محمدعلی جعفری، معماری که سردار شد

فرماندهان و سرداران، صحنه‌گردان‌های اصلی نهاد عریض و طویل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. هر کدام از آن‌ها نقش اول یکی از زیر مجموعه‌های این لابیرنت بی انتها را به عهده دارند. از آن‌ها چه می‌دانیم؟ از کجا امده‌اند؟ چه کرده‌اند؟ مواضع‌شان چیست؟ زندگی شخصی‌شان چگونه است؟

در این مجموعه سعی کرده‌ایم نگاهی بیاندازیم به زندگی مهمترین سرداران سپاه پاسداران، از گذشته تا روزی که به سپاه پیوستند و جایگاهی که امروز در آن قرار دارند.

***

سرداران شاخص سپاه پاسداران در دوره جنگ کم‌تر از شهر یزد بوده‌اند. اما او فرزند يك معمار يزدی است؛ سومين فرزند از خانواده‌ای با ۱۰ فرزند كه به دليل شغل پدرشان، مرتب به خانه‌های قديمی يزد نقل مكان می‌‌كردند.

«محمدعلی جعفری» نیز در رشته معماری در دانشكده «هنرهای زيبا» دانشگاه تهران تحصیل کرده است. پدرش که وضع مالی نسبتا خوبی داشت، خانه‌ای در نزديكی دانشگاه برايش فراهم كرده و گفته بود: «وظيفه تو درس خواندن است و وظيفه من تامين هزينه‌های تحصيل تو.»

او می‌گوید که از همان روزهای اول وارد فعالیت‎های دانشجویی شده است و پس از مخالفت رياست دانشكده با ايجاد «انجمن اسلامی»، با دوستانش فعاليت‌های سياسی خود را در قالب «انجمن كوه‌نوردی دانشجويان مسلمان دانشكده هنرهای زيبا» سامان دادند.

جعفری اولين بار اعلاميه ضد رژيم شاهنشاهی را از «حبيب‌الله بی‌طرف»(که بعدها وزير نيرو در دولت «محمد خاتمی» شد)، هم‎شهری‌ خود و دانشجوی «دانشكده فنی» دانشگاه تهران گرفت.

می‎گوید با دوربينی كه پدرش برای عكس‌برداری از ساختمان‌های قديمی از خارج برايش سفارش داده بود، از تظاهرات مردم و رخ‌دادهای انقلاب عكس می گرفت. این دوربين از دست يكی از دوستانش افتاد و خراب شد.

او البته جزو دانشجویان شاخص سیاسی مشهور به «پیرو خط امام» نبود اما گفته که در هنگام «انقلاب فرهنگی»، مسوول عمليات تعطيل كردن دانشگاه تهران بوده است. جعفری پس از جنگ دوباره شروع به درس خواندن كرد و در سال ۱۳۷۱ مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته معماری گرفت.

او گفته که پس از كودتای «نقاب»(نجات قیام ایران بزرگ) یا کودتای «نوژه»، پیشنهاد کرده است که به همراه دوستش، «علی رضا عندلیب»، برای ترور عوامل کودتا به خارج از کشور برود.  این طرح اما اجرا نمی‎شود و او با شروع جنگ ایران و عراق به جبهه می‎رود. سال ۱۳۶۰ تصمیم به ازدواج می‌گیرد،  زمانی که هنوز در جبهه  و در حال جنگیدن بوده است.

خودش ماجرای ازدواجش را اين گونه تعريف می‌كند كه به پيشنهاد یکی از دوستانش در جبهه، با خواهر «غلامحسين بشردوست» كه او هم در جبهه بوده، ازدواج کرده است.همسرش بعد از این ازدواج، از بابلسر به اهواز می‏رود و مدتی خانواده او و «حسن باقری» در یک خانه زندگی کرده‏اند.

جعفری گفته وقتی تصمیمش برای ازدواج را به مادرش اطلاع داده، او متعجب شده و گفته است:«پسرجان! تو داری توی جبهه می‌جنگی یا رفتی دنبال زن‌گرفتن؟!»جعفری در ابتدا از نیروهای معمولی سپاه پاسداران بود و بعدها به دستور «محسن رضايی»، فرمانده سپاه پاسداران در سال‎های جنگ، «قرارگاه قدس» را برپا كرد. او بعدها در بین فرماندهان سپاه پاسداران به «عزیز جعفری» مشهور شد. «محمدحسین صفارهرندی» گفته که دیگران را با کلمه «عزیز» خطاب می‎کرده و این کلمه در نهایت به خود او بازگشته است.

محسن رضایی در مصاحبه‌ای، عزيز جعفری را «دقيق‎ترين فرمانده ما در جنگ» خوانده‌ است.

فرماندهی قرارگاه‌های عمليات غرب و جنوب، فرماندهی عمليات سپاه سوسنگرد، فرماندهی تيپ سی و يکم «عاشورا»، جانشينی فرمانده نيروی زمينی سپاه، معاونت عمليات ستاد مشترک سپاه و فرماندهی قرارگاه های‌‎ قدس و «نجف» از جمله مسووليت‌های جعفری در جنگ ایران و عراق بود.

حدود چهار سال پس از جنگ، در ۲۱ تيرماه سال ۱۳۷۱، محمدعلی جعفری از سوی رهبر جمهوری اسلامی جايگزين «مصطفی ايزدی»، فرمانده نيروی زمينی سپاه شد و به مدت ۱۳ سال، تا ۲۹ مرداد ۱۳۸۴ در اين سمت باقی ماند. در اين سال‌ها، فرمانده كل قوا دو ماموريت مقابله با ناامنی‌های جنوب شرق کشور و برقراری امنيت در کردستان را به او واگذار كرد.

