پرونده ژیو وانگ، دانشجوی آمریکایی؛ رفت تحقیق کند، سر از اوین درآورد

تابستان امسال، سازمان ملل متحد در نامه‌ای بازداشت دانشجوی امریکایی در ایران را محکوم کرد و نوشت: «حکومت ایران هیچ مبنای قانونی برای بازداشت و نگه‎داری "ژیو وانگ"، دانشجوی دکترای "دانشگاه پرینستون" ندارد و باید وی را هر چه  سریع‌تر آزاد کند.»

این بیانیه صریح و محکم در حالی صادر شد که نشست عمومی سازمان ملل تا هفته‌ای دیگر با حضور اعضای آن برگزار خواهد شد و ایران مانند همیشه باید پاسخ‏گوی این گونه اقدامات خلاف حقوق بشری خود باشد. اما داستان ژیو وانگ چیست؟ 

در اواسط تابستان ۱۳۹۵، دانشجویی امریکایی-چینی منتظر پروازش از تهران به اروپا و بعد به امریکا بود. همین‏طور که در رویای دیدن همسر و پسر خردسالش سیر می‌کرد، با صدای سنگین چکمه سرباز بالای سرش، با واقعیتی تلخ و ناباور روبه رو شد. ماموران فرودگاه احاطه‌اش کرده و از او خواستند همراه‌شان برود. 

او هنوز نمی‌دانست چه اتفاقی افتاده است و سرگردان ماموران را تا اتاق بازجویی دنبال کرد. در آن جا با کمک مترجم، چند سوال مختصر از او پرسیده شد و بعد از ضبط گذرنامه و لپ‌تاپش، از او خواستند تا اطلاع ثانوی تهران را ترک نکند و منتظر تماس باشد تا بعد از تحقیقاتی مختصر، وسایلش را پس گرفته و به سفرش ادامه دهد.

آن شب و شب‌های بعد در هتل گذشت. هر روز از طریق تلفن همراه با همسرش تماس داشت؛ تماس‌هایی حاکی از ترس، نگرانی و سردرگمی. بعد از دو هفته و انتظار مداوم برای تماسی تلفنی، سرانجام تماس برقرار شد و از او خواستند برای تحویل مدارک و وسایلش به آدرسی که به او دادند، برود. مرد غریب که سر از پا نمی‌شناخت تا زودتر به آغوش خانواده اش بازگردد، شتابان به آدرسی که داشت رفت ولی خوابش را هم نمی‌دید که توقف بعدی به جای فرودگاه و پرواز، سلول انفرادی و بازجویی باشد.

ژیو وانگ، دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه پرینستون امریکا، از آغاز دانشجویی علاقه زیادی به ایران و فرهنگ ایرانی داشت. اما چه شد که این دانشجوی ۳۸ ساله امریکایی-چینی سر از سلول انفرادی زندان «اوین» درآورد؟ 

چند ماه قبل از این بازداشت و در اوایل سال ۱۳۹۵، ژیو برای اولین بار به ایران آمد. هدف از این سفر، فرا گرفتن زبان فارسی از طریق کلاسی برای متقاضیان خارجی در آموزشکده «دهخدا» بود. وانگ از این سفر تجربه خوشی با خود به خانه برد و خوش‏بین شد که می‌تواند تز دکترای خود را با اتکا به منابع دست اول کتاب‏خانه‌های ایران درباره «روابط دیپلماتیک خاندان قاجار»، از داخل ایران دنبال کند. 

از همین رو، پس از بازگشت به امریکا، با مشاوره با «استیون کاتکین»، استاد راهنمای خود، مصمم شد کارهای اداری لازم در این خصوص را انجام دهد و پس از گرفتن مجوزهای لازم از دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن، برای بار دوم راهی ایران شد.

این‌بار علاوه بر ادامه کلاس زبان فارسی در آموزشکده دهخدا، وانگ با توسل به جوازهایی که گرفته بود، به بایگانی کتاب‏خانه‌های ملی، مجلس شورای اسلامی و «دانشگاه تهران» راه می رفت تا بتواند از مدارک به جا مانده از عصر قاجار عکس و کپی تهیه ‌کند.

در تمام این دوران، با او هیچ وقت از طرف هیچ نهادی تماسی برقرار و هیچ چراغ خطری در میانه راه روشن نشده بود که وی را مظنون کند کاری اشتباه انجام داده است. اما از قرار معلوم، مقامات ایران از آغاز تفسیر کاملا متفاوتی از حضور و فعالیت‌های وانگ در ایران داشتند.

بیش از یک سال بعد از بازداشت، شبکه دو تلویزیون ایران برنامه‌ای پخش کرد با عنوان «مسافر اسناد ...» که پرونده وانگ را از زبان دستگاه امنیتی حکومت ایران روایت می‌کرد با تصویرها و اعترافاتی که از او گرفته بودند.

طبق آن چه در این برنامه نشان داده و ادعا شد، وانگ دانسته یا یادانسته از جمله دانشجویانی بوده که «سی‌آی‌ای» و وزارت خارجه امریکا از طریق دانشگاه های «هاروارد» و «پرینستون»، با کمک بهاییان و سلطنت‌طلب‌ها به ایران فرستاده‌اند تا اسناد محرمانه از حکومت ایران و برای براندازی رژیم جمهوری اسلامی به دست آورده و به امریکا ببرند. 

غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، سخن‏گوی قوه قضاییه اعلام کرد این اسناد محرمانه شامل چهار هزار و۵۰۰ صفحه مدرک مربوط به دوران قاجار و شاهان قجر است و وانگ از بدو ورود به کشور توسط نهادهای امنیتی تحت نظر بوده است.

بر همین اساس، دادگاه انقلاب به ریاست قاضی «ابوالقاسم صلواتی»، وانگ را به اتهام «جاسوسی»، طبق ماده ۵۰۸ «قانون مجازات اسلامی» به 10 سال زندان محکوم کرد؛ حکمی که او را تا به امروز در اوین نگاه داشته است.

ژیو وانگ ۱۸ روز اول بازداشت را در سلول انفرادی گذراند و پس از آن به بندی دیگر در زندان اوین منتقل شد. همسرش تا مدت‌ها از سرنوشت وی بی‌خبر بود زیرا او به ناگاه بعد از یکی از همان شب‌های سردرگرمی در هتل، ناپدید شد‌ بی هیچ خبر، پیام یا اثری.

به گفته همسرش در مصاحبه با «نیویورک تایمز»، بعد از هفته‌ها و از طریق پی گیری دانشگاه پرینستون، وکیلی در ایران استخدام شد تا خانواده اش را از سرنوشت ژیو باخبر کند. 

چند روز بعد خبر بازداشت و نگه‎داری او در زندان اوین از طریق این وکیل به خانواده وانگ داده ‌شد. در این مصاحبه، «هوا کو» از وضعیت جسمانی و روانی همسرش ابراز نگرانی کرده و می‌گوید از زمان بازداشت مبتلا به آرتروز زانو شده است و از افسردگی شدید رنج می‌برد.

خانم کو از همان آغاز به هر ابزاری متوسل شد تا افکار عمومی را از وضعیت ناعادلانه شوهرش با خبر سازد و روند آزادی وی را تسهیل کند. به گفته او، مادربزرگ ژیو وانگ در تمام این دوران به شدت نگران وضعیت تنها نوه‌اش بود اما اجل امان نداد و پیرزن فرصت نیافت بار دیگر نوه‌اش را در آغوش خانواده ببیند.

ژیو وانگ که در پکن به دنیا آمده، لیسانس خود را در رشته تاریخ با گرایش آسیای شرقی از «دانشگاه واشنگتن» گرفت و برای کارشناسی ارشد به دانشگاه هاروارد رفت. او هنگام بازداشت، دانشجوی تاریخ دانشگاه پرینستون با گرایش ایران‌شناسی بود.

ژیو فقط دانشجویی درس‎خوان و بااستعداد نبوده بلکه همیشه در کنار درس، درگیر فعالیت‌های خیرخواهانه و انسان‌دوستانه نیز بوده است. قبل از سفر به ایران، او سال‌ها برای کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در افغانستان فعالیت‌های داوطلبانه کرده است.

گرچه ژیو وانگ متولد پکن است اما سخن‎گوی دولت چین پس از بازداشت او، تابعیت چینی وی را رد و اعلام کرد دولت چین شهروند دوتابعیتی را به رسمیت نمی‌شناسد و اگر او شهروند امریکا است، دیگر چینی تلقی نمی‌شود.

دانشگاه پرینستون، مقامات امریکایی، سازمان‌های حقوق بشری و دانشگاهی و به تازگی سازمان ملل متحد بارها از مقامات ایران خواسته‌اند به بازداشت این پژوهش‌گر امریکایی هر چه سریع‌تر پایان داده و این دانشجوی بی‌گناه را دست‎مایه چانه‌زنی‌های سیاسی قرار ندهند. اما مقامات ایران هیچ چراغ سبز یا واکنشی در مورد تغییر وضعیت یا سرنوشت وانگ نشان نداده اند. این اولین بار نیست که مقامات ایرانی اتباع خارجی را برای بهره‌بردای‌های سیاسی گروگان‌گیری می‌کنند. آنها به چنین رفتاری عادت کرده‌اند. 

مطالب مرتبط:

همسر پژوهشگر آمریکایی زندانی در ایران: آقای ترامپ، همسرم را نجات دهید