نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اقدامی کم سابقه، در حال برگزاری یک مانور در مرز با جمهوری آذربایجان است. «الهام علی‌اف»، رییس جمهوری جمهوری آذربایجان از برگزاری این مانور انتقاد کرده اما سرلشکر پاسدار «محمد پاکپور»، فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفته است: «دولت‌های همسایه بهتر از هرکسی دلایل برگزاری رزمایش را می‌دانند.»

دلیل برگزاری این مانور و متشنج شدن روابط دو کشور چیست؟

***

ایران در مرزهای شمال غربی خود با سه کشور ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم‌مرز است. بخشی از سرزمین جمهوری آذربایجان، جمهوری خودمختار نخجوان است که از پیکره خاک جمهوری آذربایجان جدا است و در ارمنستان بین آن قرار گرفته است.

پس از درگیری نظامی سال گذشته بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، مقام‌های باکو موفق شدند منطقه قره‌باغ را پس از ۳۰ سال، از اشغال ارمنستان خارج کنند. از آن زمان تاکنون جمهوری آذربایجان در حال تثبیت موقعیت خود است؛ از جمله کنترل جاده‌ای را به دست گرفته است که برای رسیدن به عمق خاک ارمنستان، از داخل خاک جمهوری آذربایجان می‌گذرد.

از دیگر سو، ایران می‌گوید جمهوری آذربایجان درصدد قطع نوار مرزی ایران و ارمنستان با هدف اتصال جمهوری نخجوان به سرزمین اصلی است. این جاده در نوار مرزی ایران و ارمنستان قرار دارد و در صورتی که جمهوری آذربایجان هدف خود را نهایی کند، می‌تواند به نوعی ارتباط مرزی ایران با ارمنستان را قطع کند و برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، مرزهای سیاسی ایران را تغییر دهد.

آذربایجان در هفته اخیر، عبور و مرور کامیون‌های ایرانی از این مسیر را مختل و دو راننده کامیون را هم بازداشت کرده است. الهام علی‌اف گفته است راننده‌های ایرانی در دوره اشغال قره‌باغ  توسط ارمنستان، به طور مدام و «غیرقانونی» وارد منطقه می‌شدند و از این پس برای عبور باید مالیات بپردازند.

حضور نیروهایی از ترکیه، پاکستان و اسرائیل که به اعتقاد جمهوری اسلامی، باکو به پشتوانه آن‌ها دست به چنین تصمیم گیری‌هایی زده، باعث به صدا درآمدن زنگ‌های خطر در تهران شده است.

پس از هشدار به مقام‌های جمهوری آذربایجان، جمهوری اسلامی برای دومین بار از زمان درگیری نظامی بر سر آزادسازی قره‌باغ، نیروی نظامی به سمت مرزهای شمالی اعزام کرده و دست به رزمایش زده است.

ابتدا اعلام شده بود که این مانور نظامی از سوی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برگزار می‌شود اما ساعاتی مانده به زمان آغاز رزمایش، اعلام شد نیروی عمل کننده، ارتش جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

برای این مانور که اسم آن «فاتحان خیبر» است، نیروی زمینی ارتش تیپ‌های ۲۱۶ زرهی، ۳۱۶ زرهی، تیپ ۲۵، گروه ۱۱ توپخانه، گروه پهپاد، جنگال و گروه ۴۳۳ مهندسی رزمی را با پشتیبانی بالگردهای هوانیروز به منطقه فرستاده است.

مقام‌های ارتش ایران اعلام کرده‌اند در این رزمایش، ابتدا یگان پهپاد یا هواپیماهای بدون سرنشین نیروی زمینی به شناسایی کلی منطقه پرداخته و پس از ارسال تصاویر به قرارگاه فرماندهی، تیپ ۲۵ واکنش سریع با هلی‌برن نیروها (از روش‌های عملیات متحرک هوایی توسط  نیروهای زمینی است) در منطقه رزمایش عملیات تاخت و تاز به نمایش می‌گذارند.

هم‌زمان با رزمایش نیروی زمینی ارتش، به طور غیر رسمی اعلام شد که یک گروه نیابتی با نام «حسینیون» برای جمهوری آذربایجان تشکیل شده است که متشکل از نیروهای شبه‌نظامی شیعه به سبک گروه «فاطمیون» و «زینبیون» است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با استفاده از اتباع مهاجر و شیعه افغانستان و پاکستان برای نبرد در سوریه شکل داده بود.

الهام علی‌اف، رییس جمهوری جمهوری آذربایجان گفته است برگزاری مانور نظامی حق ایران است اما چرا این کشور در سه دهه گذشته که خاک جمهوری آذربایجان در اشغال ارمنستان بود، چنین مانوری برگزار نکرد.

با این که جمهوری آذربایجان یکی از معدود کشورهای جهان با اکثریت جمعیت شیعه است اما پس از استقلال این کشور از اتحاد جماهیر شوروی، یعنی در سه دهه اخیر، عمده سال‌‌‌‌های سپری شده میان دو کشور روابط سردی برقرار بوده است به نحوی که حتی ایران در درگیری میان جمهوری آذربایجان شیعه و ارمنستان غیرمسلمان، جانب ارمنستان را گرفته بود و این کشور را در برابر جمهوری آذربایجان تقویت می‌کرد.

جمهوری آذربایجان از حضور نیروهای اسلام‌گرا و تقویت آن‌ها توسط جمهوری اسلامی، از جمله با برنامه تلویزیون آذری زبان «سحر» که از تهران برای مخاطبان جمهوری آذربایجان پخش می‌شد، بیمناک است و در سال‌های اخیر هم همکاری وسیع جمهوری آذربایجان با اسرائیل برای مقام‌های تهران کابوس بوده است.

«علی‌اکبر صالحی»، وزیر امور خارجه در دولت «محمود احمدی‌نژاد» در خاطرات خود گفته است هر بار تلاشی برای بهبود روابط با باکو انجام می‌شد، سرلشکر بسیجی «حسن فیروزآبادی»، رییس وقت ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی که بالاترین مقام نظامی پس از آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، فرمانده کل قوا محسوب می‌شد، با یک سخنرانی به صورت عمدی این تلاش را بر هم می‌زد.

در جریان نبرد نظامی سال گذشته میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان که هدف آن بازپس گیری مناطق اشغال شده آذربایجان توسط ارمنستان بود، ایران برای اولین بار به صورت علنی از موضع باکو حمایت و آیت‌الله خامنه‌ای از پایان اشغال منطقه قره‌باغ و بازگشت آن از اشغال ارمنستان به سرزمین اصلی، یعنی جمهوری آذربایجان دفاع کرد. در زمان دولت «حسن روحانی»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی با سفر به این دو کشور و البته روسیه، سعی در تثبیت اوضاع منطقه و بازگشت صلح کرد اما در هفته‌های اخیر ورق برگشته است.

سرتیپ «کیومرث حیدری»، فرمانده نیروی زمینی ارتش ایران در آغاز مانور نظامی در مرزهای شمالی گفته است: «همه مرزهای قانونی باید حفظ شوند و ضعف احتمالی یک کشور در حفظ مرزهای خود دلیل نمی‌شود که کشور دیگری با کمک بیگانه، مرزها را به‌ هم بریزد و جمهوری اسلامی ایران اجازه این کار را نمی‌دهد.»

منظور از «ضعف احتمالی یک کشور»، ارمنستان و«کشوری دیگر با کمک بیگانه»، جمهوری آذربایجان و اسرائیل است. اسرائیل در ماه‌های اخیر از چند ناحیه وارد درگیری با جمهوری اسلامی شده است. مواضع این کشور و پایگاه‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سوریه را بمباران می‌کند، دست به خراب‌کاری‌های متعدد در مراکز اتمی و ترور فرد پشت پرده برنامه هسته‌ای ایران زده و نبرد بین دو کشور در سطح دریا میان کشتی‌ها و نفت‌کش‌های آن‌ها نیز در جریان است.

به نظر می‌رسد مسایل مرزی ایران و جمهوری آذربایجان تازه‌ترین عرصه بروز این رویارویی در نگاه مقام‌های جمهوری اسلامی است.

سرتیپ حیدری در اظهارات خود به صراحت وضعیت پیش رو را ترسیم کرده است: «ما یک عنصر ناخوانده و برهم زننده امنیت داریم که از جای دیگر آمده و آن رژیم نامشروع صهیونیستی است. از موقعی که این رژیم آمده، حساسیت ما به این مرز افزایش یافته و فعالیت آن‌ها در این‌جا کاملا در رصد ما است.»

مطالب مرتبط:

آیت‌الله خامنه‌ای با جنگ قره‌باغ چه نسبتی دارد؟

آیا می‌توان قره‌باغ را که با عهدنامه گلستان از ایران جدا شد، پس گرفت؟