در دوره ریاست جمهوری «محمد خاتمی» و فعالیت‎های سیاسی سپاه علیه دولت، نام جعفری چندان مطرح نبود اما بعد از تیر ۱۳۷۸، او به همراه ۲۳ فرمانده ديگر سپاه نامه‌ای تهدیدآمیز به محمد خاتمی نوشتند.

در ادامه اين نامه آمده بود:«کاسه صبرمان به پايان رسيده است و تحمل بيش از آن را در صورت عدم رسيدگی، بر خود جايز نمی‌دانيم.»

جعفری در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴، با حفظ سمت فرماندهی نيروی زمينی سپاه، فرمانده «قرارگاه ثارالله» شد؛ قرارگاهی که سرکوب شورش‏های احتمالی در تهران از وظایفش است.

محمدعلی جعفری در سال ۱۳۸۶ به درجه سرلشکری رسيد. او دهم شهريورماه همان سال حكم رهبر ايران برای فرماندهی کل سپاه پاسداران را دريافت كرد و جايگزين «يحيی رحيم صفوی» شد. مدتی پس از فرماندهی او، تغییرات عمده‏ای در ساختار سپاه پاسداران آغاز شد که مهم‎ترین آن‎ها، تشکیل سپاه‎های استانی بود.

در ساختار قبلی، در اکثر استان‏‌های ایران یک لشکر زیر نظر نیروی زمینی سپاه فعالیت می‏‌کرد. در استان‏‌ها و شهرهای ایران نیز «نیروی مقاومت» سپاه پاسداران فعالیت داشت که بسیج هم زیر نظر این نیرو بود. در ساختار جدید، این نیروها در هم ادغام و در هر یک از استان‎های ایران، یک سپاه استانی و در تهران دو سپاه تشکیل شدند.

توسعه برنامه موشکی ایران و توسعه ارتش سایبری از جمله اتفاقات دوره فرماندهی محمدعلی جعفری به شمار می‎رود. برخی این تغییرات را حاصل بررسی‎های او در  ریاست بر مرکز تحقیقات راهبردی سپاه در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ می‎دانند. «بررسی و ارزيابی نکات ضعف و قوت امريکا در حمله به افغانستان و عراق» از جمله تحقیقات او است.

فعالیت اقتصادی سپاه پاسداران که پس از جنگ آغاز شده بود، در دوره محمدعلی جعفری گسترش یافت. در سال ۱۳۸۸ نیز تغییراتی در فرماندهان و ساختار سپاه پاسداران رخ داد. توسعه اطلاعات سپاه پاسداران و تبدیل آن به سازمانی به ریاست «حسین طائب»، از جمله این تغییرات بود.

در این سال، «حسين همدانی» به عنوان فرمانده سپاه ويژه تهران بزرگ، «محمدرضا نقدی» به فرماندهی بسيج ، «حسين سلامی» به عنوان جانشين فرمانده کل سپاه و «اميرعلی حاجی‎زاده» به سمت فرماندهی نيروی هوافضا سپاه پاسداران منصوب شدند.

سرکوب اعتراضات سال ۱۳۸۸ از جمله اتفاقات دوره فرماندهی محمدعلی جعفری است. او پس از بازداشت فعالان سیاسی و اصلاح طلب، در فضایی که فرماندهان ارشد سپاه هنوز به صورت علنی به «اکبر هاشمی رفسنجانی» حمله نمی‏کردند، علیه او و محمد خاتمی نیز مصاحبه کرد.

در سال‎های بعد هم سخن‎رانی «علی سعیدی»، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سپاه پاسداران و سخن‎رانی جعفری منتشر شد که نشانی از دخالت جدی این نهاد در انتخابات سال ۱۳۸۸ بود.

جعفری در این سخن‎رانی، بازگشت نیروهای دوم خردادی را «خط قرمز» خوانده و گفته بود: «در انتخابات و جریان‌های بعد از آن هم مشخص شد که آن‌ها به چه دلیل این‌همه اصرار دارند که سپاه و بسیج تحت عنوان نیروهای نظامی نباید به هیچ وجه در انتخابات دخالت بکنند. نباید دخالت بکنیم تا آن‌ها بتوانند کار خودشان را انجام بدهند و سپاه و بسیج مزاحمتی برای آن‌ها نداشته باشند. این شیب، شیب نگران‌کننده‌ای بود و همه تحلیل می‌کردند اگر به همین روند ادامه پیدا کند، حتماً انتخابات دومرحله‌ای می‌شود و در مرحله‌ی دوم هم معلوم نیست که نتیجه به چه شکل می‌شود.»

برخلاف فرماندهی رحیم صفوی، دوره فرماندهی محمدعلی جعفری از ۱۰ سال بیش‎تر شده و گویاهنوز آیت‎الله «علی خامنه‎ای» جانشینی برای او نیافته است.

مطالب مرتبط:

چارت تشکیلاتی و شرح وظایف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ چارت تشکیلاتی و شرح وظایف

فرماندهی کل سپاه و چارت تشکیلاتی آن

نماینده ولی‌فقیه در سپاه و معاونت های وابسته به آن

محسن رضایی؛ بازنده جنگ و اقتصاد و سیاست

علی شمخانی؛ طراح تغییرات ساختاری در سپاه

یحیی رحیم صفوی؛ فرمانده ای که در فهرست پیشنهادی محسن رضایی نبود