خواهد بود به ۲۲ میلیون خانوار ایرانی، دو میلیون تومان کمک هزینه بپردازد که با توجه به بسته‌های پیشنهاد شده، رقم قابل ملاحظه‌ای است.
با این اوصاف، به نظر می‌رسد کاهش هزینه‌ها در شرایط کنونی غیرممکن نیست. مشروط به آن که درآمدها و منابع بودجه همه محقق شوند.
در بخش دوم این گزارش به این سوال پاسخ می‌دهیم که از چه راه‌هایی می‌توان منابع درآمدی تازه‌ای برای بودجه تعریف کرد؟
مطالب مرتبط:
بودجه و کرونا ؛ بخش دوم: نهادهای زیر نظر رهبری به چه کاری می‌آیند؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر