کمیسیون فرهنگی مجلس و ۳۰ دستگاه غیر پاسخگو

نمای آینده

کمیسیون فرهنگی مجلس یکی از کمیسیون‌های مهم و جنجالی در مجالس مختلف بوده است. 

رییس کمیسیون فرهنگی، یکی از اعضای حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی است. شورایی که در ساختار جمهوری اسلامی، به‌صورت موازی با مجلس قانون تصویب می‌کند و یک نهادی موازی مجلس در حوزه تصویب قوانین فرهنگی است که مصوبات آن نیز لازم‌الاجرا است.

کمیسیون فرهنگی مجلس با نهادهایی مانند وزارت ارشاد و همچنین نهادهای فرهنگی و مذهبی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی مانند سازمان تبلیغات اسلامی ارتباط دارد اما تنها می‌تواند بر نهادهای دولتی یعنی وزارت ارشاد و سازمان‌های زیر نظر آن نظارت کند. حال‌آنکه حدود ۳۰ نهاد متولی فرهنگ، نقش عمده‌ای در تحولات فرهنگی دارند که جملگی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند و کمیسیون نمی‌تواند اقدامی جدی انجام دهد.

 هرچند کمیسیون فرهنگی در موضوع تصویب بودجه نهادهای فرهنگی تا حدودی می‌تواند تاثیرگذار باشد اما عملا فرآیند نهایی تصویب بودجه در کمیسیون تلفیق بودجه انجام می‌شود و این کمیسیون به‌صورت مستقیم نیز تنها بر مصرف بودجه وزارت ارشاد نظارت دارد.

کمیسیون فرهنگی در تصویب قوانین نیز کار سختی دارد چراکه طرح‌ها و لوایح مربوط به فرهنگ ازجمله موضوعات مناقشه‌برانگیز در جمهوری اسلامی است و گاهی دست این کمیسیون و مجلس برای تصویب آن‌ها بسته است. بسیاری از این طرح‌ها توسط شورای نگهبان رد می‌شود. حتی برخی از آن‌ها فرصت مطرح‌شدن در مجلس را پیدا نمی‌کند. ازجمله طرح اصلاح قانون مطبوعات در مجلس ششم که با حکم حکومتی رهبر جمهوری اسلامی بررسی آن متوقف شد.

از میان طرح‌ها و لوایح مطرح‌شده در مجلس معمولا کمتر از یک‌سوم توسط شورای نگهبان تایید شده و به قانون تبدیل می‌شود. به‌عنوان نمونه در مجلس نهم ۴۴۴ طرح و لایحه اعلام وصول شده است که ۳۰۵ طرح مربوط به نمایندگان ۱۵ طرح مربوط به شورای عالی استان‌ها و ۱۲۴ لایحه از سوی دولت ارائه‌شده است. درمجموع اما ۹۸ مورد از این طرح‌ها و لوایح به تصویب مجلس رسیده است. در کمیسیون فرهنگی مجلس نهم نیز در پایان کار ۱۰ طرح و دو لایحه بررسی نشده باقی مانده بود.

همچنین در ۹ دوره مجلس گذشته ۲۹۱۶  طرح و لایحه به تصویب رسیده كه از این تعداد حدود ۱۳۶ قانون به حوزه فرهنگ اختصاص دارد. این رقم معادل ۴.۷ درصد مصوبات است.

بخش‌های مربوط به دین و تبلیغ اسلامی نیز بیشترین سهم را در بین مصوبات داشته است. به‌این‌ترتیب که حوزه فرهنگ عمومی، ارشاد و تبلیغ اسلامی با حدود ۲۸ درصد قانون‌گذاری دارای بیشترین قانون در حوزه فرهنگ بوده و جوانان و تربیت‌بدنی با ۱۱ درصد كمترین میزان قانون را دارا است. اکثر قوانین تصویب‌شده در حوزه فرهنگ نیز قوانین محدودکننده برای هنرمندان و جوانان و زنان بوده است.

«قانون ممنوعیت به كارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره»، «قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر» و «قانون ساماندهی مدولباس» ازجمله این قوانین محدودکننده است.

برخی از قوانینی که به حوزه بهداشت مربوط می‌شود نیز در فهرست قوانین فرهنگی در مجلس ثبت شده است. ازجمله «قانون تنظیم خانواده و جمعیت» یا حتی «قانون الزام تزریق واكسن ضد كزاز برای بانوان قبل از ازدواج».

در این میان در برخی از دوره‌های مجلس نیز مصوباتی در حمایت از زنان و کودکان تصویب شده است. ازجمله مجلس دهم به انتظار ۱۰ ساله برای تصویب لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان پایان و به كلیات آن رای مثبت داد.

مجلس دهم و پیش از آن مجالس چهارم، پنجم، ششم و دهم مصوبات زیادی در حوزه اعطای آزادی‌های اجتماعی به زنان نداشتند اما کمتر از دیگر دوره‌های مجلس در راستای محدود كردن آزادی‌های اجتماعی زنان گام برداشتند.

در این میان برخی از طرح‌ها و لوایح جنجال‌برانگیز نیز بین کمیسیون‌های فرهنگی و اجتماعی مجلس مشترک بوده است. ازجمله «قانون انطباق امور اداری و فنی مؤسسات پزشكی با موازین شـرع مقـدس» که موجب محرومیت و محدودیت استفاده زنان از امكانات پزشكی می‌شد و پس از اصلاحات تصویب شد منوط بر این‌که امكان انطباق در مراكزی كـه امكـانش هسـت فـراهم شـود. 

کمیسیون فرهنگی یکی از کمیسیون‌هایی است که زنان در آن حضور بیشتری دارند. شاید به این دلیل که زنان بیشتر تمایل داشته‌اند در حوزه‌هایی مرتبط با فرهنگ و زنان و جوانان فعالیت کنند. بااین‌حال زنان نیز هیچ‌گاه نتوانسته‌اند رییس این کمیسیون شوند.

 در مجلس سوم تنها «مریم بهروزی» منشی اول این کمیسیون بود که در آن زمان با نام کمیسیون ارشاد و هنر فعالیت می‌کرد. در مجلس ششم نیز «فاطمه راکعی»، نایب‌رییس دوم کمیسیون فرهنگی و «اکرم مصوری‌منش» منشی اول این کمیسیون بود. در مجلس هفتم نیز عفت شریعتی سخنگوی کمیسیون فرهنگی بود. در مجلس هشتم نیز «فاطمه رهبر» نایب‌رییس دوم این کمیسیون شد.

روسای کمیسیون فرهنگی مجلس نیز بیشتر از چهره‌های سیاسی بوده‌اند تا چهره‌های فرهنگی. «غلامعلی حداد عادل، عماد افروغ، احمد پورنجاتی، نصرالله پژمان‌فر و احمد سالک» روسای کمیسیون‌های فرهنگی مجلس هستند که در فضای عمومی بیشتر چهره‌ای سیاسی بوده‌اند.

حتی برخی از اقدامات روسای این کمیسیون‌ها اقدامات ضد فرهنگی محسوب می‌شود. ازجمله مخالفت «احمد سالک»، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس ایران،  با دفن «ریچارد فرای»، از شناخته‌شده‌ترین ایران‌شناسان و از شاگردان «آرتور پوپ»، در ایران.