برای حفظ امنیت چه کارهایی را باید انجام دهید؟ چطور می‌توانید در زمان تهیه گزارش و انجام وظیفه، دچار مشکل نشوید؟ چطور می‌توانید با رعایت نکات ایمنی در فضای دیجیتالی، از امنیت خود و منابع‌تان محافظت کنید؟
حفظ ایمنی برای شهروندخبرنگاران در ایران تقریبا ناممکن است. در ایران انجام کار خبرنگاری می‌تواند با منافع مقامات در تعارض قرار بگیرد و در نتیجه، شما هم می‌توانید در معرض خطراتی جدی قرار بگیرید. باید «ذهنیت خطرآگاه» را در خود پرورش دهید و اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید تا امنیت خود و اطرافیان‌تان را حفظ کنید.
ایران یکی از دشوارترین و پرخطرترین کشورهای جهان برای خبرنگارها است. سازمان «گزارشگران بدون مرز» -سازمانی غیرحکومتی برای دفاع از آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات- تخمین زده که «از سال ۱۹۷۹ (۱۳۵۷) بیش از ۱۰۰۰ خبرنگار و شهروندخبرنگار توسط حکومت ایران بازداشت و زندانی شده‌اند، به قتل رسیده‌اند و یا ناپدید و اعدام شده‌اند.»
«ایران‌وایر» باور دارد که عموم مردم در داخل و خارج از کشور، باید تصویر دقیق و درستی از رویدادهای داخل کشور داشته باشند. به همین دلیل اطلاعاتی که شهروندخبرنگاران در اختیار می‌گذارند، از ارزش و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، ولی در عین حال نمی‌خواهیم هیچکس خود را در معرض خطر قرار بدهد. یکی از اصول ما این است که از چیزی که به‌شکل ناامن و پرخطری به دست آمده باشد، استفاده نکنیم. بنابراین پیش از انجام وظیفه، در حین و نیز پس از آن، موارد ایمنی را رعایت کنید.
می‌توانید درخواست انجام پروژه را رد کنید
اگر از شما خواسته شد تا گزارش یا خبری را تهیه کنید، خطرهای ممکن را ارزیابی کنید. برای اینکه تصویر درستی از خطرهای ممکن داشته باشید، سوال‌های زیر را از خود بپرسید:
- آیا تهیه اطلاعات لازم می‌تواند شک‌برانگیزباشد؟
- آیا گزارش شما می‌تواند مقامات و افرادی را که صاحب قدرت و نفوذ هستند خشمگین کند؟
- آیا دارید به مکانی می‌روید که شما را می‌شناسند؟
- چه کسانی در جریان کاری که می‌کنید هستند؟
- آیا به آن‌ها اعتماد دارید؟
در‌صورتی‌که معلوم شد شما در تهیه اطلاعات نقش داشته‌اید، چه اتفاقی ممکن است برای خودتان و خانواده‌تان رخ دهد؟
با سردبیری که کار را به شما سفارش داده صحبت کنید. خطرهایی را که پیش‌بینی و ارزیابی کرده‌اید برای او توضیح دهید. به توصیه‌های او گوش دهید و انجام پروژه را مجددا ارزیابی کنید. اگر به این نتیجه رسیدید که نمی‌توانید با امنیت کامل پروژه را انجام دهید، درخواست را رد کنید. هیچکس قضاوت منفی درباره شما نخواهد کرد. تیم سردبیری برای تهیه اطلاعات لازم، روش دیگری را امتحان می‌کند تا شما و اطرافیان‌تان در معرض خطر قرار نگیرید.
تحقیق کنید
پیش از آنکه سر صحنه بروید، درباره موقعیت مربوطه تحقیق کنید. هرچه از پیش بیشتر بدانید، بهتر و موثرتر می‌توانید به تغییراتی که در موقعیت پیش می‌آید واکنش نشان دهید. برای درک بهتر موقعیت، سوال‌های زیر را از خود بپرسید:
- چه اطلاعاتی را می‌توانید درباره مکان مورد نظر به دست آورید؟
- آیا آن محله را می‌شناسید، یا اینکه می‌توانید روی نقشه پیدایش کنید؟
- هوا چه‌طور خواهد بود؟
۰ چه کسانی دخیل‌اند یا می‌توانند باشد؟
- چند نفر هستند؟
- آیا ممکن است تنشی پیش بیاید؟
- آیا عوامل غیر‌معمولی وجود دارد که باید لحاظ شوند؟
اگر شرایط روحی-روانی و جسمانی دارید که ممکن است با عوامل مختلفی -از گاز اشک‌آور گرفته تا دویدن یا دیدن افراد زخمی- وخیم شود، در رفتن‌تان تجدید‌نظر کنید. ممکن است با رفتن به محل تهیه گزارش به خودتان آسیب وارد کنید.
با احتیاط و دقت برنامه‌هایتان را در میان بگذارید
شکی نیست که در مواقعی باید درباره سفرها و برنامه‌هایتان به‌صورت محرمانه و با احتیاط عمل کنید، ولی به‌طور کلی خوب است اگر کسی در جریان سفر شما و برنامه‌هایی که در ذهن دارید باشد؛ چون اگر بازداشت یا در یک درگیر گرفتاری شدید، شما به کمک فوری نیاز خواهید داشت.
حتما کسی را در جریان بگذارید تا حواسش به شما باشد. به او بگویید قرار است چه روزی برگردید و راه‌های تماس با افرادی را که می‌توانند به شما کمک کنند در اختیار آن شخص قرار دهید، مثل سردبیران، وکلا و دوستان.
با شخص مورد اعتمادتان به‌طور محرمانه و با احتیاط تماس برقرار کنید؛ مثلا از کلمات یا عبارات رمزی استفاده کنید که فقط شما دو نفر از آن سر در می‌آورید.
تا جای ممکن خبرنگار بودن‌تان را آشکار نکنید
در مواردی اگر بفهمند شما خبرنگار هستید، ممکن است خطرهایی برایتان ایجاد شود، بنابراین تا جایی که ممکن است خبرنگار بودن خودتان را آشکار نکنید و سعی کنید با جمعیتی که در آن قرار دارید، ترکیب و همرنگ شوید. مثل یک ناظر لباس بپوشید و رفتار کنید، نه مثل یک معترض؛ با احتیاط عمل کنید. در فضای عمومی یادداشت‌برداری نکنید. اگر دیگران عکس یا فیلم نمی‌گیرند، شما هم طوری عکس یا فیلم نگیرید که همه متوجه شوند. با خودتان موبایل یا کامپیوتری را نبرید که سابقه فعالیت‌هایتان را در تهیه اخبار و اطلاعات در بر داشته باشد.
با کسانی همکاری کنید که بهشان اعتماد دارید و هر بخشی از پروژه را به یکی از این افراد بسپارید. بعدتر وقتی از صحنه دور شدید و امنیت داشتید، می‌توانید بخش‌های مختلف را سرهم کنید، یا اینکه اطلاعات‌تان را در اختیار سردبیر قرار دهید تا او آن را کنار هم بگذارد.
در محل
وقتی به محل خبر می‌روید، پیش از هرچیز موقعیت را ارزیابی کنید. راه‌های خروجی را پیدا کنید، یعنی علاوه‌بر راهی که از آن آمدید، راه‌های دیگر را هم پیدا کنید. اگر نیروهای امنیتی بیایند، از کجا می‌آیند؟ کجا ممکن است درگیری پیش بیاید؟ از چه راه‌های دیگری می‌توانید صحنه را ترک کنید؟
به قوانین و آداب آن منطقه احترام بگذارید. کاری نکنید که به شما مشکوک، یا با شما بد شوند. وسوسه نشوید که به درگیری‌ها یا تجمع‌ها زیادی نزدیک شوید. به‌هیچ‌وجه اجازه ندهید که توسط گروهی از شرکت‌کنندگان احاطه شوید؛ چون اگر بازداشت شوید، به احتمال خیلی زیاد شما را هم جزو شرکت‌کنندگان محسوب می‌کنند. همین‌طور سعی کنید وسط دو گروهی که با هم درگیر‌اند، گیر نیفتید؛ چون در این صورت درست وسط آتش می‌افتید.
یادتان نرود که خشونت و خصومت می‌تواند از هر طرفی از دعوا تولید شود. هرکسی را که می‌بینید دارد قوانین را زیر پا می‌گذارد یا رفتارهایی می‌کند که هنجارهای اجتماعی را زیر پا می‌گذارد، می‌تواند رفتاری خشونت‌آمیزی هم با شما داشته باشد، سعی کند موبایل یا دوربین‌تان را بگیرد تا نگذارد که رفتارهایش ثبت شود و به دست نیروهای امنیتی بیفتد.
این نکته بدیهی را هم از یاد نبرید که در بسیاری از مواقع وقتی داریم یک رویداد خبری را ثبت می‌کنیم، هیجان‌زده می‌شویم و اصول اولیه حفظ ایمنی‌مان را فراموش می‌کنیم. خطرهایی مثل گیر افتادن در ترافیک یا سقوط از ارتفاع را از یاد نبرید.
وقتی در حال فیلم گرفتن هستید، بیش از مواقع دیگر آسیب‌پذیر هستید، چون تمرکزتان روی چیزی است که دارید در اسکرین می‌بینید و در نتیجه، حواس‌تان به اطرافتان نیست. اگر تنها هستید مراقب دور‌و‌برتان باشید، ولی گزینه بهتر آن است که از کسی بخواهید با احتیاط و به‌طور محرمانه از فاصله‌ای امن مراقب شما باشد.
هرچه زودتر صحنه را ترک کنید
هرگز برای بررسی مجدد موقعیت، در محل نمانید. شرایط می‌تواند به‌سرعت عوض شود و محیطی که ظاهرا امن به‌نظر می‌رسد، می‌تواند ناگهان به فضایی پرخطر تبدیل شود. اگر امنیت‌تان برایتان مهم است، به شهودتان درباره خطر توجه و اعتماد کنید؛ محیط را ترک کنید و از دور آن را مجددا بررسی کنید.
قبل از آنکه خیلی خسته یا مضطرب شوید، یا توانایی قضاوت و واکنش درست را از دست بدهید، موقعیت را ترک کنید. هرچه بیشتر در صحنه بمانید، بیشتر خود را در معرض خطر قرار می‌دهید.
رعایت بهداشت دیجیتالی
مهم است که موبایل و کامپیوترتان را امن نگه دارید. مثلا دست‌کم از یک رمز عبور قوی استفاده کنید، ولی فکر نکنید که رمزعبورهای قوی می‌توانند از اطلاعات حساس شما محافظت کنند. اگر بازداشت شدید، ممکن است مجبورتان کنند که رمزعبورهایتان را به آن‌ها بدهید و موبایل و کامپیوترتان را برایشان باز کنید.
رعایت بهداشت دیجیتالی یعنی اینکه تا جای ممکن موبایل، کامپیوتر و دیگر وسایل دیجیتالی‌تان را از اطلاعات حساس خالی کنید. کسی که شما را نمی‌شناسد، با دیدن موبایل و کامپیوترتان چه تصویری از شما به دست می‌آورد؟
رفتارهایی نکنید که شک‌برانگیز باشند. برای فعالیت‌هایتان در حوزه کسب خبر و اطلاعات، پروفایل جداگانه‌ای درست کنید. برای اینکه ردپایی از خودتان در فضای دیجیتال باقی نگذارید، از حالت «Safe» یا «Incognito» استفاده کنید. همیشه موبایل و کامپیوتر و دیگر وسایل دیجیتالی‌تان را از اطلاعات حساس خالی نگه دارید. وقتی دیگر از داده‌ای استفاده نمی‌کنید، پاکش کنید. نرم‌افزارهای حرفه‌ای ادیت عکس می‌تواند سرنخ خوبی باشد که شما عکس‌های حرفه‌ای-استاندارد می‌گیرید و اینکه احتمالا کارهای فتوژورنالیستی می‌کنید.
اگر شما را با وسیله‌ای گرفتند که فعالیت بسیار کمی داشته، خودش می‌تواند شک‌برانگیز باشد، ولی نمی‌تواند سندی باشد که براساس آن، شما را متهم کنند.
مراقب خودتان باشید
اگر از نظر ذهنی و جسمی به خودتان برسید و در شرایط خوبی باشید، بهتر می‌توانید از پس موقعیت‌های پراسترس برآیید. غذا و نوشیدنی کافی بخورید و بنوشید و به اندازه کافی استراحت کنید.
نشانه‌های تروما را بشناسید. وقتی این نشانه‌ها را احساس کردید، کارتان را متوقف کنید. گاهی خبرنگاران احساس می‌کنند که مجبوراند در شرایط و موقعیت‌های پرخطر و پراسترس هم به تهیه گزارش‌شان ادامه بدهند و نمی‌خواهند بپذیرند که قربانی تروما شده‌اند.
با دوستان و همکاران‌تان درباره تجربه‌هایتان صحبت کنید. اگر به شما پیشنهاد روان‌درمانی یا مشاوره شد، پیشنهاد را بپذیرید؛ هیچ جای شرم ندارد. با روان‌درمانی یا مشاوره می‌توانید پیامدهای تروما را کاهش دهید. اگر احساس می‌کنید دچار تروما شده‌اید، دوباره خود را در معرض خطر قرار ندهید؛ با این کار فقط اوضاع را بدتر می‌کنید.
سازمان‌های زیر کمک، حمایت و اطلاعات سودمندی را در اختیار خبرنگارانی قرار می‌دهند که در محیط‌های پرتنش کار می‌کنند:
«شبکه جهانی خبرنگاری تحقیقی»، راهنمای سودمندی را برای پوشش اعتراضات خیابانی (به انگلیسی) منتشر کرده است.
«کمیته حمایت از خبرنگاران» در جهت آماده‌سازی خبرنگاران برای پوشش اعتراضات و راهپیمایی‌های خیابانی، سه ویدیو تهیه کرده است. این ویدیوها به انگلیسی هستند، ولی می‌توانید گزینه زیرنویس فارسی را انتخاب کنید.
منابعی هم به انگلیسی هستند.
«جعبه ایمنی» که توسط «کمیته حمایت از خبرنگاران» تهیه شده، نکاتی کلیدی را در مورد حفظ ایمنی در منابع و ابزارهای فیزیکی، دیجیتالی و روانشناختی در اختیار خبرنگاران و اتاق‌های خبری قرار می‌دهند.
«کتاب راهنما برای خبرنگاران محلی در مناطق بحرانی» که توسط «موسسه گزارش جنگ و صلح» تهیه شده، راهنمایی عملی است برای خبرنگاران در مناطق بحرانی. این کتاب راهنما، استانداردهای بین‌المللی گزارش‌نویسی را آموزش می‌دهد و شامل فصلی درباره حفظ ایمنی است.
برای رفتن به درس بعدی اینجا کلیک کنید.
برای رفتن به درس قبلی اینجا کلیک کنید.
* جهت ارزیابی خود، به سه تست زیر پاسخ دهید:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر