چهارشنبه‌ای که گذشت، بیستم ژانویه، مراسم تحلیف جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا برگزار شد. او ساعتی بعد که در کاخ سفید مستقر شد، فرمان‌هایی را برای پیوستن دوباره به «پیمان اقلیمی پاریس» و توقف خروج از «سازمان جهانی بهداشت» امضا کرد. نشانه‌ها حاکی از آن است که بایدن در حال عمل به وعده‌هایش است و می‌خواهد رویکردش در قبال روابط خارجی را که کاملا متفاوت از رویکرد دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین، است محقق سازد.
چهار سال گذشته را می‌توان چهار سال آشوبناک در روابط ایران و آمریکا از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ بدین سو نامید. اما اکنون که این چهار سال به سر رسیده باید در انتظار چه بود و چه آینده‌ای را در تعامل آمریکا با انقلاب اسلامی تصور کرد؟ دولت بایدن سیگنال‌هایی واضح نشان داده است مبنی بر اینکه اگر تهران اجرای دقیق تعهداتش را از سر بگیرد، واشینگتن مایل است به برجام بازگردد. البته این یک «اگر» بزرگ است. همان‌طور که آنتونی بلینکن، گزینه بایدن برای وزارت خارجه، گفته است: «فاصله زیادی تا آن مرحله داریم».
ایران‌وایر نظر چند کارشناس را درباره اینکه سیاست آمریکا در قبال ایران در دوره زمامداری بایدن باید چگونه باشد، جویا شده است
ژیائو وانگ: بهتر است بایدن با محافظه‌کاران ایران به توافق برسد
ژیائو وانگ دانشجوی دکتری در دانشگاه پرینستون و عضو اندیشکده امریکن اینترپرایز است. او ناعادلانه سه سال را در زندان اوین گذراند؛ از مرداد ۱۳۹۵ تا آذر ۱۳۹۸. او و همچنین نزار زکا، شهروند لبنانی دارای اقامت آمریکا، هر دو به اتهام ساختگی «جاسوسی» زندانی بودند.
وانگ بر این باور است که دولت بایدن تا پیش از انتخابات آتی ریاست جمهوری ایران به موضوع بازگشت به توافق هسته‌ای فکر نمی‌کند؛ به این دلیل که تعامل با یک رئیس جمهور محافظه‌کار در ایران شاید موثرتر باشد.
او می‌گوید: «در ایران تضاد منافع هست. هم یک نیاز ایدئولوژیک دارند که به دقت همچنان به خصومت با آمریکا ادامه دهند، و هم، همزمان، هیچ کشوری در جهان نمی‌تواند بدون رابطه و تعامل با آمریکا سر کند. این قصه است که محافظه‌کاران در ایران نمی‌خواهند با آمریکا رابطه داشته باشند. آنها فقط می‌خواهند چنین چیزی را با شرایط و تعاریف خودشان انجام دهند.»
وانگ همچنین می‌گوید: «یک خطر واقعی در برابر دولت بایدن است و آن اینکه به دوگانه میانه‌رو - تندرو در ایران باور کند. عده‌ای می‌گویند بازگشت بایدن به برجام باید پیش از انتخابات ایران صورت بگیرد تا به گفته آنها، فرد میانه‌رو دیگری همچون روحانی بتواند انتخاب شود و جا بیفتد. چنین چیزی بر این حرف گیج‌کننده استوار است که در ایران اردوگاه تندروها داریم و جبهه میانه‌روها. من این طور نمی‌بینم.»
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «انقلاب اسلامی در سال‌های آغازین‌اش بسیار رادیکال بود. پراگماتیست‌ها و عمل‌گراها کنار رفتند و از آن زمان تاکنون، ایران هرگز بر اساس قوانین بین‌المللی بازی نکرده است. این رژیم به هر کاری که مناسب ببیند اقدام می‌کند؛ هرچند که کار زیادی هم نمی‌تواند بکند. رادیکال‌هایی مانند خمینی درک چندان عمیقی از دنیای مدرن نداشتند. اما وقتی به فکر تعامل با جامعه جهانی می‌افتند، امری که به هر حال اجتناب ناپذیر است، نمی‌توانند همین رویکرد گستاخانه، تندرو و تهاجمی خود را نگاه دارند. باید از خود چهره‌ای متمدن‌تر نشان دهند. این جا است که میانه‌روها وارد می‌شوند. ولی آنها نیروی سیاسی مستقلی نیستند. در ایران میانه‌رو و تندرو در خدمت هدفی واحد هستند. جواد ظریف وقتی داخل ایران است و لازم نیست انگلیسی صحبت کند از همان ادبیات انقلابی استفاده می‌کند.»
ژیائو وانگ در پایان می‌گوید: «ولی در عین حال، سپاه پاسداران این نگرانی را هم دارد که که میانه‌روها به قدرت سیاسی برسند و مستقل شوند. به همین دلیل، فقط چند ماه بعد از انعقاد برجام، سپاه اقدامات تحریک‌آمیزش علیه آمریکا را از سر گرفت و منفعت‌های برجام را خنثی کرد. اقدامات‌شان پیامی بسیار صریح بود مبنی بر اینکه تمایلی به ارتباط بیشتر ندارند. بنابراین بهتر است بایدن با محافظه‌کاران به توافق برسد؛ زیرا قدرت در اختیار آنها است.»
علی واعظ، مشاور ارشد گروه بین المللی بحران: احیای سریع برجام
علی واعظ مدیر پروژه ایران و مشاور ارشد در «گروه بین‌المللی بحران» است. این گروه تشکلی غیرانتفاعی است که در بروکسل، پایتخت بلژیک، مستقر است. واعظ و همکارانش به دنبال آن هستند که خلأ بین ایران و گروه ۱+۵ را پر کنند. او پیش از این مسئول ارشد سیاسی در یکی از دپارتمان‌های سازمان ملل بود.
او می‌گوید دولت بایدن باید به همان وضعیت قبلی برجام برگردد و ضمنا به دنبال رویکردی ثابت در قبال حقوق بشر باشد تا اعتبار آمریکا در دفاع از حقوق بشر را اعاده کند.
واعظ می‌گوید: «حضور جو بایدن در کاخ سفید تاثیری بلافاصله در فضای سیاسی داخل ایران داشته است. تندروها نگران شده‌اند که بازگشت بایدن به برجام ممکن است به سود رقبای سیاسی آنها در انتخابات ریاست جمهوری آتی شود. دو کارت زرد پارلمان به وزیر خارجه یا شکایت از وزیر ارتباطات می‌تواند در همین زمینه تعبیر شود.»
او ادامه می‌دهد: «دوران "فشار حداکثری" در تمام حوزه‌ها به بدترین وضعیت منجر شد: رکود اقتصادی برای ایران، افزایش نگرانی‌های بین‌المللی نسبت به برنامه هسته‌ای ایران و تشدید تنش‌ها در منطقه. احیای توافق هسته‌ای و بازگرداندن آن اتفاقات مهم هم به صورت پایاپای انجام می‌گیرد: فعالیت‌های هسته‌ای ایران به مرحله قبل بازمی‌گردد و در برابرش اقتصاد ایران از فشار تحریم‌ها خلاص می‌شود. احیای توافق و درک این نکته کانونی داد و ستد مهم و اساسی است و با آمدن دولت جدید آمریکا قابل دوام هم هست.»
واعظ می‌گوید: «ولی لازم است هم واشینگتن و هم تهران، و همچنین سایر مشارکت‌کنندگان برجام، سریع پیش بروند و با نیت احیای برجام حرکت کنند. اگر در روند دیپلماسی مساله تمرکز یک طرف برای اعمال قدرت بر دیگری باشد، یک طرف بخواهد دست پیش داشته باشد یا مطالبات اضافه‌ای مطرح کند به اختلاف و ناسازگاری منجر خواهد شد. چنین چیزی قابل پیش‌بینی و در عین حال قابل اجتناب است. بنابر این، هر چه زودتر بهتر. به خصوص با این قانونی که پارلمان ایران مثل یک بمب ساعتی در میانه روند انداخته است. از همین رو، اگر در چند هفته آینده پیشرفت چشمگیری روی ندهد تنش‌ها رو به تشدید خواهد گذاشت.»
او همچنین می‌گوید: «متاسفانه میل شدید ترامپ به نادیده گرفتن تعهدات بین‌المللی ایالات متحده باعث کاهش اعتبار آمریکا شد. دولت جدید آمریکا باید به دنیا ثابت کند که واشینگتن متحد و مذاکره کننده قابل اعتمادی است و هر توافقی با این دولت می‌تواند در دولت‌های مختلف حفظ شود. امری که در طول دهه‌ها یک یک هنجار به شمار می‌رفت.»
واعظ در پایان می‌گوید: «تحریم‌ها و منزوی کردن چند سال اخیر مسلما باعث شد که طبقه متوسط در ایران لطمه ببیند و تندروترین و سرسخت‌ترین کسانی که به نظامی‌گری باور دارند تقویت شوند. اگر نگرانی مردم ایران نسبت به معیشت روزمره‌شان کمتر شود، تمرکز بیشتری بر مطالبات اصلی‌شان برای عدالت و تکثرگرایی خواهند داشت.»
روئل گرشت،عضو اف دی دی: بایدن نباید برای بازگشت به برجام عجله کند
روئل مارک گرشت عضو بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها (اف‌دی‌دی) است؛ اندیشکده‌ای غیرانتفاعی که در واشینگتن دی‌سی مستقر است. او قبلا در سی‌آی‌ای فعالیت داشته و تمرکز کار امروزش بر خاورمیانه، شبه‌نظامیان اسلام‌گرا و مبارزه با تروریسم است. حدود یک سال و نیم پیش (شهریور ۱۳۹۸) جمهوری اسلامی اندیشکده اف‌دی‌دی و همچنین مدیر آن، مارک دوبوویتز، را به اتهام «طراحی و تشویق» تحریم‌ها و «اعمال خصمانه دولت آمریکا علیه مردم ایران» تحریم کرد.
گرشت بر این باور است که برجام معایب و نقصان‌هایی دارد و دولت بایدن نباید برای بازگشت به آن عجله کند. او می‌گوید به هر حال مخالفت‌هایی در کنگره هم هست. این عضو اف‌دی‌دی می‌گوید گمان نمی‌کند حقوق بشر در دولت بایدن در اولویت باشد و تمرکز این دولت بر کنترل تسلیحاتی خواهد بود.
گرشت می‌گوید: «کم و بیش تکرار دولت اوباما در انتظار است. البته شاید با تغییراتی؛ چیزهایی عوض شده، ایالات متحده تغییر کرده، و هنگامی که اوباما کار خود را در سال ۲۰۱۲ آغاز کرد هنوز حمام خون در سوریه روی نداده بود. بنابر این، شاید جمهوری اسلامی بابت اینکه در طول زمان سخت‌تر شده و نه نرم‌تر، تشویق هم دریافت کند.»
او می‌گوید: «مثل روز روشن است که برجام، که به ایران اجازه داد سانتریفیوژهایش را حفظ کند، محتوایی بی‌معنی داشت و فعالیت‌های هسته‌ای ایران از آن زمان گسترده‌تر هم شد. اگر جو بایدن جدی باشد، باید برنامه هسته‌ای ایران را در تمام ابعاد ببیند و علاوه بر آن، به اقدامات ایران در منطقه هم نگاه کند. نباید کنترل تسلیحاتی را مقدم بر موضوعات منطقه‌ای قرار دهد.»
گرشت ادامه می‌دهد: «دولت بایدن به روابط آمریکا - اروپا اهمیت می‌دهد. سیاست را به روابط با اروپا گره می‌زنند؛ اما فرانسه و آلمان و بریتانیایی‌ها که می‌خواهند آمریکا به توافق برگردد، به این خاطر است که بتوانند مثل همیشه به تجارت‌شان با ایران برگردند. این یکی از فاکتورهاست.»
او می‌گوید: «نباید برای تشویق ایران به بازگشت به توافق تلاش شود. آنها همین طور هم چشم به راه تجارت ده‌ها میلیارد دلار برای ترغیب به اجرای توافق هستند. حتی با اینکه می‌دانند نقایصی جدی در توافق هست. احتمال می‌دهم که دولت بایدن از ترس انتخابات آتی به فرستادن پول برای ایران روی بیاورد.»
گرشت در ادامه می‌گوید: «همین طور احتمال می‌دهم که نتیجه انتخابات آتی ریاست جمهوری ایران آن قدرها خوشایند غرب نباشد. تفاوت چندانی برای انتخاب نیست. روحانی هم به این دلیل متفاوت به نظر می‌آمد چون از خودش در غرب تصویری خاص پرداخته بود؛ یا دیگران برایش پرداخته بودند. در حالی که او یکی از پدران بنیان‌گذار حکومت پلیسی روحانیون است. فکر می‌کنم درست نیست که دولت بایدن سریعا مسیر سخاوت را در پیش بگیرد.»
او ادامه می‌دهد: «درباره میلیشیای شیعی، فکر می‌کنم رویکرد بایدن ادامه همان سیاست قبلی و بدون تغییرات اساسی خواهد بود. بعید است که او نیروهای بیشتری را از سوریه خارج کند؛ بایدن خوشنود است که نیروهای فعلی آنجا هستند و مانع از وصل شدن مناطق مختلف می‌شوند. ولی در مورد بودجه دفاعی فکر می‌کنم آن را کاهش می‌دهد. بایدن آشکارا گفته است ترور قاسم سلیمانی فکر بدی بود. در مورد حضور نیروهای آمریکایی در مناطق مختلف هم باید بگویم دموکرات‌ها حتی از ترامپ هم نگران‌تر هستند. گمان نمی‌کنم تغییر موضعی در آنها اتفاق بیفتد. در ترامپ یک پیش‌بینی ناپذیری بود که فکر نمی‌کنم درباره بایدن درست باشد.»
گرشت در پایان می‌گوید: «بایدن به هر حال وضعیت حقوق بشر را تغییر نخواهد داد. اولویت را بر کنترل تسلیحاتی گذاشته‌اند. می‌گویند این موضوعی اولویت‌دارتر از حقوق بشر است و هر موضوع دیگری را که مساله کنترل تسلیحاتی را با مشکل روبه‌رو کند کنار خواهند گذاشت. همان چیزی که در دولت اوباما اتفاق افتاد.»
ریچارد دالتون، دیپلمات ارشد: بازگشت هر چه زودتر به توافق هسته‌ای
ریچارد دالتون یکی از دیپلمات‌های ارشد بریتانیا از سال ۱۹۷۰ تا بازنشستگی‌اش در سال ۲۰۰۶ بود. او پس از مدیریت در یکی از ادارات وزارت خارجه بریتانیا، مدتی سفیر این کشور در لیبی (۱۹۹۸) بود و از ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ نیز سفیر بریتانیا در تهران بود. او در حال حاضر عضو همکار در «موسسه چتم هاوس» است.
او بر این باور است که دوره دونالد ترامپ تاثیر بلندمدتی بر سیاست داخلی ایران یا اندیشه آنان درباره ارتباط با آمریکا نخواهد گذاشت و دولت بایدن باید هرچه زودتر به توافق هسته‌ای بازگردد.
دالتون می‌گوید: «روسای جمهوری هر چهار سال می‌آیند و می‌روند، اما نظام سیاسی ایران اهدافی دارد که فارغ از اینکه چه کسی در قدرت است در پی آن‌هاست. اینکه اکنون ظرفیتی برای برخی گشایش‌های اقتصادی و برگشت کشور به جریان طبیعی فراهم شده، توازن نیروهای سیاسی ایران را تغییر نمی‌دهد.»
او می‌گوید: «برای بازگرداندن ثبات در خلیج فارس، راهی بهتر از بازگشت به جایی که ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ بودیم نیست. شرایط مذکور هم مسیر ایران به ذخیره کردن اورانیوم غنی‌شده را، که می‌تواند به کار استفاده نظامی بیاید، مسدود می‌کرد و هم چارچوبی را برای سایر موضوعات مرتبط با آن بخش آشفته دنیا فراهم می‌کند.»
این دیپلمات بریتانیایی ادامه می‌دهد: «ایالات متحده باید در قبال ایران اعتبار و اعتماد خود را بازسازی کند. بی‌معنی است که سعی کند از قدرتش برای گرفتن امتیازات بیشتر استفاده کند. زیرا در آن صورت ایران نیز راه لج‌بازی در پیش خواهد گرفت. نیازی هم نیست که درباره انتخابات ایران هیاهو کرد؛ رئیس جمهور در ایران رئیس قوه مجریه است اما تصمیم‌گیرنده نیست. خطوط اصلی سیاست را رهبر تعیین می‌کند.»
دالتون ادامه می‌دهد: «گمان می‌کنم ایالات متحده درباره فعالیت‌های ایران در کشورهای عربی همچنان به شدت محتاط باشد و تغییری در این زمینه رخ ندهد. اما دست بر روی ماشه که در دوره ترامپ به نظر می‌رسید، فکر می‌کنم کنار گذاشته شود. نظامیان ایالات متحده هم نسبت به موضوع جنگ با ایران همچنان احتیاط شدید را سرلوحه داشته باشند. نه به این دلیل که از پیروزی خود و در هم کوبیدن ایران مطمئن نیستند بلکه به خاطر شرایط بی‌ثباتی که به منطقه تزریق خواهد کرد.»
دالتون در پایان می‌گوید: «درباره حقوق بشر هم باید موضع این باشد که نقض حقوق بشر در همه جای دنیا می‌بایست متوقف شود. دولت بایدن پیامی قاطع علیه گروگان‌گیری و سرکوب روزنامه‌نگاران صادر خواهد کرد. اما ایالات متحده در جایگاهی نیست که بتواند ایران را درباره حقوق بشر موعظه کند یا تحت فشار قرار دهد.»
باری روزن، گروگان سابق: بازگشت به برجام نباید اولویت فوری باشد
باری روزن مشاور ارشد «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» و مدیر اجرایی روابط عمومی در «کالج منهتن» است. در سال ۱۳۵۸ هنگامی که ۲۳ سال داشت یکی از ۵۳ نفری بود که انقلابی‌های ایران آنها را در سفارت آمریکا در تهران گروگان گرفتند. او هنوز برای پرداخت غرامت به گروگان‌های آن روز تلاش می‌کند.
روزن بر این باور است که بازگشت احتمالی به برجام نباید اولویت فوری دولت بایدن باشد؛ زیرا به تنهایی وضعیت حقوق بشر در ایران را بهبود نخواهد بخشید.
او می‌گوید: «من طرفدار مذاکره با ایران بر سر موضوعاتی گسترده‌تر هستم؛ نه فقط نگاهی کمینه به برجام. بیشتر از هر چیز دیگر می‌خواهم ایران گروگان‌گیری دوتابعیتی‌ها و شهروندان سایر کشورها را متوقف کند و به سیاست گروگان‌گیری برای قدرت‌ورزی در روابطش با نظم جهانی پایان دهد. اگر جمهوری اسلامی به کنوانسیون سازمان ملل درباره گروگان‌گیری پایبند نباشد و اگر همچنان به مجازات مدافعان حقوق بشر ادامه دهد، نظرم این خواهد بود که انجام مذاکره با ایران امیدی در بر ندارد. حتی اگر هم به موضوعات هسته‌ای پایبند باشند.»
او می‌گوید: «فقط وقتی که ایران از نقض وقیحانه حقوق بشر دست بردارد موافق برداشته شدن تدریجی تحریم‌ها خواهم بود. در غیر این صورت، ایران به ربودن و زندانی کردن متناوب بی‌گناهان ادامه خواهد داد. فکر نمی‌کنم متمرکز شدن بر موضوع هسته‌ای بتواند ملت-دولت بازتر و از نظر دیپلماتیک منعطف‌تری [در ایران] پدید بیاورد. البته من به هیچ شکلی از "تغییر رژیم" هم اعتقاد ندارم. اما جمهوری اسلامی در تحقیر دیگران، خارجی یا بومی، طاقت‌فرسا است.»
او ادامه می‌دهد: «وزیر خارجه، ظریف، دوست دارد بگوید گروگان‌گیری را عوامل دولتی انجام نمی‌دهند؛ اما این تلاش او برای لاپوشانی اقدام دادگاه‌های انقلاب و اقدامات فراقانونی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. نباید فریب خونسردی ظریف را خورد. او دوست دارد تصویر غربی‌مآبانه‌ای از خود به دیپلمات‌های آمریکایی و غربی نشان دهد. او در ظاهر دیپلماتی "نرمال" است که انگلیسی حرف می‌زند اما اصلا بهتر نیست.»
روزن در پایان می‌گوید: «من از هر نوع راه‌حل و چاره‌ای برای کمک به مردم ایران و کاستن از رنج آنان در دوره کرونا حمایت می‌کنم. آمریکا باید با ارائه تجهیزات محافظت فردی و هر نوع واکسنی که بتواند بر این همه‌گیری غلبه کند، به کمتر شدن درد و رنج آنان کمک کند. هر چه را هم می‌تواند باید به رایگان ارائه کند؛ البته به همه ایرانیان نه فقط به سیاستمداران.»
مطالب مرتبط:
سخنگوی کاخ سفید: بایدن در تماس با رهبران جهان به موضوع ایران هم می‌پردازد
واکنش‌ها به پیروزی بایدن در ایران؛ فرصت طلایی یا شادی کوتاه‌مدت؟
بایدن، برجام و عمر دولت روحانی
بایدن یا خامنه‌ای؟ عادی‌شدن روابط ایران و آمریکا دست کدام است؟
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر